R. I. Nurimbetov, S. I. Ahmedov

Tashkil etish funksiyasi boshqarish tizimiga aloqador bo‘lib, 
unga xos xususiyatlaming tarkibini, tuzilishini, o‘zaro bogiiqligini 
va belgilangan elementlaming o'zaro ta’sir jarayonlarini tavsiflaydi.
Bundan tashqari bu funksiya boshqaruv tizimini tashkillashda va 
boshqaruvning har bir funksiyasini amalga oshirish bo‘yicha ishni 
tashkil qilishga tegishlidir.
Boshqaruvni tashkil etish-bu boshqarayotgan tizim elementlari 
va bo‘limlari maqsadiga muvofiq keluvchi usul va qoidalar majmui 
va boshqarilayotgan obyekt hamda boshqa boshqaruv tizimlari bilan 
uzviy bog‘liqligidir.
Boshqaruvni tashkil etishning mazmuni shundan iboratki, 
belgilangan vaqt mobaynida, ishlab chiqarish resurslarining eng kam 
sarfi bilan maqsadga erishish uchun qulay shart-sharoitlar yaratib 
berish.
Me’yorlashtirish funksiyasini boshqaruv va ishlab chiqarish 
jarayonlarida foydalaniladigan turli elementlaming miqdoriy va 
sifatlilik bahosini aniqlovchi ilmiy asoslangan o‘lcham hisoblarini 
ishlab chiqish jarayoni tariqasida ko‘rish mumkin.
Bu funksiya obyektning xatti-harakatiga ta’sir ko‘rsatadi, aniq va 
qattiq talab qiluvchi me’yorlar bilan ishlab chiqarish vazifalarining 
amalga oshishini tartibga keltiradi, hamda ishlab chiqarishning bir 
tekisda davom etishini va yuqori samaradorligini ta’minlaydi.
Tashkil etish va me’yorlashtirish funksiyalari ikkiyoqlama tavsif- 
lanadi. Tashkil etish funksiyasi boshqaruv tizimini takomillashtirish 
bilan tavsiflanadi, mehnatni tashkil etish bosqichlari esa bevosita 
ishlab chiqarishni boshqarish bilan amalga oshadi.
Me’yorlashtirish funksiyasi me’yoriy xujjatlar yordamida amalga 
oshadi, ishlab chiqilgan taqvimli reja me’yorlaridan, ishlab chiqarish 
faoliyatini rejalashtirishda foydalaniladi.
Rejalashtirish funksiyasi barcha boshqaruv funksiyalari ichida 
markaziy o‘rinni egallaydi, shu bilan ular oldiga qo‘yilgan maqsadni 
amalga oshirish jarayonida obyekt xatti-harakatining tartib-qoidalariga 
muvofiqlashtirishni qattiq talab qiladi. U har bir tarmoq uchun turli
15

---

rejaviy davrlarga aniq maqsadni belgilash va ishlab chiqarish dasturini 
ishlab chiqishni ko‘zlaydi.
Rejalashtirish boshqaruv apparatiga va rahbar faoliyatini 
faollashtirish darajasiga bevosita ta’sir etadi. Elektron hisoblash 
mashinalari va iqtisodiy matematik usullar yordamida ishlab chiqilgan 
yuqori sifatli dasturlardan tarmoq, korxona va sexlardagi ishlab 
chiqarish jarayonlaridagi moliyaviy, moddiy va mehnat resurslaridan 
foydalanishni mazkur dasturlar bo'yicha o‘zaro muvofiqlashtirish o‘z 
navbatida ishlab chiqarishni samarali boshqarishga imkon beradi.
Muvofiqlashtirish funksiyasi ishlab chiqarish va korxonaning 
funksional bo'lim va sexlarida rejaviy topshiriqlami bajarish jarayoni 
qatnashchilarining muvofiqlashgan va tartibli ishlashiga imkon 
yaratadi.
Bu funksiya ishlab chiqarish jarayonida band bo‘lgan odamlar 
jamoasiga muntazam rahbarlar vaqti-vaqti bilan ular faoliyatini 
to‘g‘rilab turuvchi korxona funksional xizmati tomonidan ta’sir etish 
shaklida amalga oshadi.