Rafiq Manafoğlu, Nizami Tağısoy, Rüstəm Kamal

Referatın həcmi – 

referatın tamlığına və  həcminə, eləcə  də 

onun tərtib olunması xüsusiyyətləri referatın təyinatından və onu 

sifariş verənin konkret tələbi ilə bağlıdır. Bununla belə  nəzərə 

almaq lazımdır ki, referat tərtibinin əksər hallarda hazırlığı ilə bağlı 

ümumi qaydalar mövcuddur. Referatın həcmi  əsasən ilkin sənədin 

həcmindən asılıdır, bununla belə bu asılılıq heç də birbaşa deyildir. 

Bir neçə yüz səhifəlik monoqrafiya və ya məqalələr məcmuəsi 

referatının maksimal həcmi adətən beş-altı kompüter səhifəsi ilə 

məhdudlaşır. 20-30 səhifəlik xüsusi jurnaldan çıxarılmış məqalənin 

referatı isə iki-üç kompüter səhifəsindən artıq olmur. Təxminən 10 

səhifəlik bir məqalənin referatı isə bir səhifə  həcmində olur. 

Təxminən digər materialların (sərəncamlar, soraq kitabları, dərslikl-

ər və s.) referat şəklində tərtib olunmasında bu tipli tətbiq olunmuş 

proporsiyalardan istifadə olunur. 

Referatın strukturu – 

adətən referat aşağıdakı hissələrdən 

ibarət olur: 1) referat edilən sənədin başlığı olan biblioqrafik təsvir-

dən; 2) orijinalın  əsas fikrini əks etdirən  əsas məzmundan; 3) re-

ferentin, əgər bu zəruridirsə, qeydlərdənindən. Başqa sözlə, biz bun-

dan aşağıdakı kimi ifadə edə bilərik; 1) predmet rubrikası; 2) refer-

atın mövzusu; 3) mənbənin əsas göstəriciləri; 4) referat materialının 

başlıca fikri; 5) məzmunun ifadə olunması; 6) referat edilən material 

üzrə müəllifin gəldiyi nəticələr; 7) referentin izahı. 

Referativ annotasiya – 

bax: annotasiya. 

Referativ jurnal 

– hər hansı bir nəsnənin (kitab, məqalə  və 

 

85 

s.) müəyyən mövzunu müxtəsər  şəkildə referatlar formasında  əks 

etdirən materiallar məcmuəsi. 

Referativ tərcümə – 

orijinalın qabaqcadan seçilmiş hissə-

lərinin tam yazılı  tərcüməsi olub, əlaqəli rabitəli mətndir ki, onlar 

bir yerdə orijinalın referatını əmələ gətirir. 

Referent – 

1. Konkret dil ifadəsi ilə uyğunlaşan fikrin pred-

meti. 2. Bu, elə denotat deməkdir. 3. İşarə ilə göstərilən həmcins 

əşyalar, hadisələr sinfi. 4. Müəyyən məsələlərlə bağlı  məruzəçi, 

məsləhətçi olan vəzifəli  şəxs. 5. Məlumatda söhbət gedən konkret 

predmet. 

Referent funksiya – 

fikrin predmeti ilə bağlı funksiyadır ki, 

konkret dil ifadəsi onunla uyğunlaşır. 

Referent işləməsi – 

bax: dinlənilmiş materialın şifahi şəkildə 

referat kimi verilməsi. 

Referent-tərcüməçi – 

xarici dilləri bilən və «Dilçi. Tərcümə-

çi

» diplomu olan mütəxəssis. Müq. et: tərcüməçi və  tərcüməçi-re-

ferent. 

Registr – 

sosial professional, müəyyən ünsiyyət sferasında 

xidmət edən verilmiş mövzu ilə bağlı leksik vasitələr və qrammatik 

strukturlardan istifadə ilə bağlı  yığım. Registr, adətən, ümumi 

peşəli, yaxud ümumi sosial maraqlı insanların danışıq dilini bildirir. 

Şifahi formanı bəzən dilaltı adlanıdırırlar. 

Rekoqnitiv əlamət 

– tanıdıcı əlamət. 

Rekonstruksiyalaşdırma – 

1.Nəinki sintaktik, həm də üslubi 

normalara tərcümə dilində cavab verən tərcümə  mətninin yaranma 

mərhələsi. 2. Tərcümə mərhələsində nəinki sintaktik, həm də üslubi 

normalara cavab verən son deyim. 

Rekvizit – 

sənəd formasının ayrı elementi. 

Relevant 

– dil vahidlərinin diferensiya etmə bacarığı linqvis-

tik vahidlərin fərqləndirilməsi (bir-birindən ayırd edilməsi) üçün 

xidmət edən, dil üçün ünsiyyət vasitəsi kimi vacib olan; əhə-

miyyətli. 

Relyasion məna – 

münasibətlərin mücərrəd mənası, daha 

doğrusu, qrammatik məna. 

 

86

Relyefli söz – 

qeyri-ordinar, koloritli, özünə diqqəti daha çox 

çəkən söz. Ardıcıl tərcümədə yazılma üçün istifadə olunur. 

Relyefli söz seçimi metodu – 

məna təhlili metodlarından 

biridir, (ardıcıl tərcümənin yazıya alınması sistemində istifadə 

olunur) burada tərcümənin yazıya alınması zamanı daha güclü 

informasiya yükü daşıyan sözlər yox, daha çox diqqəti cəlb edən 

qeyri-adi, koloritli sözlər seçilir. 

Rema – 1

. Mövzu haqqında məlumat verilən deyim kom-

ponentini ifadə edən. 2. Məlumatın məzmununu özündə əks etdirən 

mövzu ilə bağlı danışanın məlumat vermə imkanı. 3. Məlumatın 

nüvə informaisyasıdır ki, yəni informasiyanı özündə  əks etdirir, 

cümlənin aktual bölünməsi komponenti. 

Replika – 

dialoqda iştirak edən şəxsin deyiminin dialoji nitq-

də hər hansı ayrıca deyimi. 

Reprezentasiya – 

daha inamlı şəraitdə dil faktlarının təqdim 

olunması. 

Reproduktiv – 

nitq məlumatını çatdıran, ifadə edən; fəal. 

Reproduktiv hərəkət – 

vərdişlərin fəaliyyəti ilə bağlı  hərə-

kətlər. 

Reproduktiv leksika – 

tanış situasiyada əzbərlənmiş cümlə-

lərin tələffüz olunması leksikası. Reproduktiv leksikanı produktivlə 

(məhsuldar) birlikdə aktiv (fəal) leksika adlandırılar. 

Reproduksiyalı  əlaqə 

– təsirlik prinsipindən istifadə zamanı 

mətnin reproduksiyasına istiqamətlənmiş metamətn  əməliyyatı (ten-

densioz transliterasiya). Daha doğrusu, iqtibas, kalkalaşdırma; mətnin, 

yaxud bütün əsərin iqtibas edilən seqment seçimi (poetik mətn, 

antologiya) protomətndən minimal üslubi kənalaşmalarla gedir. 

Resenziya – 

bu resenzentin müəllifə, onun elmi, yaxud bədii 

mətninə verdiyi yazılı təhlil qiyməti. 

Reseptiv – 

nitq məlumatını qəbul edən, passiv. 

Reseptiv hərəkət – 

informasiyanın qəbul etməklə bağlı  hə-

rəkət. 

 

87 

Resepstiv leksika – 

bu, elə passiv leksika deməkdir, daha 

doğrusu, bu, elə leksik vahidlərdir ki, onlar tanınır və bilinir, lakin 

bununla belə, hələ də nitqdə reproduksiya olunmur. 

Resepsiya – 

1. Qavrayış, qəbuluetmə. 2. Başqa ölkədə, yaxud 

başqa mərhələdə yaranan sosioloji və  mədəni formaların konkret 

cəmiyyət tərəfindən mənimsənilməsi, qəbul edilməsi. 3. Əsəb 

qıcıqlandırıcılarına verilən işlənmiş enerjinin reseptor tərəfindən 

qavrayışının həyata keçirilməsi. 

Reseptor 

– mətnin, tərcümənin xarici dildən olan alıcısı. 

Retrospeksiya – 

mətnin prospeksiyası – kommunikativlik 

kateqoriyasının özünü fərdi şəkildə büruzə verməsi. Retrospeksiya-

nın səbəbi – mətnin prospeksiyası kommunikatın hər bir hərəkətinin 

əvvəlki və sonrakı hərəkətləri ilə uyğunlaşmasıdır. Reetrospeksiya – 

mətnin prospeksiyası mətnin komponentlərinin- cümlədən yüksəkdə 

dayanan cümləüstü vahidlər, deyim və söz vahidlərinin  əvvəlki və 

sonrakı komponentlərlə uyğunlaşdırılması. 

Retrospektiv – 

geriyə, yaxud keçmişə, keçmiş hadisələrə aid. 

Reversiv situasiya 

– qarşılıqlı dövr edən situasiyadır ki, o 

tərcümə zamanı xarici dildən ana dilinə ana dilindən də  həmin 

xarici dilə tərcümə zamanı ortaya çıxır. 

Rezonator (səs ucladan) ton 

– bax. oberton (əsas tona xüsusi 

rəng verən əlavə ton) 

Rəng – 

həm də konnotasiya deməkdir. 

Rənglilik – 

bax: konnotasiya. 

Rəsmi dil 

– bax: millətlərarası ünsiyyət vasitəsi olan dil. 

Rəy – 

bax: parol və rəy. 

Ritmik fonetik – 

özündə ekspressiyanın yüksəldilməsi üçün 

birləşməkdə istifadə olunan və ritmik-fonetik priyom və modelləri 

birləşdirəndir. 

Ritmik qrup – 

1.Ritmik quruluşda daha davamlı sintaktik 

bütövun  əsasında fərqlənən qrup. 2.Nitq fikri prosesində  məna 

bütövlüyünü ifadə edən minimal fonetik vahidlik. Ritmik qrup pred-

meti, hadisəni, hərəkəti, yaxud ayrı-ayrı keyfiyyətləri bildirir. 

 

88

Ritmik yerdəyişmə – 

bu, orijinalın və  tərcümənin ritmik 

strukturunun müxtəlif  şəkildə  təşkili zamanı gedir. Əsas isə dilin 

müxtəlif xüsusiyyətləridir. Ritmik yerdəyişmə – bu, ifadə, onun ori-

jinal və tərcümə mətnində həyata keçirilməsidir. 

Ritorika – 

nitqin ifadəlilik nəzəriyyəsi, bəlağət nəzəriyyəsi, 

natiqlik sənəti 

Riyazi linqvistika – 

1. Təbii dilin (və nitqin) semiotik və ri-

yazi xüsusiyyətlərini mətndə qeyri-formalizə olunmuş  şəkildə for-

malizə olunmuş süni dildən (məsələn, bəzi informasiya dili) infor-

masiyanın tərcüməsi məqsədilə öyrənir. Çoxluqlar nəzəriyyəsi və 

əlcəbr münasibətlərinin, qeyri-cütlüklər çoxluğu və linqvistik dəyiş-

kənliklər və ehtimal nəzəriyyəsi, riyazi statistika, eləcə  də in-

formasiya nəzəriyyəsi elementləri riyazi aparat əsasında öyrənilir. 

Riyazi linqvistika mühəndis dilçiliyi ilə sıx surətdə bağlıdır. 2. Dilin 

təsvirini və  tədqiqini riyazi metodların tətbiq olunmasının köməyi 

və imkanlarının öyrənilməsi ilə məşğul olan dilşünaslıq sahəsidir. 

Riyazi statistika – 

statistik riyazi aparatlar linqvistik ob-

yektlərin öyrənilməsi məqsədi ilə istifadə olunur. 

Rubrikasiya – 

mətnin onun zahiri ifadəsinin kompozisiya qu-

ruluşunun struktur formalizasiyası vasitələrdən biri. O formulyar və 

sənədin mətninin müəyyən tərkib hissələrinə bölünməsinə özündə 

hissələrin qrafik bölünməsinə, başlıqların, yarımbaşlıq, bəndlərin, 

paraqrafların, abzasların, nömrələrin və punktuasiyanın istifadə 

olunmasına uyğundur. 

 

 

S 

 

Sabit söz birləşməsi – 

daxili bütövlüyə xas olan leksik, 

qrammatik, yaxud üslubi xarakterli sözlərin birgə deyilişi. 

Sahə lüğəti – 

elm və texnikanın hər hansı sahəsinə aid lüğət. 

Seçilmiş cəm ölçüsü – 

lüğət vahidlərində yığılmış mütləq tez-

liyi göstərir. 

 

89 

Seçim həcminin müəyyən olunması – 

linqvistikanın mühüm 

problemlərindən birinə aiddir. Belə ki, seçim əsasında aparılmış təd-

qiqatlarda alınmış nəticələr, bütöv tamlıq haqqında təsəvvür almağa 

kömək edir. Seçimin daha reprezentativ optimal həcmi 200 minə 

qədər sözün işlədildiyi mətn korpusudur. Lakin maşın lüğətlərində 

sintetik dil (rus, alman) giriş lüğətlərinin qurulması üçün elmi-

texniki mətnlərdən olan seçim 1,5-dən 2 dəfəyə  qədər artır, daha 

doğrusu, 300-400 min sözün işlənməsindən az olmamalıdır, 

publisist, belletrist və qarışıq mətnlərdə isə seçimin ilkin həcmi 

tezlik lüğətləri qurularkən 5 dəfə artır. 

Seçmə (alıntı) proqram – 

əsas bütövün, tamın son dərəcə 

kiçildilmiş strukturunun nüsxəsi (kopiyası). Bax: çoxpilləli tipik 

(istiqamətlənmiş) seçim. 

Selektiv  əlaqə – 

mətnlərarası  əlaqədir ki, burada metamətn 

protomətnin müəyyən elementləri  əsasında yaranır və  həm də 

tipikləşdirmənin köməyilə uyğunluq prinsipi əsasında aparılır. 

Selektor – 

tərcümənin dinamik modelində – struktur, seman-

tik və funksional üslubi məhdudiyyətlərin siyahısı. 

Sema 

– məzmun planının  ən kiçik (yığcam) vahididir ki, o 

müvafiq vahidlərə (elementlərə) uyğun olmaqla, sintaqmatik cər-

gədə ifadə planı ilə uzlaşır. Bax: Semantik komponent. 

Semantik adekvat tərcümə – 

ilkin deyimin denotativ məna-

sını verən və tərcümə normalarına cavab verən tərcümə. 

Semantik boş kateqoriyalar – 

sırf linqvistik xarakter daşıyır, 

daha doğrusu, yalnız dilin daxili ehtiyacları üçün istifadə olunur; 

məsələn, ismin cinsi, sifətin bütün kateqoriyaları, müqayisə dərəcə-

sindən başqa, felin tək-cəm və şəxs kateqoriyaları. 

Semantik çoxaldıcı – 

bu da, elə sema deməkdir. 

Semantik əlaqələr – 

digər sözlərlə eyni semantik sistemə da-

xil olan sözlərin əlaqələri. 

Semantik formalaşdırılması – 

mətndə müxtəlif ixtisarların 

geniş istifadə olunmasında özünü göstərir. 

 

90

Semantik hərfilik – 

sözün, söz birləşmələrinin semantik 

komponentlərinin verilməsi nəticəsində digər amillərin nəzərə alın-

maması ilə bağlı tərcüməçinin səhvi. 

Semantik informasiya – 

deyimdə olan informasiya və dil 

vahidləri vasitəsilə tərcümə edilən informasiya. Heç də daim onun 

mənası ilə üst-üstə düşmür. Semantik informasiya situasiya və 

kontekstdən asılı olaraq müxtəlif interpretasiya əldə edir. 

Semantik kompensasiya – 

«ekvilalentsiz leksika» adlanan 

elementlərlə əvəzetmə. 

Semantik komponent – 

1. Sözün, söz birləşməsinin, cümlə-

nin, deyimin mənasının semantik elementi. 2. Komponent təhlili 

yolu ilə ortaya çıxarılan sözün mənasının tərkib hissəsi. Bax; sema. 

Semantik komponentlərin buraxılması - 

deyimin semantik 

komponentinin semantik transformasiya yolu ilə aradan qaldırıl-

ması. Bu, əsasən, tərcümə dilinin normaları, yaxud kontekst he-

sabına doldurulan izafını nəzərdə tutur. 

Semantik komponentlərin ixtisarı – 

deyim zamanı semantik 

komponentlərin  əvəzlənməsi zamanı aradan götürülən semantik 

transformasiya. 

Semantik komponentlərin təkrarı – 

ardınca eyni semantik 

komponentlərin çoxsaylı ifadəsini gətirən deyimin semantik trans-

formasiyası. 

Semantik komponentlərin yenidən bölüşdürülməsi 

– deyi-

min elə semantik transformasiyasıdır ki, burada leksik ixtisarlaş-

dırma və leksik inkişaf etdirməyə yer verilir. 

Semantik kompressiya – 

təkrar olunan semantik komponent-

lərin və semantik komponentlərin konfiqurasiyasının deyim və mə-

lumatda ixtisar olunması, azaldılması. Semantik kompressiya dife-

rensial semantik komponentlərin aradan qaldırılması ilə  əlaqədar 

növ anlayışından cins anlayışına keçməkdir ki, daha ümumi məna 

kəsb edən söz, daha konkret mənanın  əvəzinə istifadə olunur. Se-

mantik kompressiyanın son həddi kimi tammənalı sözlər  əvəzinə 

deyktik əvəzliklərin istifadə olunmasını nəzərdə tutmasıdır. 

 

91 

Semantik münasibətlər – 

semiotikada işarələr və onların bil-

dirdiyi predmetlər arasında münasibətlər. 

Semantik parametr 

–cümlədə açar söz mənasına birləşən bu 

və ya digər elementar mənanı ifadə edən leksik funksiyadır. Seman-

tik parametrin ifadə olunması üçün xidmət edən, açar sözlə 

müəyyənləşən konkret leksik vahid seçimi. 

Semantik sahə – 

1. Tematik sıranı təşkil edən söz və ifadələ-

rin məcmusu; biliklərin müəyyən sahəsini əhatə edən dildəki söz və 

ifadələr. 2. Hadisə, yaxud gerçəkliyin cəmi olan leksik vahidlərin 

dildə tematik birliyinin məcmusu. 3. Ümumi semantik komponentə 

malik söz qruplarının mənası. 4. Tematik sıra (cərgə) yaradan leksik 

vahidlərin məcmusu. O, insan yaddaşında uzun müddət qalır, sonra 

isə hər dəfə zərurət olduğu halda bu tematik sahədə özünü göstərir. 

İnsan yaddaşında semantik sahənin yaranması – müvafiq sahədə 

sərbəst ünsiyyətin mühüm şərtidir. 

Semantik sahənin sıxılması metodu – 

tərcümə uyğunlu-

ğunun ortaya çıxarılması, bir-biri ilə ziddiyyət təşkil edən lüğət mə-

qalələrinin funksional - semantik təhlili zamanı minimal sayda 

sinonimlərin ayrılması prosesində verilmiş sözformanın semantik 

sahəsini əhatə edir və siyahıdan kənarda qalan sözformaların götü-

rülməsini nəzərdə tutur. 

Semantik tam kateqoriyalar – 

ekstralinqvistik informasiya 

daşıyıcısıdır, məsələn, ismin tək və  cəmini, növ, modallıq, zaman 

üstəgəl bütün leksik kateqoriyalar. 

Semantik tezlik lüğəti – 

semantikaya daxil olan vahidlərin 

qeydə alındığı lüğət. Belə lüğətlər birdilli (məsələn, yazıçı dili lüğə-

ti; belə lüğətlərdə sözlərin mənası izah olunur və sözlərin tezliyi 

göstərilir), ikidilli və çoxdilli (məsələn, tədris lüğət minimumları). 

Semantik tezliklər lüğəti maşın tərcüməsində, linqvistik avtomatlar-

da, tədris vasitələri kimi maşının köməyi ilə aparılan tərcümələrdə 

istifadə olunur: tədris lüğət minimumları, leksik soraq kitabları və s. 

bununla belə onlar adi tezlik lüğətlərinin xarakterik xüsusiyyətlərini 

saxlayır, onlardan istifadə edən və onları  tətbiq edənlərin sayını 

artırır. 

 

92

Semantik transformasiya 

– informaisyanın semantik səviy-

yəsini yenidən kodlaşdıran tərcümə priyomlarından biridir. Bax: 

həm də semantik transformasiyalar. 

Semantik transformasiyalar – 

situativ modellə təsvir olunan 

ayrı-ayrı sözlərin məna strukturunun və ümumiyyətlə, deyimin 

dəyişilmə növlərinin situativ modeli. 

Semantik natamamlıq – 

ilkin dil ifadəsinin xüsusiyyəti ol-

maqla, ona tərcümə zamanı əlavə elementlərin əlavə edilmə zərurili-

yi ilə müəyyənləşir: o tərcümə dilinə münasibətə görə müəyyənləşir. 

Semantika – 

1. Dilin və yaxud dil vahidlərinin köməyi ilə ve-

rilən informasiya. 2. Dil və  hər hansı dil vahidlərinin köməyi ilə 

verilən informasiyanı öyrənən dilçilik bölməsi. 3. Semiotikanın 

mühüm bölmələrindən biri. 

Semasioloji  əlaqə 

– denotatla dil işarəsinin  əlaqələri. Tər-

cümə vahidlərində  aşağıdakı semasioloji əlaqələr fərqləndiririlir: 

konstant, yaxud müvəqqəti; fiksasiya olunmuş, yaxud olunmamış; 

ifadə olunmuş, yaxud pozulmuş. 

Semasiologiya – 

söz və ifadələrin və onların mənasının də-

yişməsini öyrənən dilçilik bölməsi. 

Semema – 

mücərrəd təsvir səviyyəsində  məzmun planının 

minimal vahidi. 

Semioloji (1) – 

dilin ayrı-ayrı vahidləri arasında ifadə üçün 

yararlı və ayırmaq üçün xidmət edən. 

Semioloji (2) – 

bu, elə semiotika deməkdir. 

Semiotik invariant – 

orijinalın məzmunu. 

Semiotik səviyyə – 

1.  İşarə sistemlərinin ümumi xassələri 

haqqında elm. Buraya dilçiliyi də o şəkildə əlavə etmək olar ki, ora-

da dilə semioloji (semiotik) xassələr xasdır. 2. İnsanın onun şəxsi 

tezaurs və bacarığı nöqteyi-nəzərdən hadisələri əməli şəkildə dərklə 

bağlı hazırlıq səviyyəsi. 

Semiotika – 1

. Təbii və sünii dilləri də  əlavə etməklə, işarə 

sistemlərinin ümumi xassələri haqqında elm. 2. Müxtəlif işarə 

sistemlərini, informasiyanı saxlayan və ötürən (məsələn, dil, 

mərasim, heyvanlar arasında kommunikasiya) elmi fənn. 

 

93 

Semiotikaarası tərcümə – 

yaxud transmutasiya – verbal işa-

rələrin qeyri-verbal işarə sistemlərinin köməyilə interpretasiyası. 

Sensor informasiya – 

əsəb telləri ilə mərkəzi əsəb sisteminə 

gələn informasiya. 

Sənədlərin maşın tərcüməsi məhdudiyyəti 

– mətnin məz-

mununu insan tərəfindən yerinə yetirilmiş  tərcümə ilə müqayisədə 

rəqabətə davamlı edən sözbəsöz və dövrəbədövrə verməyə istiqa-

mətlənmiş tərcümə. 

Sənədlərin tərcüməsi (işgüzar, kommersiya və diplomatik) 

– 

burada nəinki mümkün qədər fikrə, həm də orijinalın formasına 

olduqca böyük yaxınlıq tələb olunur. 

Sərbəst informasiya – 

idarəedən aə idarəolunan sistemlər 

arasında münasibət. Yalnız inikas olunan situasiyada nəzərə çarpır. 

Bu tipli informasiyanın təhlili üçün statistik aparat və riyazi ehtimal 

nəzəriyyəsindən istifadə olunur. 

Sərbəst situasiya – 

cəmiyyət həyatının reqlamentləşmiş his-

səsini təşkil etməyən və fiksasiya edilmiş kommunikativ vəzifə  və 

sosial rollarla bağlı olmayan nitq situasiyası. 

Sərbəst tərcümə – 

1. Tərcüməçinin başa düşdüyü kimi digər 

dildə olanın, deyilənin (yazılanan) ümumi məzmununun verdiyi tər-

cümədir ki, burada mənbə dilindəki ifadə olunan dil vasitələri fikrin 

ayrı-ayrı hissələrinin uçotunu nəzərə alınır. 2. Mənanın verilməsi – 

xarici dildə deyilmişi, yaxud yazılmışı ilkin mənbəni dili ilə dil-ob-

yekt (adətən, onu izah edənin subyektiv qavrayışını  nəzərdə tutan 

element) arasında formal uyğunluğun gözlənilməsi. Müqayisə et: 

sərbəst tərcümə. 3. Özgə dildə olan mətnin ümumi məzmununun 

ilkin mənbə dilindəki istifadə olunan dil vasitələrinin, emosional – 

ekspressiv əlamətlərinə, məna detallarını daxil olmadan vermə. 

Sərbəst tərcümə – 

bax, tərcümənin həddən artıq inter-

pretasiyası. 

Səsyazısının yazılı  tərcüməsi – 

maqnitofon, yaxud kompu-

terdə səsyazılı, yaxud videoyazıya verilən xarici dildə olan mətnin 

tərcüməsinin tədris növü. Bəzən kinofilmlərin ssenarisində, geniş 

çıxışlarda və s. tərcüməsində peşəkarcasına istifadə olunur. 

 

94

Səthi strukturlar – 1. 

Bu, dilin ən sadə sintaktik modelindən 

(nüvə cümlələrdən) transformasiyalar seriyası yolu ilə yaranmış sin-

taktik konstruksiyalardır, (quruluşlar) onlar real nitq prosesində mü-

rəkkəblik dərəcəsi ilə seçilməklə, həm də nitqdə istifadə olunur. 2. 

Real nitq praktikasında istifadə olunan, lakin mürəkkəblik dərəcəsi 

ilə seçilən və müxtəlif qrammatik üsullar və vasitələrin qeyd 

olunması üçün istifadə olunan müxtəlif sintaktik quruluşlar. 

Səthi yenidən kodlaşdırma – 

mətnin səthi səviyyədə orijina-

lın dərinləşdirilmiş strukturunu verməyən tərcümə (bax, tərcümənin 

subinterpretasiyası). 

Sətri tərcümə – 

1. Bədii poetik tərcümə nəzəriyyəsində söz-

bəsöz tərcümə. Burada orijinalın məzmunu ilə oxucunu ümumi şə-

kildə tanış etmək funksiyasını daşıyan tərcümə dilinin leksik-qram-

matik normalarını qoruyub saxlayan poetik mətn. Sətri tərcümə bə-

zən orijinalın forma xüsusiyyətlərini izah edən tərcüməçinin qeyd-

ləri ilə müşayiət olunur. 2. Sözbəsöz (sətri) tərcümə  nəticəsində 

alınmış mətn, yaxud sənəd.