Rafiq Manafoğlu, Nizami Tağısoy, Rüstəm Kamal

Nisbi bilinqvizm – 

süni bilinqvizm nəticəsində iki dildə nis-

bətən sərbəst danışan şəxs; ikidilliliyin nisbi xarakteri, dillərdə da-

nışma xarakteri. 

Nisbi sinonimlər – 

quruluş və məna etibarı ilə uyğun olan se-

mantik konstruksiyalar. 

Nisbi tezlik – 

Bu, mətnin (korpusun) elə hissəsini lüğət 

vahidinin faizlərlə  təmin etməlidir və ödəməlidir ki, bununla onun 

mühümlüyünü müəyyənləşdirmək olsun. 

Nitq – 

1. Prosesində dilin funksionallığının kommunikasiya 

prosesində informasiyanın verilməsi verilməsi. 2. Dilin köməyi ilə 

ünsiyyətin bu və ya digər növüdür ki, o, öz xassələrinə görə vəziy-

yətlə  və kommunikasiyasının məqsədi ilə müəyyənləşir. 3. 

Aktuallaşma və kontinuumla xarakterizə olunan çoxsaylı  mə-

lumatlar arasında uyğunluq sistemi. 4. Nitqi, dili tətbiq edən da-

nışanın konkret dil kollektivində digər onun üzvləri ilə qarşılıqlı 

fəaliyyəti. 5. Müxtəlif, rəngarəng, dil vasitələrinin mürəkkəb 

məzmununu vermək üçün istifadə olunan danışıq prosesidir ki, o, 

 

64

informasiyanın özü ilə  bərabər (yanaşı), dinləyiciyə müraciət 

(çağırış) deməkdir ki, onu (cavaba müvafiq) hərəkətə təhrik edir. 

Nitq axının makroseqmentasiyası – 

sintaqmların, frazaların, 

yüksək fraza vahidlərinin nitq deyiminin seqmentasiyası. 

Nitq dil vahidi – 

bu elə nitqdə  və dildə dil vahidlərinin və 

nitq vahidlərinin birliyi deməkdir. 

Nitqin əsəri – 

sözlərdə ifadə edilmiş fikir, bu başlıca fikri ifa-

də edən sonuncu cümlə, cümlənin hissəsi, yaxud hər hansı bir fikri 

açan cümlənin bəzi hissəsinin cəmi ola bilər. Nitq əsərində fikir 

müəyyən bütövlüyə malik olur, buna görə  də biz nitq əsərinin hər 

hansı növünü fikrin dil ifadəsi vahidi kimi nəzərdən keçirməliyik. 

Digər tərəfdən, nitq əsəri dil çərçivəsində olur və buna görə də dil 

elementlərinin öyrənilməsi və onun üzərində müşahidə, daha 

doğrusu, onun strukturu üzərində müşahidə də istifadə oluna bilər. 

Bax: nitq əsəri. 

Nitq janrı 

– müvafiq məzmunun verilməsində diskursiv prak-

tikalardan istifadə ssenarisidir və konkret kommunikativ məqsədlə 

əlaqədardır. Nitq janrları üslubiyyat çərçivəsində funksional üslub-

lar formalaşdırır.  

Nitq fəaliyyəti – 

1. Müxtəlif dilçilik, psixologiya, fiziologiya 

və s. elmlərin predmeti kimi eyni zamanda çıxış edən (nitqin bir 

əsər kimi təqdim olunmasından fərqli olaraq) nitq prosesi. 2. Dil 

nitq bacarığının ictimai kollektiv tərəfindən mənimsənilən, bu baca-

rığın həyata keçirilməsi və nitq aktının iştirakçısı kimi dinləyicini 

özündə birləşdirən zəruri  şəraitlərin cəminin məcmuyu. 3. Fərdin 

nitqi, fərdi nitq. 4. Hər hansı məqsədə çatmaq üçün istiqamətlənmiş 

nitq fəaliyyəti və  hərəkətlərin daha üstün sistemi. Tərcümə yazı, 

oxu, danışıq və eşitmə ilə yanaşı nitq fəaliyyətinin növlərindən biri-

dir. 5. Dilin köməyilə  həyata keçirilən fəaliyyət. Yalnız nitq hə-

rəkətlərini özündə birləşdirən fəaliyyət mövcud deyildir. Nitq hə-

rəkətləri bütün hallarda zehni, hərəkətedici və s. çarpazlaşır. 

Nitq fəaliyyətinin müxtəlif növləri 

– oxu, danışıq, tərcümə, 

redaktə, referat çıxarma, korrektor işi və s. kimi ola bilər. Əgər nitq 

fəaliyyətinin professional növlərini atsaq, o zaman dörd əsas nitq 

 

65 

fəaliyyəti növü - danışıq, qulaq asma (eşitmə), oxu və yazını fərq-

ləndirmək olar. 

Nitq həlqəsi (zəngiri) – 

ritmik-informasiya vasitələri ilə fərq-

ləndirilən cümlənin müxtəsər olan başlıca hissəsi. Ayrı-ayrı nitq 

həlqələri qismində, adətən, sintaqma və ritmik qruplar çıxış edir. 

Nitq hərəkəti – 

nitq fəaliyyətinin elementini təşkil edən hərə-

kət. 

Nitq işarəsinin mikroseqmentləşməsi – 

nitq işarəsinin (siq-

nalının) minimal sahələrdə səsdən kiçik olan, həm də səslərin, bəzən 

isə hərflərin seqmentləşməsi. 

Nitq kommunikasiyası – 

1. Ünsiyyətin şifahi forması. 2. Bu 

və ya digər üslubun, dilin çərçivəsində ünsiyyət. 3. Söhbəti, 

danışılanı bildirmək. 4. Kütləvi çıxış. 

Nitq kompentensiyası – 

bu, elə kommunikativ kompentensi-

ya deməkdir ki, toplanmış dil materiallarını ünsiyyət məqsədi ilə is-

tifadə etmək bacarığıdır. 

Nitq kompressiyası – 

1.  İlkin mətnin heca həcminin ikinci 

dərəcəli informasiyalara malik nitq vahidləri hesabına kiçildilməsi 

və eyni zamanda leksik və qrammatik transformasiyalar hesabına 

qısaldılması. 2. Vəzifəni yerinə yetirərkən danışanın qarşıda 

qoyduğu məqsədə çatması üçün həcmi kiçiltmək bacarığı. Nitqin 

kompressiyası sinonimik yolla, yaxud ona yaxın olan deyim hissələ-

rinin heca həcminin kiçildilməsinin, nitqin bəzi parçalarının 

buraxılması yolu ilə, yaxud əvvəlki parçaların məna məzmununun 

əvəz edilməsi, yaxud informasiyaya malik ünsiyyət situasiyasında 

olan, yaxud kommunikasiyanın vəzifəsi nöqteyi-nəzərdən izafisi. 3. 

Nitq kompressiyası sinonimik və ona yaxın söz birləşmələri və 

cümlələrin daha müxtəsər sözlər və söz birləşmələri və cümlələrlə 

əvəz edilməsi, nitq parçalarının buraxılmasıdır ki, o əvvəl verilmiş 

informasiyanı  və  məna vahidlərinin buraxılmasını  əvəz edir, 

konkret ünsiyyət  şəraitində ya izafidir, ya da kommunikativ və-

zifənin yerinə yetirilməsi nöqteyi-nəzərdən aparılır. Nitq 

kompressiyası imkanı dilin izafi informasiyası ilə izah olunur. 

 

66

Nitq kontaktorları 

– nitq kontaktını həyata keçirməyə imkan 

verən danışıq klişeləri. 

Nitq konteksti – 

Bu, elementin nitqdə istifadə olunma xüsu-

siyyətləri, şəraiti. 

Nitq mədəniyyəti – 

bax: mədəni nitq. 

Nitq seqmenti 

– nisbətən məna müstəqilliyi ilə xarakterizə 

olunan nitqin minimal parçası və mətnin seqmentasiyası nəticəsinə 

nitq zəncirinin fasiləsiz saxlanma qaydasında idarə olunan 

komponentin idarə edən komponent ardıcıllığının alınması. 

Nitq situasiyası – 

1. Nitq ünsiyyəti həyata keçirilən situasiya. 

2. Kommunikasiya həyata keçirilən real gerçəklik. Tərcümə ilə 

kommunikasiyada N1 nitq situasiyası  fərqləndirilir ki, bu zaman 

məlumat tərcüməçi tərəfindən qəbul edilir və bir də N2 nitq 

situasiyası vardır ki, o sonuncu ünvançı  tərəfindən situasiyanın 

qəbuludur. Bundan başqa tərcümə ilə kommunikasiya situasiyası 

müsbət və mənfiyə bölünür. 3. Nitqə təhrik edən situasiya. 

Nitq şəraiti – 

bu elə situasiya konteksti deməkdir. 

Nitq şüuru 

– konkret nitq quruluşunda öz əksini tapmış nitq 

situasiyası, nitq şəraiti, deyiminin məqsəd və vəzifəsi. 

Nitq üslubu – 

1. Konkret nitq sferasında dil üslubunun 

tətbiqi. 2. Dil üslubunun (yaxud dil üslublarının kombinasiyasının) 

konkret nitq sferasında tipik tətbiqindən biri. 

Nitq ünsiyyəti – 

təbii dilin köməyilə ünsiyyət. 

Nitq zənciri – 

nitqin sıra xətti, səslənmənin fasiləsiz ardıcıllı-

ğıdır ki, qəbul edən tərəfindən semantik səviyyəli vahidlərin təş-

kilinin ardıcıllığı kimi bölünür. 

Nitqçilik (nitqşünaslıq) – 

fonetika, psixologiya, fiziologiya, 

akustika, sosiolinqvistika, kommunikativ linqvistika kimi biliklər 

sahəsini özündə birləşdirir. 

Nitqi eşitmə – 

bu və ya digər dildə nitqi qavrayış üçün qəbul 

etməyə hazırlanmış (hazır olan) eşitmə. 

Nitqin başa düşülməsi – 

dinləyicinin aktiv mürəkkəb fəa-

liyyətinin nəticəsi prosesi, nitq stimulunun passiv qəbul edilməsi ki-

mi başa düşülmür. Daxil olan akustik işarəyə əlavə olaraq qavrayış 

 

67 

prosesində  və nitqin interpretasiyasında informasiyanın müxtəlif 

mənbələrindən istifadə olunur. Bu mənbələr özündə situasiyanı, 

konteksti, dilin strukturunu (fonologiyasında, leksikasında, sintaksi-

sində və s.), qulaq asmanı və əvvəlki cavabını qeyri-verbal oriyen-

tirləri özündə birləşdirə bilər. 

Nitqin bitişikliyi, qovuşuqluğu və diskretliyi – 

bu, kommu-

nikativlik kateqoriyasının özünü əks etdirməsindən biridir. 

Nitq  əsəri – 

real deyilmiş, yaxud yazılmış cümlələr, yaxud 

cümlələr cəmi, eyni zamanda hər hansı uzunluqda olan şifahi, yaxud 

yazılı nitqin parçası; ədəbiləşən, şifahi yaradıcılıq ədəbiyyatı və s. 

Nomenklatura – 

1. Konkret elm sahəsində istifadə olunan 

xüsusi termin-adların cəmi. 2. Konkret (mücərrəd anlayış və kateq-

oriyaları özündə birləşdirən terminologiyadan fərqli olaraq) elm ob-

yektlərinin tipik adı. 3. Müşahidənin ayrı-ayrı elementlərinin tam 

cəmini bildirən siyahı. 

Nominasiya 

– 1. Ad proses kimi, sözün verilmiş konkret 

referentə uyğunluğu. 2. Nominasiya dedikdə nominativ funksiya 

başa düşülür. 3. Dilin köməyi ilə  hər hansı predmet və hadisənin 

təyin olunması, işarələnməsi. 

Nominativ funksiya – 

söz, yaxud söz birləşməsinin predme-

tin (əşyanın) adına uyğunluğu. Adlandırma funksiyası, ad verilmə 

prosesi. 

Nominativ məna – 

predmet, hadisə və s. istiqamətlənmiş sö-

zün əsas birbaşa mənası. 

Norma – 

fərdin nitqində dil vasitələrinin qaydaya salınmış 

halda işlədilməsinin qəbulu norma adlanır. 

Normalaşma (normalaşdırma) – 

norma qoyulması, normaya 

salınma. 

«Nümunə və səhvlər» modeli - 

müəyyən seçim kriteriyasına 

cavab verməyən variantların rədd edilməsi yolu ilə  məsələnin ar-

dıcıl olaraq optimal həllinə gəlmə metodu. 

«Nümunələr və səhvlər» metodu – 

seçimin ayrı-ayrı müəy-

yən olunmuş ölçülərinə cavab verməyən variantlarının rədd edil-

 

68

məsi yolu ilə optimal həllə ardıcıl yaxınlaşma. Bax: həm də optimal 

həllin axtarışı prosesi.

 

Nüvəyəyaxın səviyyə – 

transformasiya edilmə  səviyyəsinin 

qeyd olunması. O nüvə cümlələr səviyyəsindən onunla fərqlənir ki, 

cümlələr arasında məna  əlaqələri üçün bağlayıcı  və bağlayıcı söz-

lərdən istifadə edir. Bu səviyyədə sətirdən-sətrə keçirilir. 

 

 

O 

 

Oberton – 

musiqi termini kimi işlənir, bu tərcümədə  əsas 

tona xüsusi rəng verən əlavə tondur. Əlavə, daha yüksək tondur ki, 

onun yüksəkliyindən, gücündən və onların münasibətindən səs 

tembrinin xarakterik əsası asılıdır. 

Obrazı yadda saxlama – 

qəbul edilmiş informasiyanı obraz-

ların, təsəvvürlərin, hisslərin köməyi (vasitəsi) ilə yadda saxlamaq 

bacarığı. 

Obrazlı ifadə – 

məcazi mənada işlədilən nitq vahidləri. Tər-

cümədə adətən tərcümə üçün ayrıca həll tələb edir, daha doğrusu, 

tərcümə vahidi kimi çıxış edir. 

Obyekt

- o hadisə,  əşya,  şəxsi göstərir ki, kimin üzərinə  hər 

hansı fəaliyyət və ya diqqət yönəldilmişdir. 

Okkazional – 

ümumi qəbul olunmuş qaydaya müvafiq olma-

yan, fərdi zövqlə bağlı, spesifik kontekstlə şərtlənən; təsadüfi; nadir. 

Okkazional uyğunluqlar – 

tərcümə zamanı qeyri-mütəmadi 

olaraq işarədən, yaxud strukturdan ilkin dilin vahidlərini müşayiət 

edən hər hansı xüsusi şəraitlərlə bağlı  təsadüfi olaraq işarə, yaxud 

strukturdan istifadə. 

Omofonlar – 

eyni cür səslənib, müxtəlif cür yazılan müx söz-

lər. 

Omoformalar – 

tələffüzü zamanı yalnız ayrı-ayrı formalarda 

uyğun gələn sözlər. 

Omoqraflar – 

tələffüzünə görə yox, yazılışına görə uyğun 

gələn müxtəlif sözlər. 

 

69 

Omoqraflar lüğəti – 

yazılışına görə bir-birinə uyğun gələn 

müxtəlif mənalardan tərtib olunmuş lüğət.  

Omomorfemlər – 

leksikologiyanın omonimləri öyrənən böl-

məsi. 

Omonimlər – 

eyni nitq hissələrinə aid olub, eyni cür səslənib, 

mənasına görə müxtəlif olanlar. 

Omonimlər lüğəti – 

qrammatik məlumatlarla və üslubi əla-

mətlə səciyyələnən omonim cütləri və eləcə də, omonimlərin – on-

ların yaranması, yaxud mənşəyi nöqteyi-nəzərdən təsnifatı. 

Onomatopeya – 

səs təqlidi. Təbiət səsləri, heyvan səsləri və 

eləcə də digər səs təqlidi yolu ilə yaranan şərti səslər. 

Operativ (əməli) yaddaş – 

1. Müvafiq qurulma olduğu za-

man alınmış informasiyanın (ixtiyari) yadda saxlanılması. 2. Qav-

rayış (zamanı) prosesində verilən informasiyanın yadda saxlanılma-

sıdır ki, o aparılan fəaliyyət zamanı  zərurətliyi ilə ortaya çıxır və 

yalnız informasiya işlənən zaman fəaliyyətdə olur. Operativ (əməli) 

yaddaş keçmiş təcrübə ilə bilavasitə bağlı deyil və o heç də biliklə-

rin toplanmasına istiqamətlənməmişdir. Bax: həm də: yaddaş. 

Oppozisiya – 

(müxalifət) dillər arasındakı  fərqləri ortaya çı-

xarmaq üçün aparılan iki və daha artıq həmcins vahidlər arasında 

aparılan qarşıdurma. 

Optimal həll axtarışı prosesi – 

tərcümə zamanı bu heç də 

birdəfəlik akt deyildir (əgər sinxron tərcüməni hesaba almasaq). Bu 

axtarış nitq fəaliyyətinin özü kimi adətən yoxlama, seçmə və səhv-

lər metodu ilə həyata keçirilir. Burada tərcümənin bir neçə mümkün 

variantları saf-çürük edilməklə  və optimal varianta əsaslanaraq ar-

dıcıl yaxınlaşma vasitəsilə müəyyən funksional kriteriyalara cavab 

verməyənlərin rədd edilməsini nəzərdə tutur. 

Orfoepik lüğət – 

düzgün normativ ədəbi tələffüz sözləri olan 

lüğət. 

Orfoepiya – 

1.Normativ  ədəbi tələffüz məsələlərini öyrənən 

dilçilik bölməsi. 2. Konkret dildə  qəbul olunmuş  tələffüz qaydala-

rına müvafiq vahidlərin tələffüz qaydalarının cəmi. 

 

70

Orfoqrafik lüğət – 

normativ  ədəbi tələffüz və düzgün yazı-

lışlı sözlər lüğəti. 

Orijinal – 

1. Mətnindən tərcümə  həyata keçirilən mənbə. 2. 

Tərcümədə ilkin mətn. 3. Orijinal, həm də əsl deməkdir. 

Orijinal və  tərcümə arasındakı qavrayış arasında fərq – 

faktdan gələn kommunikativ fərqdir ki, orijinal və tərcümənin kom-

munikativ aktı heç vaxt eyni anda gedə bilməz, yəni eyni mədəni 

kodda baş verə bilməz, bu isə o deməkdir ki, onlar tamamilə müx-

təlif kommunikativ keyfiyyətə malikdir. 

Orijinalda şeir motivi – 

bu, poetik tərcümənin elə bir növü-

dür ki, bu zaman tərcümə  mətnində  əslin  əsas motivi daha böyük 

dəqiqliklə verilir, eyni zamanda mətnin qalan hissəsi isə tərcümədə 

maksimal dərəcədə  sərbəst  şeirin bu motivinə uyğun olaraq 

gercəkləşir. 

Orijinalda və tərcümədə dil vasitələrinin üslubi identifika-

siyası – 

üslubi-semantik interpretasiyanın obrazlı sistem çərçivəsin-

də bədii dəyərin qoyulması. Üslubi dəyər, eyni zamanda, empirik və 

nəzəri  şəkildə qoyulur; adətən, təsviri vasitələr tərcüməçinin 

praktikasında intuitiv olaraq seçilir. 

Orijinalda və  tərcümədə sözün üslubi dəyəri – 

leksik 

vahidin onun quruluşunun müəyyən səviyyəsinə üslubi uyğunluğu. 

Orijinalın semantik-üslubi instruksiyası 

– tərcümənin yara-

dılması zamanı mütləq  ədəbi kommunikantın təkrarolunmaz təş-

kilindən doğan orijinalın struktur xüsusiyyətləri. 

Orijinalın tərcümədə mətnarası invariantı – 

orijinala tərcü-

mə elementlərinin yaxınlıq (uyğunluq) mənası. 

Orijinalın yenidən kodlaşması – 

bax, tərcüməçinin metadil 

mövqeyi. 

Ortologiya – 

nitqin düzgünlüyü, normativliyi haqqında təlim. 

 

 

Ö 

 

 

71 

Ölüdil - 

canlı ünsiyyətdən çıxıb yazılı abidələrin dilində əks 

olunan dil; müstəsna hallarda həm də reqlamentləşmiş qədim (türk 

dili, qədim slavyan, latın, skif, qotların və s. dili) dil. 

Öyrədici linqvistik avtomat – 

1. Xarici dil və  tərcüməyə 

kompüterlə (distant) təlim üçün nəzərdə tutulmuş elektron-hesab-

lama texniki vasitələri kompleksi. 2. EHM-nın köməyilə xarici dil 

ünsiyyəti təlimi üçün nəzərdə tutulan xüsusi təyinatlı avtonom 

(muxtar) sistemi. 3. TTV (təlimin texniki vasitələri) yüksək səviy-

yəli geniş spektrli təlimin mürəkkəb vəzifələrinin həllini elmi tədqi-

qatların birləşməsi ilə nəzərdə tutan avtomatlaşmış təlim sistemi. 

Özbaşına formalaşma – 

ayrı-ayrı leksik vahidlərin (EV) və 

eləcə  də bütöv cümlələrin və anlayışların müxtəlif,  əvvəlcədən 

şərtlənmiş  rəqəm, hərf, yaxud qarışıq indekslərlə  əvəz olunmasını 

nəzərdə tutur. 

Özbaşına yaddasaxlama – 

xüsusi iradi qüvvə  tələb edən 

yaddaşa daxil olmuş informasiyanın yadda saxlanılmasına qurulma. 

 

 

 

72

 

P 

 

Panxronomiya – 

həm ümumi linqvistik, həm də universal, 

zamandankənar hadisələrin, daha doğrusu, insan dilinə xas olan ha-

disələrin nəzərdən keçirilməsi (başa düşülməsi) 

Paradiqma – 

eyni sözün (leksik vahidin) söz dəyişdirilmə 

formalarının cəmi, konkret leksemin cəmini əks etdirən söz forması; 

cümlə paradiqmi – sadə cümlənin struktur sxeminin forma sistemi. 

Paradiqma sırası – 

konkret leksik vahidin söz dəyişmə for-

masının cəmi, konkret təşkil edən, söz forması cəmi. 

Paradiqma yuvası – 

bax. Paradiqma 

Paradiqmatik ekvivalentlik – 

üslubi elementlərin paradiq-

matik üslubi oxu elementləri, daha doğrusu, elementar üslubi va-

hidlərin sistemi səviyyəsi. Buna uyğun olaraq əmin vahidlər öz ara-

larında bu sistemin çərçivəsində ekvivalent olmaqla, müəyyən 

münasibətlərə daxil olur. Paradiqmatik ekvivalentlik heç də sintaq-

matik ekvivalenliyə uyğun deyildir. 

Paradiqmatika – 

dil vahidlərinin hər hansı  əlamətə görə 

qruplara (siniflərə) ayrılması  və qarşılaşdırılmasını müəyyən edən 

dilin sistemli öyrənilmə aspekti. 

Parafrastik – 

parafraz olan. 

Parafraz (parafraza) – 

1. Təsviri dövr, təsvir. 2. Digər ifadə, 

yaxud sözün mənasının təsviri ilə ifadəsi. 3. Predmetlərin, yaxud 

hadisələrin adlarının onların mühüm əlamətlərinin, yaxud onların 

xarakterik xüsusiyyətlərinin dəyişilməsi şəkildə verilməsi. 4. Fikrin, 

hərəkət işarəsinin onu əvvəlkindən fərqləndirən dil vasitələri ilə ve-

rilməsi. 5. Söz sırasının dəyişilməsi. Bax. Perifraz. 

Parafrazlaşdırmaq 

– parafraz formasında  şərh etmək, iş-

ləmək. 

Paralelilzm – 

qonşu cümlələrin, deyimlərin, yaxud niqtin hər 

hansı hissəsinin eyni sintaktik quruluşu. 

Paralinqvistik kinesika (mimika, jestlər) – 

verbal kommu-

nikasiyanın komponentinin təşkili kimi nəzərdən keçirilə bilər. De-

 

73 

məli, paralinqvistik  kinesika insan davranışının spesefik əlamətləri 

ilə semiotik sistem olmaqla bilavasitə dil strukturu ilə bağlıdır. 

Paralinqvistik vasitələr – 

dil koduna, yaxud onu əvəz edənə 

bərabər tutulan ünsiyyət vasitəsi. Burada söhbət, ilk növbədə, infor-

masiyadan, deyimdən, vurğunun qoyulması  və pauzadan, jestikul-

yasiyadan, mimikadan gedir. Bəzi alimlərin fikrinə görə paralinq-

vistik vasitələr nitqdə verilmiş bütün məna informasiyasını 75% 

təşkil edə bilər. 

Paralinqvistika – 

1. İnformasiyanın verilməsində iştirak edən 

və nitq ünsiyyətini müşaiyət edən amillərin öyrənilməsi ilə məşğul 

olan dilçilik fənni. 2. Şifahi niqti müşaiyət edən jestləri, mimikanı, 

səslənmə həddini və s. öyrənən dilçiliyin bölməsi. 

Parametr – 

1. Hər hansı  nəyin isə ölçüsü, sərhəddi; 2. Hər 

hansı predmetin, hadisə  və prosesin əsas xassələrini xarakterizə 

edən həcm (yaxud həcmlər). 3. Hər hansı tapşırıq yerinə yetirilən 

zaman öz daimi mənasını saxlayan və riyazi formulaya daxil olan 

həcm. 

Paremioloji lüğət – 

atalar sözü, zərb-məsəllər lüğəti. 

Parol və rəy 

– əlaqə qurduğu və iş apardığı zaman müxbirlə-

rin  əsl məxsusluğunu müəyyənləşdirən, imkan verən söz, yaxud 

say. 

Paronimlər – 

1. Səslənməsinə görə yaxın, mənasına görə ya 

qismən, ya da heç üst-üstə düşməyən eyniköklü sözlər. Məsələn, iş-

ləmək-çalışmaq, qalxmaq-durmaq, dramatik-dramtikli (Qeyd: bun-

lar paronim deyil). 2. Qismən səs və struktur uyğunluqlu eyniköklü 

sözlər. Paronimlər problemi həm də «tərcüməçinin yalançı dostları» 

ilə əlaqədardır. Dildə paronimlərin düzgün müəyyənləşdirilməməsi 

mənanın təhrifinə gətirib çıxarır. 

Paronimlər lüğəti – 

hər bir sözün - paronimin izahı verilən 

sözdür ki, burada cütə aid olan hər bir leksik vahidin kökü göstəri-

lir, sözlərin məna fərqlərini təsdiqləyən illüstrasiyalar gətirilir. 

Parsinal tərcümə ölçüsü – 

bax, tərcümənin subinterpreta-

siyası. 

 

74

Passiv leksika – 

elə reseptik leksika deməkdir ki, onu ilk növ-

bədə yazılı mətndə tanıyır və başa düşürlər. 

Patent referatlar tərcüməsi – 

patent informasiyası işarələri-

nin işlənib hazırlanması üçün nəzərdə tutulmuş texniki tərcümə nö-

vüdür ki, nəticədə xarici patent referatı tərcümə edilən dilə çevrilir. 

Pauza – 

nitq axınını müəyyən səbəblər üzündən bölən (kəsən) 

müxtəlif funksiyalar yerinə yetirən səslənmənin müvəqqəti 

dayandırılması. 

Pauzasiya – 

nitq axınında pauzanın yerləşdirilməsi.