Reja: Dinshunoslik fanining maqsad va vazifalari

qishloqchalar o’rnashar edi. Tinchlik va ovqat bilan ta’minlash, tug’ilish va 

bolalarni tirik qolishi va o’sishiga imkon berar edi. Aholining keskin ko’payishi 

yangi erlarni o’zlashtirishga, hayot tarzini o’zgarishi diniy tasavvurlarning 

rivojlanishiga yangi imkoniyatlar yaratdi. Dehqonchilikning ehtiyojlari hosilni 

uzoq vaqt sabrsizlik bilan kutishi kerakligi hamda aniq vaqtni hisoblash 

muhimligi, yil fasllarining stikllarini bilish – bularning barchasi dehqon 

qabilalarining 

osmonu-erga, 

quyoshu-oyga, 

yomg’iru-shamolga 

yangi 

qiziqishini paydo bo’lishiga sabab bo’ldi. Bu degani qudratli ruhlarga 

bog’liqlik sezilarli va ko’zga tashlanadigan bo’lib qoldi. Iltijo va qurbonlik 

ularga atala boshlandi. Ammo tabiiy imkoniyatlar to’g’risidagi tasavvurlar 

keskin o’zgardi. Natijada qadimgi ruhlar – animistik sig’inish ob’ekti asta-sekin 

o’ta qudratli xudolarga aylandilar. Ular uchun mehrob hamda cherkovlar 

tashkil etilardi va ularda kechayu-kunduz, dehqonlar jamoasidan maxsus 

ajratilgan mutaxassis xizmatkorlar – kelajakdagi qohinlar xizmat qilardi. 

Qadimgi totemistik tasavvurlar ham o’zgardi, dehqonlarni hayoti ov natijasiga 

bog’liq bo’lmagan holda, hayvonlar qadrlana boshlandi, ammo hayvonlar va 

totemistik tasavvurlar avlodlar xotirasida saqlanib qolavergan. Bu esa 

zoomorfik tashqi qiyofani biron-bir sig’inilgan xudoda aks etishiga olib keldi. 

Aksariyat xudolarning ko’rinishi hayvon, qush, baliqlarning yoki boshi yoki 

tanasi shaklida bo’lar edi. Bu mifologik qahramonlarning yuqorida aytib 

o’tilgan xudoga qarindoshligi saqlanib qolgan. 

---

---

Fetishizmning sokin xarakteri o’zgardi, xudolarning qudratli butlari, 

mehroblar yoki cherkovlar yoniga o’rnatilgan yirik haykallar shakliga aylandi. 

Ba’zan butlar o’rniga ramziy haykalchalar, turli shakldagi toshlar 

guruhi foydalanildi. Fetishizmning rivojlanishida bu haykal va qurilmalar 

ibodatxonalarning ramzi bo’lib xizmat qildi. 

Afsun ham o’zgardi. Afsungarlarning dushmanlarga ziyon etkazish va 

omadli ov bilan ta’minlash, ruhlar yordamida o’z maqsadiga etishishning 

ibtidoiy usullari o’rniga yangi, puxta o’ylangan ilohlar bilan aloqa 

marosimlari, boshqa diniy marosimlar, ibodat va qurbonlik qilish tartiblari 

yuzaga keldi. Bular asosida qadimgi afsunlar yotar edi. Ammo bir qancha 

yangiliklar yuzaga keldi. Bunday yangiliklardan biri – fol va bashorat edi. Bular 

afsunga yaqin bo’lgan, hamda unga asoslangan afsun tamoyillari va usullari 

edi. Ammo uning maqsadi boshqaedi ya’ni istakni amalga oshirish emas, balki 

uni bilishdir. Folbinlikning ilk shakllanidan neolit davridan ilgari ham amal 

qilardi. Ammo tizim sifatida neolit davrida yakunlandi. Neolit davridagi 
dehqonlar 

qudratli 

tangridan 

qo’rqqan 

holda 

uning 

yaxshi 

niyat 

munosabatlariga juda qiziqar edilar. Buning uchu tabiat kuchlari ilohlariga 

yoki ilohiylashtirilgan ajdodlarga ibodat (qurbonlik) qilishar edi. Ularning