Rabil Mehtiyev Fəlsəfə

Lüdviq Feyerbax (1804-1872) alman klassik fəlsə­fə­sinin nümayəndəsidir. Əsas əsərləri «Xristianlığın ma­hiyyəti», «Gələcəyin fəlsəfəsi»dir. Onun «Hegel fəlsə­fə­sinin tənqidinə dair” məqaləsi idealizm ilə bütün əla­qə­lərin kəsilməsi və Hegelin dialektik təliminin inkar olun­ması idi. Filosofa görə, təbiət və insandan kənarda heç nə yox­dur, bizim dini fantaziyamızın yaratdığı yüksək var­lıq­lar yalnız bizim öz mahiyyətimizin fantastik əksidir. Feyerbax qeyd edirdi ki, Hegelin Mütləq ideyası yerinə insan mahiyyəti qoyulmalıdır. Bununla O antropoloji ma­terializm mövqeyində dururdu. L.Feyerbax xristian dinini «yeni fəlsəfə» ilə əvəz etməyi əsaslandırırdı. Feyerbaxın ən böyük xidməti insan fəlsəfəsinə müraciət et­mə­sidir. Yəni, klassik alman filosoflarının məşğul ol­duq­ları problemlərdən əlavə insan bütün tədqiqatların çıxış nöqtəsi olmalıdır tezisni irəli sürdü.
Karl Marks­. Əsas əsərləri “İqtisadi və fəlsəfi əlyazmalar” (1844),­ “Əmək haqqı və kapital” (1847), “Kommunist par­ti­yasının manifesti” (1848), “Siyasi iqtisadın tənqidinə dair” (1859), “Əmək haqqı, qiymət və mənfəət” (1865), “Kapi­tal”dır (1867). Onun yaradıcılığının müasir dövr üçün də əhəmiyyətli olmasını təsdiq edən fakt ondan iba­rət­dir ki, onun adı dünyanın ən çox istinad edilən alim­lə­ri sırasında ilk pillədədir.
K.Marksın nəzəriyyəsi Azərbaycan məkanı üçün də yad deyil. Ölkəmizin 70 ilə yaxın bir müddətdə SSRİ-nin tərkibində olması marksizm ideyalarının Azərbaycanda da populyarlaşmasına, eləcə də hakim ideologiya kimi kütlələr üzərində nüfuza malik olması ilə xarakterizə olun­muşdur.
Marksizmin nəzəri əsasları bunlardır: klassik alman fəl­səfəsi, ingilis siyasi iqtisadı və fransız utopik so­sia­liz­mi. Marksizm üçün cəmiyyətin inkişafına yanaşmada iq­ti­sadi əsasları irəli çəkməsi xarakterikdir. Belə ki, bu nə­zə­riyyəyə görə insanların düşüncələri, mənəvi sfera ikin­ci­dir. Birinci və əsas olan isə iqtisadi sfera, buradakı iq­tisadi münasibətlərdir. Başqa sözlə, istehsal prosesinin gedişində cəmiyyətin transformasiyası-bir keyfiyyətdən başqasına keçid baş verir.
Cəmiyyətdəki ziddiyyətlər hakim sinif ilə ayrı-ayrı so­sial qruplar arasındakı çəkişmələrdən törəyir. İqtisadi re­surslara nəzarət uğrunda başlayan ziddiyyətlər in­qi­lab­lar yarada bilər ki, bu da yeni ictimai quruluşların ya­ran­ma­sını labüd edir. İctimai quruluşlar daxilindəki prob­lem­ləri həll edə bilmirlər, ona görə də daim daha üstün qu­ruluşa keçidə tələbat yaranır.
Hakim siniflər idarə et­mək üçün ideologiyalar (dini, hüquqi və sair) yaradırlar. Kapitalizm quruluşunda sosial konsensusdan söhbət belə gedə bilməz. Sosial razılıq daha üstün sosial quruluşda, mə­sələn kommunizmdə mümkündür. K.Marksa görə, cə­miy­yətin aparıcı qüvvəsi proletariatdır və yalnız pro­le­ta­riat xüsusi mülkiyyəti ləğv edə bilər. K.Marks qeyd edir­di ki, proletariat üçün yeni bir iqtisadi elmi sistemin ya­ra­dılması vacibdir.
Qeyd etmək lazımdır ki, marksizm bir nəzəriyyə kimi özündən sonra bir sıra doktrinaların, (istər siyasi, istərsə də elmi) yaranmasına əsas yaratmışdır ki, onları post­mark­sist doktrinalar kimi ümumi adla adlandırırlar. Bü­töv­lükdə elmi ədəbiyyatlarda marksizmi belə xarakterizə edirlər:

1. 
   Marksizm bir fəlsəfi təlim kimi;
   
2. 
   Marksizm cəmiyyətin iqtisadi, siyasi, hüquqi əsas­la­rına dair digər konsepsiyalara təsir edən təlim kimi;
   
3. 
   Marksizm inqilabların, sinfi ziddiyyətlərin qaçıl­maz­lığını əsaslandıran siyasi nəzəriyyə kimi.