Rafiq Manafoğlu, Nizami Tağısoy, Rüstəm Kamal

Klişe – 

kitab nəşrindən götürülmüş ifadələrin pejorativ 

mənada işlədilməsi. Bunları bəzən streotip ifadələr də adlandırırlar.  

Kütləvi kommunikasiya – 

texniki vasitələrin köməyi ilə in-

formasiyanın daha çoxsaylı auditoriyaya istiqamətlənməsi, cəmiy-

yətdə mənəvi dəyərlərin təsdiq olunması məqsədilə informasiyanın 

yayılması prosesi və qiymətə, fikrə  və insanların davranışına 

ideoloji, siyasi və iqtisadi, yaxud təşkilati təsir. 

Kvazimeta mətn – 

təxəllüs, daha doğrusu, bu, müəllif mətni-

nin özünün olmayan – «orijinal» tərcümə yerinə vermə situasiya-

sıdır. Kvazimeta mətn müəllifin kommunikativ strategiyasının nə-

ticəsidir ki, o, metamətni qəbul etməyə istifadə üçün qurulmaya isti-

qamətlənmiş, eləcə  də öz (fərdi) xüsusi mətnin və onun kommu-

nikativ dönərliliyin yaranmasıdır. 

 

 

Q 

 

Qabaqcadan istiqamətlənmə – 

sinxron tərcümədə  tərcüm-

ləyə olan sosial sifarişin tərcüməçinin şüurunda subyektiv inikasına, 

kommunikativ akt iştirakçılarının motiv və  məqsədlərinin forma-

laşması haqqında təsəvvürlər və  tərcümə üçün nəzərdə tutulmuş 

ilkin mətnin məzmun və forması haqqında müddəaların irəli sürül-

məsi. 

Qabaqcadan tərcümə edilmiş  mətnin sinxron oxunuşu – 

sinxron tərcümə növlərindən biri. Tərcüməçi  əvvəlcədən hazırlan-

 

44

mış yazılı tərcümə mətnini əgər natiq ilkin tərcümə mətnindən kə-

narlaşırsa, mühüm korrektivlər  əlavə etməklə, natiqin nitqinin 

gedişinə uyğun olaraq oxuyur. 

Qanadlı sözlər və ifadələr lüğəti – 

sözlərin  əlifba sırasında 

izahla qurulmuş ədəbi sitatlar və obrazlı ifadələr. 

«Qara qutu» metodu – 

orijinal mətnin tərcümə  mətni ilə 

ölçülməsi və müqayisəsi tərcümə prosesinin tədqiqat metodlarından 

biridir. 

Qarışdırma (səhv salma) – 

konkret verilmiş anlayışın yerinə 

eyni cinsli anlayış hədlərində qarışıq anlayışdan istifadəyə əsaslan-

mış semantik transformasiya. 

Qarışıq situasiya – 

çoxdilli ünsiyyətə EHM-nın köməyi ilə 

öyrədilmə şəraitində informasiyanın işlənib hazırlanması, daha doğ-

rusu, tədris situasiyasında eyni öyrənilən dildə, yaxud iki – doğma 

və öyrənilən dildəki informasiyanın sistemlərdə, dövr etməsidir. 

Belə hallarda nümunə kimi xüsusi təyinatlı muxtar sistemlər, daha 

doğrusu, təlimin linqvistik avtomatlarındakı sistemlər ola bilər. 

Qarışıq tərcümə – 

1. Avtomatlaşdırılmış lüğətin köməyilə 

aparılan ənənəvi tərcümə. 2. Mətnin xeyli dərəcədə ənənəvi dəyişil-

məsinin köməyi ilə aparılmış avtomatlaşdırılmış tərcümə. 

Qayda – 

bu, üsul, yaxud dil ifadəsini nümunəvi seçib təklif 

edən müxtəsər zəmanət. 

Qeyd olunan – 

ətraf mühitdə, həyat daxilində sözlə seçilən ob-

yekt (predmet, hadisə, əlamət) denotat. Bax, həm də – işarələnən. 

Qeyri-bədii tərcümə – 

bax: xüsusi tərcümə. 

Qeyri-ekvivalent  konstruksiyalar – 

konstruksiyalar qeyri-

ekvivalent, digər dildə analoji sintaktik forma olmadıqda, həm də 

cümlənin strukturunun məntiqi qeyri-bərabərliyi (bərabərsizliyi) nə-

ticəsində ola bilər. 

Qeyri-kommunikativ deyim 

– onun başlıca məzmunu hiss 

və emosiyaların ifadəsidir. 

Qeyri-sərbəst hərfilik – bax

: hərfilik qeyri-sərbəst. 

Qəbulediciyə görə  tərcümə – 

bu, metakommunikasiyadır. 

Semiotik aspekt tərcümə zamanı müvafiq mədəniyyətdə  məkan və 

 

45 

zamanın fərqlərinin realizasiyası zamanı kommunikativ yerdəyiş-

mələr və kommunikativ situasiyalar gözlənilməsini tələb edir. 

Qəzet mətninin tərcüməsi – 

orijinala tamamilə sadiqliyə ria-

yət etmək prinsipi ilə  qəzet mətninin tərcüməsi. Bununla belə, qə-

zet-siyasi klişesində (qəbul olunmuş terminologiya və «qrammatik 

birləşmələr») praktikaya söykənməklə  tərcümə. Bu tələblər çər-

çivəsində  qəzet mətninin tərcüməsi orijinala maksimal dərəcədə 

yaxın olmalıdır. Bununla belə, qəzet tərcüməsinin əsas vəzifələri – 

məzmunu əks etdirməkdir. Odur ki, qəzet materialının tərcüməsində 

metoforiklik və digər  ədəbi üsulları saxlamaq o qədər də  zəruri 

deyildir. 

Qiymət – 

danışanın mühakiməsi, onun münasibəti-bəyən-

məsi, yaxud bəyənməməsi, arzu, istək, mükafatlandırma və s. bütün 

bunların hamısı üslubi konnotasiyanın əsas hissələrindən biridir. 

Qiymət diskursu – 

aksioloji, makrostrateji mətnlərin cəmi, 

bu mətnlərin (qiymətləndirilməsi) müxtəlif növlü ekstralinqvistik 

amillərin-siyasi, ideoloji, mental, tarixi, kulturoloji, psixoloji və s. 

təsiri altında olur. 

Qohum dillər – 

mənşəcə ümumiliyi izah edilən və oxşar xü-

susiyyətləri olan dil. 

Quruluş – 

mürəkkəb sintaktik vahidlərin hissələrinin qram-

matik münasibətləri. 

 

L 

 

Layihəli qrammatika – 

tamın komponentlərini təşkil edən 

qaydalar toplusunu formalaşdıran proses. 

Leksikanın semantizasiyası – 

leksik vahidlərin mənasını 

açan leksik daxil olma mərhələsində mühüm tədrisi hərəkət (fəaliy-

yət). Semantizasiya qismən – denotativ, situasion, (yaxud) işarə əla-

qələrinin qurulması – və tam (bütöv) əlavə siqnikativ və fon əlaqə-

lərinin formalaşması ola bilər. 

 

46

Linqvistikaönü – 

fonetika (fonologiyadan fərqli) nitq səsləri-

nin xassələrinin fonoloji (semioloji) öyrənilməsində əvvəlcədən nə-

zərdə tutulmuş mühüm mərhələ. 

Linqvistik terminlər lüğəti – 

dilçilik terminləri və onların 

izahını göstərən lüğət. 

Linqvostilistik sistematik tamlığı – 

sistem o zaman tam he-

sab olunur ki, o kommunikativdir və öz vasitələri ilə konkret fənn 

sahəsində olan əlaqələrdəki hər hansı faktı  təsvir etmək imkanına 

malikdir. Belə olduğu halda, bütün dil sisteminə mütləq tamlıq xas-

dır, daha doğrusu, bütün təbii dil (milli miqyasda). Nisbi tamlıq ya 

konkret fənn sahəsindən olan süni dilə (riyazi dil, alqol, kobol, beysik 

və s.), ya da onun bəzi xüsusi sistemaltlarına (dilaltına) xasdır. 

Lüğət – 

əlifba sırası ilə, izah və  şərhlə olunan, yaxud digər 

dilə tərcümə edilən sözlərin sırası. 

Lüğət məqaləsi – 

lüğətdə başlıq sözü bildirən və izah edən 

məqalə 

Lüğət sözformalarının yeniləşdirilməsi – 

mühəndis linqvis-

tikasında sözformaları siyahısının yeniləşməsi ardıcıl axtarış yolu 

ilə  və müxtəlif sözformaları korpusunun seçilməsi, onların tezliyi-

nin bir yerə yığılması və bir siyahıda müxtəlif söz formalarının bir-

ləşdirilməsidir. Bu məqsədlə yeni massivdən sözformalar seçilir və 

onun ekvivalentlərinin axtarışı  təşkil edilir. Əgər identik (uyğun) 

sözforma tapılmışsa, belə olduğu halda onların tezliyi bir yerə top-

lanır;  əks halda sözforma əsas siyahıya  əlavə yazılır. Sözformaları 

massivləri nəzərdən keçirildikdən sonra baş verir. 

Lüğət yuvası – 

bir lüğət məqaləsi  şəklində  təqdim olunmuş 

eyni kökdən olan sözlər qrupu. 

Lüğəvi (lüğət) uyğunluğu – 

lüğətlə müəyyənləşdiriləcək lü-

ğət uyğunluğu. 

 

 

M 

 

 

47 

Makrolinqvistika – 

1. Dili «makroskopik» səviyyədə, daha 

doğrusu, onu geniş planda statistik metodlarla tədqiq edən dilşunas-

lıq sahəsi. 2. Dilşünaslığın mikro və makrolinqvistika bölgülərinin 

mövcudluğu kompleksi və onun vahid şəkildə nəzərdən keçirilməsi. 

Makrotərcümə – 

tərcümə yerdəyişmələri, daha doğrusu, bir 

dil səviyyəsindən digərinə, bir kateqoriyadan digərinə keçid. 

Marker 

– 1. Nəyinsə göstəricisi, məsələn, cəm halın göstəri-

cisi; 2. Nəyə isə işarə; 3. Siqnal işarəsi; 4. Oriyentir işarəsi. 

Markirələnmiş – 

1. Tam, aydın, müsbət dil ifadəsinə malik 

olan; 2. Nişanlanmış, qeyd olunmuş, tərtib olunmuş. 

Maşın dövriyyəsi – 

1. Mühəndis linqvistikasında mətn seq-

menti (söz birləşməsi), sözformaları lüğətlərinin köməyi ilə adekvat 

(bərabər) konfrontasiyaya, ziddiyyətə girə bilməməsi və o konteks-

tual leksik-qrammatik və funksional-semantik təhlil nəticəsində 

bölünür; 2. Giriş dilinin markalanmamış (markirə edilməmiş) va-

hidi. 3. Bu, maşın (avtomatlaşdırılmış) lüğətinin elə ehtiyacı üçün-

dür ki, burada müxtəliflik və izomorfluq və mövcud standart proq-

ramların hazırkı maşın lüğətlərinin köməyi ilə aradan qaldırıla bil-

məz; belə olduqda adekvatlıq bütün səviyyələrdə bütün dövrənin 

maşın (avtomatlaşmış) lüğətinin leksik vahidi kimi onun ikonik 

konfrontasiyası ilə əldə olunur. 

Maşın interpretasiyası (maşın lüğətinin leksik əsası) – 

bu 

leksik vahidlərin xüsusi kodlaşmış  cədvəllərin qaydaya müvafiq 

olaraq kodlaşması prosesini özündə birləşdirir. Bu cədvəllərin və iş-

lənib hazırlanmış qaydaların köməyi ilə sözlüyün hər leksik vahidə, 

onların leksik-qrammatik və leksik-semantik kod göstəriciləri ve-

rilir. İlkin kod (göstəriciləri) işarələri ardıcıl olaraq sıxılmış (müxtə-

sərləşdirilmiş) koda və ikinci dərəcəli sıxılmış kodlar və para-

diqmlərin sıxılmış xüsusi cədvəllərə görə sıxılması ilə kompressiya 

olunur. Bununla maşın lüğətində daha kompakt (müxtəsər) yazıya 

alma təmin olunur. Maşın interpretasiyası  nəticəsində baza dilinin 

(dilaltının) leksik vahidi maşın lüğətinin lüğət vahidinə çevrilir, 

maşın lüğətinin leksik əsası isə giriş  və  çıxış sözlüyünə transfor-

masiya olunur. 

 

48

Maşın köməyilə tərcümə 

– bu elə avtomatlaşlaşdırılmış tər-

cümədir ki, (EHM) bu zaman maşın yaddaşı redaktə vasitələri ilə 

ikidilli lüğətə uyğunlaşdırılıb qurulur və maşın tərcüməçinin kö-

məkçisi kimi çıxış edir və  tərcümə  əl ilə, yaxud kompüterlə (dis-

pleydə) həyata keçirilərkən avtomatlaşdırılmış ikidilli lüğət kimi çı-

xış edir. 

Maşın lüğəti – 

1. Maşın tərcüməsi sisteminin hər hansı mü-

hüm hissəsi; 2. Hər hansı sahmana salınmış leksik informasiyanın 

sonuncu massivində nisbətən avtomatlaşdırılmış  şəkildə  təchiz 

olunmuş proqramın və ona əlavələr olması ilə EHM yaddaşında 

yerləşdirilmiş siyahı, cədvəl, yaxud digər siyahı; 3. Sözlər haqqında 

zəruri informasiyanın maşınla axtarışının həyata keçirilməsi məqsə-

dilə xüsusi şəkildə  təşkil olunmuş lüğət massivi. Əksər hallarda 

maşın lüğəti dedikdə sözlər haqqında informasiyanın elə quruluşunu 

və informasiya verilməsini nəzərdə tutur ki, ondan mətnin 

avtomatik işlənib hazırlanması zərurəti yaranır. 

Maşın tərcümə – 

1. EHM köməyi ilə verilmiş proqram əsa-

sında mətnin avtomatlaşdırılmış  şəkildə  tərcüməsi; 2. Dilçiliyin 

linqvistikanın  əsas müddəaları  və metodlarını  işləyib hazırlayan 

tərcümə  nəzəriyyəsi; 3. İkidillik (qoşadillik) situasiyası  şəraitində 

avtomatlaşdırılmış informasiyanın işlənib hazırlanması – mətnin bir 

təbii (insan) dilindən digərinə çevrilməsi; 4. Maşının (EHM, kom-

püterin) köməyi ilə tərcümə; 5. İkidillik (qoşadillik) situasiyası şəra-

itində texniki vasitələrin bütün mərhələlərində istifadə (və inkişaf) 

informasiyasının ümumi prosesinin işlənib hazırlanması; 6. Mətnin 

bir dildən (təbii, yaxud süni) digər dilə (təbii, yaxud süni) elektron 

rəqəmli hesablama maşınlarında həyata keçirilən tərcümə prosesi. 

Maşın tərcüməsi – 

elektron-hesablama maşınlarının yadda-

şından istifadə edən tərcümə. Bu, orijinalın dil sisteminin leksik ele-

mentlərinin və tərcümənin dil sisteminin leksik elementlərinin izo-

morfizm proqramı. Tərcüməçi – maşının köməyi ilə realizə olunur. 

Maşın vaxtı – 

1. EHM-da alınmış informasiya siklinin tam 

şəkildə işlənib yerinə yetirilməsinə sərf olunan vaxt; 2. EHM-da iş 

 

49 

vaxtının kəmiyyət ölçüsü avtomatlaşdırılmış maşın lüğəti – bu, ma-

şın lüğəti kimi başa düşülməlidir. 

Mexaniki tərcümə – 

sözbəsöz tərcümə ilə eynidir. 

Mexanikləşdirilməmiş proses – 

ikidillik şəraitində hər hansı 

texniki vasitələrin tətbiqini nəzərdə tutmayan informasiyanın işlənib 

hazırlanması; o qeyri-maşın, yaxud «əl ilə» yerinə yetirilir. 

Merizm - 

diferensial əlamətlərin ölçü (səviyyə) vahidi. 

Metadil – 

1. «İkinci qəbildən» olan dil, daha doğrusu, dil 

haqqında danışılan dil (dil-obyekt); 2. Bu elə bir dildir ki, onun 

obyekti digər dilin məzmunu və ifadəsidir; 3. Təbii milli dili əvəz 

edən dil. Əksər hallarda bu elm və texnikanın hər hansı məhdud sa-

həsində  qəbul edilmiş xüsusi dildir. Dilçilər metadilə dilinionların 

«adəti, modallığı, dodaqlanmayan səsi» və s. aid edirlər. 

Metaədəbiyyat – 

ikinci, törəmə  ədəbiyyat, mətnlər arasında 

modelləşdirici münasibətlər prinsipi əsasında yaranan ədəbiyyat. 

Metaədəbiyyat affirmativ formada oxucu kommunikasiyası nöqteyi-

nəzərdən nisbətən müstəqil çıxış edə bilər (o ilkin nümunənin bilin-

məsini, yaxud əksinə – bilərəkdən oricinalı qabaqcadan əvəz edir). 

Kommunikasiya zamanı metaədəbiyyat, kontroverz formada öz tam 

konkretləşməsi üçün orijinalı bilməni nəzərdə tutur. Müəyyən 

şəraitlərdə metaədəbiyyat sonrakı  ədəbi proses üçün mənbə ola 

bilər. 

Metafora – 

hər hansı gerçəklik modelinə müvafiq olaraq in-

san təfəkkürü ilə müəyyənləşən və alternativlərin hər hansı qərarlar-

ın qəbulu prosesinə təsir edən dil fenomeni. 

Metaforalaşma (metaforizasiya) – 

sözün məna tutumunun, 

ondakı  məcazi mənaların yaranmasına görə genişlənməsi və onun 

ekspressiv xassələrinin güclənməsi. 

Metakommunikativ aspekt – 

metakommunikasiya prosesin-

də metakommunikativ vektorların qoyulma üsulu. 

Metakommunikativ subyektin reallığa münasibəti – 

ənənə-

yə, mətnin reallıq-ənənə oxu üzərində qəbuledicinin mətnə və real-

lığa münasibətindən haqqında söhbət gedir. 

 

50

Metakommuniasiya – 

törəmə, ikinci kommunikasiya. Meta-

kommunikasiya funksiyası – orijinalın invariant xüsusiyyətlərinin 

inkişafı, yaxud onların ikinci törəmə mətndə, metamətndə rədd edil-

məsi (protomətn). 

Metalinqvistska – 

dilin məzmun tərəfini ünsiyyətdə olan 

kollektivin təfəkkür və ictimai həyatla əlaqədə olan xüsusiyyətlərini 

öyrənən dilçilik sahəsidir. O, dil ünsiyyətində olan kollektivi 

linqvistik vahidlərin mahiyyətinə daxil olma fəaliyyətinin mühüm 

şərti və qanunauyğunluqları kimi öyrənir. 

Metalinqvistik funksiya – 

1. Kommunikativ aktda istifadə 

olunan «koda», daha doğrusu, dilə özünü istiqamətləndirmiş funk-

siya; bu,dil məlumat predmetinə çevrildikdə başlıca funksiya daşı-

yır; 2. Linqvistik kateqoriyalara keçidi bildirən funksiya; 3. Linqvis-

tik sistemin təsvirinə xidmət edən linqvistikaüstü sistemin təsvirini 

göstərən funksiya. 

Metamətn – 

protomətn modeli, əlaqə məhsulu, mətnarası in-

variantın iki mətn arasında mövcudluq üsulu. 

Metamətn subyekti – 

mətn yaradıcılığı prosesində müəllif 

strategiyasının ortaya çıxmasına müvafiq olan kommunikativ sub-

yekt və onun aktlararası əlaqələrdə iştirakı. Metamətn subyekti mət-

nin müvafiq səviyyələrində özünü açıq aydın, yaxud gizli şəkildə 

predmeti affirmativ, yaxud kontroverz münasibətdə göstərə bilər. 

Bu iştirakın xarakteri dialektik münasibətlərin  əlaqə prinsipində 

özünü göstərə bilər. 

Metamətnlərin tipologiyası – 

müəllif və oxucu subyektləri-

nin yaradıcılığında iştirak dərəcəsinə uyğun olaraq müəllif metamət-

ni, kvazimetamətni və oxucu metamətnləri fərqləndirilir. Meta-

mətnlər tipologiyası struktur və kommunikativ prinsiplərə söykənir. 

Metaşeir – şeir haqqında şeir 

– ikinci, törəmə poetik mətn. 

O, ədəbi aktivliyi modelləşdirir (C.S. Xolmsa məxsus termin). 

Metonimiya – 

bir  əşyanın adının digər  əşyanın (predmetin) 

yerinə onların arasındakı zahiri və yaxud daxili əlaqəyə görə işlən-

məsi. 

 

51 

Metrika ( ölçü) – 

1. Şeirşünaslıq nəzəriyyəsi; 2. Şeirşünaslıq 

sistemi. 

Məcazi məna – 

nitqdə adətən, yaxud təbii referent olmayan 

predmeti bildirən nitqdə şüurlu istifadə nəticəsində sözün qazandığı 

məna. 

Məişət-danışıq dili – 

bu, elə xalq-danışıq dili deməkdir. 

Məişət-danışıq koynesi – 

üstün dialekt əsasında  əmələ 

gəlmiş ümumi dil, bu, elə xalq-danışıq dili deməkdir. 

Məkan əlaqəsi – 

qarışıq hadisələrlə bütün istiqamətlərdə qar-

şılıqlı əlaqədə olan uzunluğun məhdudlaşmayan əlaqələri. 

Məkan münasibətləri markerlər - 

onların sırasında məkan 

qoşmaları, «long way off»- «uzaq-uzaq», «ten miles long»- «on mil 

uzunluğunda», «it’s a day’s trip»- «oraya bir günlük yol var» kimi 

məsafə tipli indikatorlar xüsusilə fərqləndirilir. 

Məktub (yazı) – 

bax: yazışma. 

Məktub – nitqin xüsusi janrıdır. 

Çünki ünsiyyətə girənlər 

arasında kontakt birbaşa yox, bilavasitə, zaman və məkan baxımın-

dan distansiyada gedir. Bütün bunlar şifahi nitq etiketi vasitələrin-

dən fərqlənən müəyyən yığımda müəyyən dil vasitələrindən istifa-

dəni diqtə edir. 

Məqsədli dil – 

tərcümə dili və onun sistemi; tərcümə olunan 

dil haqqında məlumat. 

Məqsədli pedantlıq (hərfgüdmə) – 

Bax: pedantlıq məqsədli. 

Məlumat – 

1. İnformasiya daşıyan deyimin kommunikativ tə-

rəfi. 2. Veriliş üçün nəzərdə tutulmuş informasiya. İnformasiya nitq 

əsərinin məzmunu ilə üst-üstə düşməyə  və nitq əsərinin strukturu 

haqqında məlumatı özündə birləşdirə bilər (məsələn, müəllif üslubu 

haqqında məlumat ola bilər). 3. Situasiyanın təsviri üsulu. 

Məlumat predmeti – 

bax: situasiya. 

Məna – 

1. Semantik məzmundur ki, onun əsasında iki dilin 

vahidi arasında qanunauyğun müvafiqlik qurulur; tərcümə zamanı 

invariant məna olur. 2. Tərcümə nəzəriyyəsində nitq əsərinin konkret 

verilmiş situasiyada məzmunu semantik və situasiya informasiyasının 

 

52

qarşılıqlı  hərəkəti kimi nəticəsi olur. 3. Bu, sözün, yaxud söz bir-

ləşməsinin konkret nitq situasiyasında qazandığı mənadır. 

Məna informasiyası – 

semantik və situasiya informasiyanın 

müqayisəsinin nəticəsi olan nitq əsərinin mənası. 

Məna inkişafı 

– 1. Tərcümə zamanı lüğət uyğunluğunun 

məntiqi  şəkildə onunla bağlı kontekstuallıqla dəyişilməsi (predmet 

burada onun əlaməti, proses – predmetlə  əlamət - predmet, yaxud 

proseslə əvəz oluna bilər). 2.Tərcümə üsulunun mahiyyəti, əgər tər-

cümə zamanı ilkin vahidlər onların leksik (lüğət) uyğunluğu ilə yox, 

öz məqamları etibarı ilə onunla üst-üstə düşmürsə, digər vahidlərlə 

dəyişilir,  əvəzlənir. Bu üsuldan müxtəlif çeşidli mətnlərin tər-

cüməsində istifadə olunur. 

Məna invariantı – 

özünün konkret realizasiyasındakı  əsas 

əlamətləri birləşdirən sema. 

«Məna-mətn» modeli - 

İnsanın nitq fəaliyyətinin modeli, hər 

hansı mənanı ifadə edən, hər hansı mətnin - onun mənasını özündə 

saxlayan model. Bununla belə, məna ümumi şəkildə müəyyən-

ləşdirilir ki, o bütün müxtəlif deyimlərdə dil daşıyıcıları  tərəfindən 

tanınan və istifadə edilən bərabərişarəli (perifraz) kimi işlədilir. 

Məna təhlili – 

ilkin mətnin (orijinalın) qavrayışı zamanı tər-

cüməçinin mütləq  əməliyyatlarından birinə çevrilir; onun burada 

məqsədi mənanın müəyyənləşməsi və invariant informasiyanın 

fərqləndirilməsidir.  İlkin mətnin semantik təhlili zamanı onun 

məlum metodlarından istifadə olunur: daha böyük informasiya yükü 

daşıyan söz seçimi metodu, transformasiya metodu, daha relyefli 

söz seçimi metodu. 

Məna təhlili metodu – 

onun köməyi ilə tərcümədə məna təh-

lili həyata keçirilir. Ardıcıl tərcümə zamanı yazıya alınma siste-

mində - daha böyük informasiya sisteminə malik olan söz seçimi 

metodu, transformasiya metodu, daha relyefli sözün seçimi metodu 

kimi metodlardan ardıcıl tərcümə zamanı istifadə edilir. 

Məna yoldaşı – 

seçilmə (ayrılma) və yadda saxlamaya əsasla-

nan nitq əsərindəki məna döyüş nöqtəsi yaddaşı. 

 

53 

Mənfi nitq situasiyası – 

kommunikasiyaya mane olan və fon 

informasiyanın mənbəyi olan nitq situasiyasının bir hissəsi. 

Məntiqi münasibətlər markeri – 

məntiqi münasibətlər mo-

difikasiya olunmuş zərflərin köməyi ilə markirə edilir (sentence ad-

verbs), «moreover – bundan başqa», «therefore – bunun üçün», «ne-

vert-heless – bununla belə», budaq cümləni meydana çıxaran bağ-

layıcılar (if, although, because), feldən düzəlmə formalar (feli sifət, 

qerundial forma), feldən asılı əsas hadisəni ifadə edən; «he conclu-

ded - o belə bir nəticəyə  gəldi», «he argued - o etiraz etdi» tipli 

məntiqi münasibətləri və  əlaqələri ifadə edən sintaktik vahidlər. 

Mətnin başlanğıc və son markerləri – once upon a time (azərbay-

canca müqayisə et: biri vardı-biri yoxdu) və they lived happily ever 

after (azərbaycanca – onlar, bax, beləcə  şad və xoşbəxt yaşamağa 

başladılar) tipli standart formulları özündə birləşdirir. 

Mərhələ blok-sxem – 

verilmişlərin həndəsi fiqurlar (yaxud 

bloklar)  şəklində  işlənib hazırlandığı  hər bir mərhələdəki proses 

alqoritmin struktur coğrafi təsvirinin izahı.