Rekreatsiya va turizm geografiyasi Chirchiq-2023

Savol va topshiriqlar 
1. Rekreatsiya va turizm fanining farqi? 
2. Rekreatsion geografiyaning obekti va predmetimi nima ? 
3. Rekreatsiya va turizm geografiyasining vazifalarinimalardamn 
iborat? 
4. Rekreatsiya va turizm geografiyasining maqsadi nimadan iborat? 

---

18 
5. Turizm geografiyasining boshqa fanlar bilan qanday aloqadorligi 
mavjud.
3-mavzu. Rekreatsion geografiyaning rivojlanish omillari. 
Rekreantlarni hisobga olish metodlari
Reja: 
1. Tabiiy geografik omillar. 
2. Iqtisodiy geografik omillar. 
3. Aholining etnik xususiyatlari. 
4. Madaniy-tarixiy obidalar. 
Turizm rivojiga ta’sir etuvchi omillar quyidagilardan iborat: tabiiy 
geografik omillar, iqtisodiy geografik omillar, etnik omillar va madaniy –
tarixiy omillar. Ushbu omillarning turizm rivojiga ta’sirini ko‘rib o‘tamiz. 
1.Tabiiy geografik omillar. 
Tabiiy geografik omillar eng avvalo joyning geografik o‘rni bilan 
uzviy ravishda bog‘liq. Joyning geografik o‘rnining qulayligi turizm 
rivojiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Masalan, Hozirga qadar iqtisodiy 
rivojlangan Yaponiya va Yangi Zelandiya davlatlari turistlarni o‘ziga jalb 
qilishda, Ushbu davlatlarning boshqa davlatlardan uzoqda joylashganligi 
salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Shu bilan bir qatorda Markaziy Yevropa, Vest-
Indiya, (Markaziy Amerika), Singapur davlatlarining qulay geografik 
o‘rnida joylashganligi tufayli ularda xalqaro turizm yaxshi rivojlangan. 
Har qanday turistik o‘lkaning yer usti tuzilishi turistlarni o‘ziga jalb 
qilishda ikki xil ta’sir ko‘rsatadi. Agar turistik o‘lkaning yer yuzasi 
murakkab (tog‘, adir, tekislik va h.k.) tuzilgan bo‘lsa, bu joydan 

---

19 
avtomobil va boshqa yo‘llar o‘tkazishda ma’lum qiyinchiliklar tug‘diradi. 
Shu bilan birga murakkab tog‘ relyefi turistlarni o‘ziga jalb qiladi. Tog‘li 
joylar, rekreatsiya resurslarning boyligi bilan ya’ni havosining tozaligi, 
ultrabinafsha nurlarining ko‘pligi, tog‘-chang‘i sportini rivojlantirish 
imkoniyatlarining kattaligi bilan ajralib turadi. Shu sababli Yevropadagi 
Alp, Osiyodagi Himolay, Afrikada Atlas, Amerikada And va Koldilyera 
tog‘lari turistlarni o‘ziga eng ko‘p jalb qiluvchi tog‘li o‘lkalar hisoblanadi. 
Turizm rivojiga joyning iqlimi juda katta ta’sir ko‘rsatadi. Chunki xorijga 
borib dam oluvchilar o‘zlarining ta’til vaqtlarini yaxshi o‘tkazish uchun 
o‘zlari uchun qulay yil faslini tanlaydilar. 
Iqlim sharoitiga ko‘ra har ikala yarim sharda mo‘tadil va issiq 
mintaqalarga turistlarning kelishi boshqa mintaqalarga nisbatan ancha 
ko‘p. Shu bilan birga keyingi yillarda tabiatning betakror (ekzotik) 
joylarini ko‘rish maqsadida sovuq iqlimli mintaqalarga ham turistlarning 
kelishi ortmoqda. Keyingi yillarda Grenlandiya va Shpitsbergin, 
Skandinaviyaning shimoli, Olovli yer orollari va boshqa sovuq joylarga 
aylanmoqda (M.Yefremova, 1998 y). Yer sharining turli qismida 
iqlimning turlichaligi sababli shimoliy o‘lkalarda yashayotgan kishilar 
janubga intiladi. Angliyaning tumanli «Albedo» o‘lkasida yashayotganlar 
Fransiya, Ispaniya va Italiyaning serquyosh joylariga intiladilar. 
Dengiz va okeanlarning qirg‘oq yoqalari turizmni rivojlantirish 
uchun juda qulay hisoblanadi. Bunday joylar sayohat uyushtirish uchun 
qulay, ya’ni bunday joylarda dengiz bo‘yida quyoshga toblanishning 
qulayligi, dengiz suvi, cho‘llanish uchun qulay plyajlarning ko‘pligi 
turistlarni o‘ziga jalb qiladi. Shu sababli Fransiya va Italiyaning dengiz 
bo‘yidagi rivyeralari, Balgariyaning Qora dengiz bo‘yi qirg‘oq yoqalari, 

---

20 
Baom va Bermud orollar va boshqa o‘lkalar aholining dam olish va 
turistlarning kelishi uchun juda qulay hisoblanadi. 
Dengiz qirg‘oq yoqalarida aholi dam olish joylarining torlik qilishi 
ko‘pgina mamlakatlarda dengiz qirg‘oq bo‘ylaridagi dam olish joylarini 
kengaytirishga olib keladi. Jumladan, Fransiya o‘zining dengiz bo‘yi dam 
olish zonasini Russilyon hisobiga, Bolgariya Qora dengizi qirg‘oq 
yoqasida kurort mintaqasini 400 kmga kengaytirdi. (M.Yevremova, 1998 
y). 
Daryo va ko‘llar muhim turistik boyliklar hisoblanadi. Ular atrof 
muhitga chiroy beradi, mikroiqlimni yumshatadi, daryo va ko‘l 
yoqalarida baliq ovlash, suv sproti bilan shug‘ullanish imkoniyatini 
beradi. Ko‘l yoqalarida dam olish zonalarini tashkil qilish Shveytsiya, 
Avstrya, Buyuk Britaniya, Vengriya, Polsha, Rossiya va Qirg‘izistonda 
rivojlangan. 
Dam 
olish 
zonalari 
tabiatini 
o‘rmonlar bezab turadi. 
O‘rmonzorlarning dam olish zonasida mavjud bo‘lishi, dam oluvchilarga 
o‘ziga xos kayfiyat bag‘ishlaydi, dam oluvchilarning tashqi muhitdan 
qisman bo‘lsada zavqlanish imkoniyatini beradi. O‘rmonlar odam 
salomatligiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Shu sababli turizm industriyasi dam 
olish maskanini qurishda uning atrofiga daraxtlar ekib, o‘rmonzorlar 
barpo qilishini ham o‘z bo‘yniga oladi. 
Dam olish zonasida turislar mavjud fauna vakillarini ko‘rishi va 
hayvonot bog‘larida bo‘lishi mumkin. Shu sababli, dam olish zonasi 
atrofida hayvonot bog‘larini tashkil etish maqsadga muvofiq hisoblanadi. 
Shu bilan birgalikda ayrim dam oluvchilar mahalliy fauna vakillarini 
tabiat qo‘ynida ko‘rishni hohlashadi. Bunday hollarda ularni qo‘riqxona 

---

21 
yoki zakazniklarga olib borish maqsadga muvofiq hisoblanadi. Ko‘pgina 
mamlkatlarda dam oluvchilarni mahalliy fauna bilan tanishtirish 
maqsadida turistlar uchun mahsus ov qilish mintaqasi tashkil qilingan. 
Bunday ov qilish mintaqalar Afrika, Osiyo, Kanada, Yevropa va 
Avstraliyada mavjud (M.Yefremova, 1998 y.). Dam olish maskanlarini 
tashkil qilishdagi muhim geografik resurslardan biri shifobaxsh suvlar, 
baliqlar hisoblanadi. Bunday joylarda ko‘plab dam olish maskanlari 
quriladi. 
Shunday qilib, xalqaro turizmning rivojlanishiga ta’sir etuvchi 
tabiiy geografik omillarga baho berar ekanmiz, shuni alohida e’tirof etish 
lozimki, tabiatning barcha komponentlar turizmni rivojlantirish uchun 
qulay. Shu sababli tabiat komponentlarning har birini xalqaro turizmni 
rivojlantirish nuqtai nazaridan o‘rganish va baho berish maqsadga 
muvofiq hisoblanadi.