Referat mavzu: "Markaziy asab tizimi " Bajardi: 401 -guruh G`aniyeva K. Tekshirdi: b f. n. Ismayilova M. A
Yüklə 107,29 Kb.
|
|
Vegetativ asab tizimi
Vegetativ nerv tizimining tuzilishi. Vegetativ asab tizimi, markaziy asab tizimining bir qismi bo’lib, uning boshqa har bir qismi singari, bosh miya katta yarim sharlari po’stlog’ining ta’siri ostida turadi. Qon aylanish, nafas olish, ayiruv, ko’payish organlarining faoliyati, shuningdek modda almashinuvi vegetativ nerv tizimi orqali idora etiladi. Ammo vegetativ asab tizimining roli yuqorida aytilgan funksiyalar bilangina cheklanib qolmaydi, chunki bu tizim skelet muskullarida va sezgi organlarida ro’y beruvchi jarayonlarga ham ta’sir etadi. Vegetativ asab tizimi o’zining tuzilishi va xossalariga ko’ra somatik asab tizimidan farq qiladi. Ma’lumki, somatik nerv tizimi ko’ndalang targ’il muskullarni innervatsiya qiladi va gavdamizning sezuvchanligini ta’minlaydi. Vegetativ nerv tizimi parasimpatik va simpatik nerv tizimiga bo’linadi. Somatik nerv tizimining nerv tolalari orqa miyaning har bir segmentidan boshlansa, vegetativ nerv tizimi bunga qarama-qarshi o’laroq, markaziy asab tizimining har xil bo’limlaridan tutam-tutam bo’lib chiqadi. Vegetativ asab tizimi o’rta miyadan, uzunchoq miyadan, orqa miyaning ko’krak-bel qismidan va dumg’aza qismidan boshlanadi. Markaziy asab tizimida o’rta miya bilan uzunchoq miyadan va orqa miyaning dumg’aza bo’limidan boshlanuvchi tolalar parasimpatik asdab tizimini hosil qiladi. Vegetativ nerv tizimining orqa miyaning ko’krak-bel bo’limidan boshlanadigan qismi esa, simpatik asab tizimi deb ataladi. Vegetativ asab tizimining tuzilishidagi ikkinchi xususiyat shundan iboratki, asab tolalari markaziy asab tizimidan chiqqandan keyin o’zi inasabatsiya qiladigan organga yetib bormasdan turib tugaydi. Ammo, ular shu yerda boshqa asab hujayrasi bilan bog’lanadi, bu hujayraning o’sig’i esa, organga boradi. Shunday qilib, vegetativ asab tizimining tolalari bosh miya bilan orqa miyadan chiqqach, o’zi inasabatsiya qiladigan organga bora turib, yo’lda bir marta uziladi. Demak, vegetativ asablar uzluksiz boradigan somatik asablardan farq qilib, ikki neyrondan tarkib topadi, bu neyronlarning orasida esa cinaps bo’ladi. Vegetativ asablarning uzilgan joyida hujayralarning kattagina to’plami bor. Vegetativ asab tizimining tugunlari yoki gangliyalari shunday to’plamlardan iborat. Markaziy asab tizimidan chiqib, gangliyalarda tugaydigan asab tolalari preganglionar tolalar deb ataladi. Gangliyadan boshlanib, muayyan organga yetib boradigan tolalar esa postganganlionar tolalar deb ataladi. Asab tolasining o’z yo’lida uzilishligi asab tolasini kesib bajarilgan tajribalarda isbot etilgan. Bu usul shunga asoslanganki, asab tolasi qirqib qo’yilsa, asab hujayrasining tanasidan ajralib qolgan qismi degeneratsiyaga uchrab nobud bo’lib ketadi. Preganglionar (tugun oldidagi) tola qirqib qo’yilganda, uning qirqilgan qismi degeneratsiyaga uchraydi, ammo bu degeneratsiya faqat gangliyagacha tarqalib, undan nariga o’tmaydi. Postganglionar (tugundan keyindagi) tola qirqib qo’yilganda esa uning organga boradigan qismi degeneratsiyaga uchraydi. Bu qism to oxirgi tuzilmalarigacha batamom degeneratsiyaga uchrab nobud bo’ladi. Shunday qilib, asab tolasini kesib qo’yish usuli tola gangliyada uziladi va gangliyada ikkinchi asab hujayrasi hosil bo’ladi, deb aytishga asos beradi. Vegetativ asab tizimining gangliyalari markaziy asab tizimidan turli masofada joylashadi. Gangliyalarning bir qismi umurtqa pog’onasining bevosita yonida bo’lsa, ikkinchi qismi umurtqa pog’onasidan ancha uzoqda, taxminan organ bilan umurtqa pog’onasi o’rtasidagi masofa bilan bir xil masofada turadi; uchinchi qismi organlarning bevosita o’zida bo’ladi. Simpatik asab tizimining gangliyalari umurtqa pog’onasining yaqinida bo’lib, uning ung va chap tomonida tizilib turadi. Tugunlarning bir qismi birmuncha uzoqda bo’ladi. Umurtqalararo tugunlarni simpatik asab tizimining gangliyalariga aralashtirib yuborish yaramaydi. Umurtqalararo tugunlarni sezuvchi hujayralarning to’plamlariga hyech qanday aloqasi yo’q, biz refleks yoyini tekshirganda umurtqalararo tugunlar bilan tanishgan edik. Parasimpatik asab tizimining gangliyalari organlarning ichida yoki ularning yaqinida joylashadi. Vegetativ asab tizimi somatik asab tizimidan yuqorida aytilgan tuzilish xususiyatlari bilangina emas,boshqa bir qancha fiziologik xossalari bilan ham farq qiladi. Vegetativ asab tizimining tolalari simpatik asab tolalariga qaraganda 2-5 marta ingichkaroq. Somatik asab tolasining diametri 10-14 mkm bo’lsa, vegetativ asab tizimi tolalarining diametri 2-7 mkm dir. Vegetativ asab tizimining tolalari somatik asab tolalariga qaraganda kamroq qo’zg’aluvchan bo’ladi. Vegetativ asab tolasini qo’zg’amoq uchun uni kuchliroq ta’sirlash kerak. Vegetativ asab tolalaridan qo’zg’alish sekinroq o’tadi. Reflekter davri uzoqroq bo’ladi. Yüklə 107,29 Kb. Dostları ilə paylaş:
|