Realogiyanin əsaslari. Dos. Zeynalova f

Qeyd etmək lazımdır ki, təpə bucağı müxtəlif olan 2α konusların tətbiqi zamanı (2.18) düsturundakı θ0-ın qiyməti Кα əmsalından istifadə etməklə hesablanarkən heç də həmişə eyni nəticələr alınmır.    Bir sıra müəlliflər Кα üçün digər düsturlar və onlar üçün düzəliş əmsalları təklif olunmuşdur. Onlar müəyyən dərəcədə konusun təpəsində 2α bucağının təsirini azaltmağa imkan verir. Bu qrupdan olan ilk cihazlardan birisi M.P.Bolaroviçin konusşəkilli KP-3 plastometri olmuşdur ki, onun sxematik təsviri şəkil 2.10-da verilmişdir. Tədqiq olunan kütlə qaldırıcı stolun üzərində 1 qabına yerləşdirilir, konusun təpəsi 2 kütlənin səthinə toxundurulmuş vəziyyətə gətirilir. Konusu çəki daşları 4 ilə yükləyir və 3 indikatorunun köməyi ilə konusun batma dərinliyi dayanma anına qədər müəyyən edilir.

4

2

3

1

2

3

4

Şəkil 2.10. Konusvarı KP-3 plastometri

Plastometrlərin məlum olan konstruksiyalarında bir sıra ümumi çatışmazlıqlar mövcuddur. Onlara aiddir: materialın səthinə indentorun əl ilə ötürülməsi nəticəsində məhsulların struktur-mexaniki xassələrinin qeyri-dəqiq ölçülməsi, daşların köməyi ilə yüklənmə və konusun batma dərinliyinin ölçülməsində xətalar. Plastometrlərin konstruksiyası təkmilləşdikcə konusun mexaniki yolla yüklənməsi tətbiq edildi ki, bu da tədqiqat işlərinin aparılmasını asanlaşdırdı.

Batma dərinliyini induktiv vericilərin, tenzovericilərin və s. köməyi ilə müəyyən edilməsi təklif edilmişdir.

Bu struktur-mexaniki xassələrin müəyyən edilməsində dəqiqliyi artırdı, ancaq bu zaman bütün konstruksiyalarda ölçmə diapazonu yenədə dar olaraq qalır. Bu isə yeyinti məhsullarına genişmiqyaslı nəzarəti həyata keçirmək üçün müasir tələblərə cavab vermir.

Lövhələri səthə paralel yerləşən cihazlar Səthə paralel yerləşən lövhəli cihazlar kiçik deformasiyalar zamanı materialın strukturunun pozulduğu sahələrdə yerdəyişmə xarakteristikalarının ölçülməsi üçün nəzərdə tutulmuşdur. Reoloji xassələrin (özlülük, elastiklik, relaksasiya müddəti və s.) öyrənilməsi üçün P.A. Rebinder, D.M. Tolstoy, B.A.Nikolayev tərəfindən müxtəlif konstruksiyalı cihazlar təklif olunmuşdur. Lövhələrin tangensial yerdəyişməsi metodu nəinki yerdəyişmə gərginliyinin son həddini, həm də elastiklik modulunu, effektiv özlülüyü tapmağa, relaksasiya prosesini öyrənməyə, eləcə də müxtəlif sürətli deformasiyalarda bütün axın əyrilərini çəkməyə imkan verir. Bu metoda əsaslanan cihazlar böyük həssaslığa malikdir və zəif strukturlu zollardan tutmuş yüksək davamlı struktura malik bərk sistemlərədək olan böyük diapazonlarda xassələrin öyrənilməsi üçün tətbiq edilir. Cihazlarda səthə paralel kəsiklər şaquli, üfüqi və ya maili yerləşə bilər. Şəkil 2.11-də S.Y. Veyler və P.A. Rebinderin təklif etdiyi kəsiyi şaquli yerləşən cihaz göstərilmişdir. İçərisində tədqiq oluna cisim olan küvet 2 hərəkətsiz şəkildə quraşdırılmışdır. Onun içərisinə 5 yükü ilə hərəkətə gətirilən lövhə 1 yerləşdirilir. Lövhə ilə ipin arasında mikroşkala quraşdırılmışdır ki, bu şkalaya görə mikroskopun köməyi ilə deformasiyanı ölçürlər. Vaxtı saniyəölçənlə ölçürlər.

Yerdəyişmə gərginliyini τ yayın deformasiyası, bu deformasiyaya uyğun F qüvvəsi və lövhəni yan səthlərinin sahəsinə görə hesablayırlar: τ = F / (2A). Yerdəyişmə gərginliyinin son həddini θ0 daha böyük Fmax qüvvəsinə görə müəyyən edirlər ki, bu zaman lövhələrin yerdəyişməsi baş verir: θ0 = Fmax / (2A). D.M. Tolstoyun lövhələri üfüqi yerləşmiş plastometri (şək. 2.12) strukturu dağılmayan cisimlərin elastiki-plastiki-özlü xassələrinin sabitlərini tapmağa xidmət edir. Sürətli elastik deformasiya modulu G1, ani elastik deformasiya modulu G2, ən böyük plastiki özlülük aşağıdakı düsturlara əsasən hesablanır:

burada: τ – yerdəyişmə gərginliyi, Pа;

h – lövhənin qalınlığı, m;

Δh0 – başlanğıc (şərti-ani) deformasiya, m

 1 – lövhə; 2 – küvet;

3 – mikroskop; 4 – mikroşkala; 5 – yay

D.M. Tolstoyun cihazı:

 1 – ekssentrik (hərlənmə hərəkətini yerimə hərəkətinə və əksinə çevirən mexanizm);

2 – ağırlıq daşı;

3 – bərabərqollu olmayan ling;

4 – bərabərqollu ling;

5 – lövhələr; 6 – sınaq nümunəsi; 7 – ling; 8 – tir; 9 – tenzorezistor

Δhm – elastiki deformasiya, m. ;

düsturuna əsasən həm də şərti statik deformasiya gərginliyinin son həddini hesablayırlar.

Plastometrin əsas hissəsi lövhələrdir 5 ki, onların arasında məhsul nümunəsi 6 yerləşdirilir. Lövhələrin səthi riflənmişdir (kələ-kötürlük) ki, onlar yana doğru, yəni məhsulu deformasiya etdirən qüvvələrin əksinə istiqamətlənmişdir.

Bu cihazların bir sıra çatışmazlıqları vardır, bu da onların istifadəsini xeyli məhdudlaşdırır. Bu çatışmazlıqlara konstruksiyanın mürəkkəbliyi, hərəkətliliyin zəif olması, konkret materialda kəsiyin həcmi üçün başlanğıc hesablamaların aparılmasını, tədqiq ounan materialın hissəciklərinin işçi kəsiyin səthindən təmizləməyin mürəkkəbliyini və lazımi temperaturun yaradılmasının çətinliyini misal göstərmək olar. Bu xüsusilə yeyinti sənayesində onların tətbiqini məhdudlaşdırır, belə ki, yeyinti məhsulları öz reoloji xassələrini bir qayda olaraq bir sıra texnoloji, fiziki və kimyəvi amillərin təsiri altında dəyişirlər.

Göstərilən bütün çatızmazlıqlar bu növ cihazların geniş tətbiqini və onların seriyalı şəkildə istehsalın əhəmiyyətli dərəcədə azaldır.

MÖVZU 8 Sıxılma xassələrini öyrənən cihazlar.   Plan:  1.Sıxılma xassələri öyrənmək uçun əsas cıhazlar. 2. Məhsulları dartılmaya görə öyrənən cihazlar. 3. Səthi xassələrin öyrənilməsi üçün cihazlar. 4.Səthi xassələr oyrənmək üçün metodlar