Reja; 1 Hamshiralik ishi faniga kirish

Ovqatlanish tartibi

Nonushta	Tushlik	Tolma choy	Kechki ovqat
20-25%	30-35%	10-15%	20-25%

Nonushtada organizm mehnat faoliyatiga zarur moddalar to‘playdi.

Tushlikda ishga kirishilgan, quvvat sarfi kuchaygan payt.
Tolma choy - tushlik va kechki ovqat oralig‘i nazarda tutilib, madad beruvchi
Kechki ovqat - yengil hazm bo‘ladigan, nerv sistemasini qo‘zg‘at- maydi.
Oqilona ovqatlanishda turli aholi guruhlarining ovqatlanishiga alohida e’tibor qaratiladi. Chunki har bir guruhda o‘ziga xos ovqatlanish xususiyatlari mavjud
Turli aholi guruhlarining ovqatlanishi
Bolalar ovqati tarkibida ham katta yoshlilar ovqat ratsionidagi kabi oziq va biologik faol moddalar bo‘lishi kerak. Lekin bu moddalar hamda ular manbai bo‘lgan mahsulotlar nisbati bolaning yoshiga mos kelishi lozim. Me’yoridan kam yoki ortiq hamda bemaza ovqat bolaning jismoniy va aqliy rivojlanishiga salbiy ta’sir qiladi. Bolalar serharakat bo‘lgani uchun, ularda moddalar almashinuvi tez boradi va ko‘p quvvat sarflanadi, shuning uchun, ularning oqsil va yuqori kaloriyali taomlarga bo‘lgan ehtiyoji ortadi.
Kichik yoshdagi bolalar ovqatida oqsil, yog‘ va uglevodlar nisbati 1:1:4, kattaroq yoshdagilarda 1:1:4,5 bo‘lishi kerak. Bolalar ko‘proq hayvon mahsulotlari bilan ovqatlanganlari ma’qul. Hayvon oqsilining solishtirma salmog‘i umumiy oqsil salmog‘ida 70-80% ni, maktab yoshidagi bolalarda esa 60-65% ni tashkil etadi. Bolalar ratsioni tarkibida yetarli miqdorda go‘sht, baliq, tuxum va sut bo‘lishi ularning bunday hayvon oqsiliga bo‘lgan ehtiyojini qondiradi. Bolalarning kun- lik ovqati tarkibida 600-800 ml sut bo‘lishi lozim. Yog‘ning ahamiyati ham katta, u A va D vitaminning hazm bo‘lishini, organizmning o‘ta to‘yinmagan yog‘ kislotalari va fosfatidlarga bo‘lgan ehtiyojini ta’min- laydi. Bolalar ovqatida ortiqcha yog‘ bo‘lishi moddalar almashinuvi va ovqat hazm bo‘lishining buzilishiga, oqsilning yomon o‘zlashtirilishga, semirib ketishga sabab bo‘ladi. Turli xil vitaminlar va mineral moddalar bolalar ovqatining asosiy manbai hisoblanadi

Guruh Raqami	Guruh lar bo‘yi- ch? yoshi	Erkaklar				Ayollar
		Ener- giya (kkal)	Oqsil (g)	Yog‘- lar (g)	Ugle­ vod (g)	Ener- giya (kkal)	Oqsil (g)	Yog‘- lar (g)	i ■« ^ g
I	18-29	2880	91	103	378	2400	78	88	324
	30-39	2700	88	99	365	2300	75	84	310
	9 5 1 0 4	2550	83	93	344	2200	72	81	297
II	18-29	3000	90	110	412	2550	77	93	351
	30-39	2900	87	106	399	2450	74	90	337
	9 5 1 0 4	2750	82	101	378	2350	70	86	323
III	18-29	3200	96	117	440	2700	81	99	371
	9 3 1 0 3	3100	93	114	426	2600	78	95	358
	9 5 1 0 4	2950	88	108	406	2500	75	92	344
IV	18-29	3700	102	136	518	3150	87	114	441
	9 3 1 0 3	3600	99	132	504	3050	84	112	427
	40-59	3450	95	126	483	2900	80	106	406
V	18-29	4300	118	528	602	-	-	-	-
	9 3 1 0 3	4100	113	150	574	-	-	-	-
	40-59	3900	107	143	546	-	-	-	-

Ovqatlanish tartibiga qat’iy rioya qilish bolalar ovqatlanishini to‘g‘ri tashkil etishning asosiy shartlaridan hisoblanadi. Maktabgacha yoshdagi bolalar kuniga 5 mahal ovqatlantirilib, bunda kunlik kaloriyaning 20­25% nonushtada, 15% ikkinchi nonushtada, 25-30% tushlikda, 15% peshinlikda (tolma choyda), 20-25% kechki ovqatda berilishi kerak. Maktab yoshidagi bolalar kuniga 4 mahal ovqatlanishi, bunda nonushta kunlik kaloriyaning 25% ni, tushlik ovqat 30%, peshinlik (tolma choy) 20%, kechki ovqat 25% ni tashkil etishi lozim. Maktabgacha yoshdagi bolalar muassasalarida, shuningdek maktablarda bolalar ovqatlanishini to‘g‘ri tashkil etishning ahamiyati katta. Maktab o‘quvchilariga nonushtada, kuni uzaytirilgan guruhdagi o‘quvchilarga esa tushda ham issiq ovqat berish zarur.
Maktab yoshidagi bolalar va o‘quvchilar uchun yog‘lar, uglevod va oqsillar iste’mol qilish jadvali

Yoshi	iy^a l) rg ka ^ek n (^k E	Oqsil (gramm)	*1 og a or Yg	Uglevodlar (gramm)
1-3	1540	53	53	212
4-6	1970	68	68	272
7-10	2300	79	79	314
11-13	2700	93	93	370
O‘g‘il bolalar 11-13	2450	85	85	340
Qiz bolalar 14-17	2900	100	100	400
O‘smir qizlar	2600	90	90	360

Ba’zi hollarda (masalan, operatsiyadan keyin, o‘tkir pankreatitda) qisqa muddatga fiziologik to‘liqmas parhez yoki ma’lum bir vaqtga ochlik belgilanadi. Ba’zi kasalliklarda davolash uchun ovqatlanish rejimini o‘zgartirish bilan kifoyalaniladi.

Parhez taomnoma
Parhez 1, a
Ko‘rsatma: oshqozon va o‘n ikki barmoq ichak yarasi kasalliklari xurujining 1-8- kuni. O‘tkir va surunkali gastritning 1-2- kuni uchun.
Xususiyatlari: oshqozon va o‘n ikki barmoq ichakning kimyoviy va mexanik himoyasini ta’minlaydi. Barcha ovqat, iloji boricha, suyuq holda bo‘lishi, bir kecha-kunduzda 6-7 marta berish, ovqat vazni 2,5 kg atrofida bo‘lishi kerak.
Oziq va taomlar xili: sutli yormali sho‘rva, sariyog‘ va zaytun yog‘i, maydalab ezilgan va bo‘tqa holiga keltirilgan sabzavotlar, yog‘siz go‘sht va baliq, manniy bo‘tqasi. Chala pishirilgan tuxum, tvorog, na’matak damlamasi, suyuq choy.
Man etiladi: o‘simlik kletchatkasiga boy sabzavotlar va mevalar, qaynatma sho‘rva, non va un mahsulotlari, qatiq va shunga o‘xshash sut mahsulotlari, ziravor, kofe, kakao.
Parhez N° 1,b
Ko‘rsatma: oshqozon va o‘n ikki barmoq ichak yarasi xurujining 15-20- kuni. O‘tkir gastritning 2-3- kuni uchun.
Xususiyatlari: oshqozon va o‘n ikki barmoq ichak shilliq qavatining N 1a parheziga nisbatan o‘rtacha himoyalaydi (mexanik, kimyoviy, termik jihatdan): barcha ovqatlar bo‘tqasimon ko‘rinishda. Ovqat qabul qilish bir kecha-kunduzda 6-7 marta, ratsion og‘irligi 2,5-3 kg gacha, tuz miqdori 8-10 g.
Oziq va taomlar xili: N1a parhezi oziq va taomlari, shuningdek, yupqa kesib tayyorlangan qotgan oq non (75-100 g), go‘sht yoki baliqning bug‘da pishirilgani (kuniga 1-2 marta), guruch, arpa, suli yormasi. Sutli bo‘tqa va sho‘rva, kisel, suv bilan suyultiriladigan shakarli sharbatlar, yaxshilab ezilgan sabzavot bo‘tqalari, shirin mevalardan tayyorlangan jem.
Parhez N° 1, d
Ko‘rsatma: kuchli sekretsiyali, surunkali gastritning o‘tkir davri, surunkali oshqozon va o‘n ikki barmoq ichak yarasi kasalligining tuzalish davri.
Xususiyatlari: oshqozon va o‘n ikki barmoq ichak shilliq qavatini bir me’yorda himoyalaydi (mexanik va kimyoviy jihatdan); ovqatlar qaynatilgan va eziltirilgan holda. Ovqat qabul qilish kuniga 5-6 marta, ratsion og‘irligi 3 kg, tuz miqdori 8-10 g.
Oziq va taomlar xili: bir kun oldin pishirilgan va qotirilgan oq va qora non, biskvit. Yaxshilab qaynatib va eziltirib pishirilgan yorma, maydalangan va eziltirilgan sabzavotlar qo‘shib tayyorlangan sutli sho‘rva. Bug‘da pishirilgan go‘sht yoki baliqli kufta, qaynatilgan yoki bug‘da pishirilgan baliq, tovuq go‘shti. Sabzavot bo‘tqalari, qaynatib yoki bug‘da tayyorlangan bo‘tqalar. Chala pishirilgan tuxum yoki bug‘da pishirilgan omlet. Shirin mevalar va ulardan tayyorlangan sharbatlar, shakar, asal, murabbo, dimlangan olma, kisel, muss, jele. Sut, qaymoq, yangi yog‘siz suzma, choy, kakao, sutchoy, na’matak qaynatmasi. Tuzsiz saryog‘, o‘simlik moyi.
Yaxshi hazm bo‘lmaydigan o‘simlik kletchatkasi, qaynatma sho‘rvadan tiyilgan ma’qul.
Ziravor, achchiq kofe, qattiq pishirilgan tuxum, qo‘ziqorin mumkin emas.
Parhez N° 2
Ko ‘rsatma: yetarlicha shira ishlab chiqarilmaydigan (gipoasid) surunkali gastrit, o‘tkir gastrit, enterit, rekonvalessensiya davridagi kolit.
Xususiyatlari: mexanik himoyalovchi, lekin oshqozon sekretsiyasini kuchaytiruvchi parhez. Qaynatilgan, dimlangan, ozroq qovurilgan ovqatlar, bir kecha-kunduzdagi tuz miqdori 15 g gacha.
Oziq va taomlar xili: bir kun oldin pishirilgan oq non, qotgan non, haftasiga 1-2 marta oshirilmagan xamirdan tayyorlangan pishiriqlar. Go‘sht va baliqli qaynatmalardan tayyorlangan sabzavot va yormali sho‘rva. Qaynatilgan, dimlangan, bug‘da pishirilgan, biroz qovurilgan, yog‘siz mol go‘shti, tovuq go‘shti, qaynatilgan yoki bug‘da pishirilgan yog‘siz baliq. Pomidor, qaynatilgan, dimlangan va eziltirib tayyorlangan kartoshka, qizil lavlagi, sabzi. Meva va meva qoqilaridan tayyorlangan kompot, kisel, muss. Meva va sabzavot sharbatlari, dimlangan olma, behi, marmelad, qand. Sut, asidofillin, qatiq, yangi suzma, pishloq, qaymoq. Go‘shtli, baliq va sabzavotlar qo‘shilgan souslar. Lavr yaprog‘i, vanilin, sut qo‘shilgan choy, kofe, kakao. O‘simlik moyi va saryog‘. Qattiq pishirilgan tuxum, qovurilgan omlet.
Qo‘ziqorin, mosh, loviya, tariq, jo‘xori, no‘xat man etiladi.