Research papers

Günel Çingizxan qızı Muradova 
104 
Research Papers of the Institute of Education of the Republic of Azerbaijan, Volume: 89, Number: 2, 2022
 
Uşaqlar üçün oyun onların sosial yaradıcı-
lığının sferası, onun sosial və yaradıcı özünü 
ifadə etməsi üçün sınaq meydançasıdır. Oyun 
son dərəcə informativdir və “uşağa onun haq-
qında çox şey deyir. 
Oyun bəşər mədəniyyətinin unikal feno-
meni, onun mənbəyi və zirvəsidir. Başqa heç bir 
fəaliyyətdə insan oyundakı kimi özünün unut-
qanlıq, psixo-fizioloji, intellektual qabiliyyətlə-
rinin ifşasını nümayiş etdirmir. Oyun uşağın bü-
tün həyat mövqelərinin tənzimləyicisidir. Oyun 
məktəbi elədir ki, onda uşaq. eyni zamanda həm 
şagird, həm də müəllimdir. 
Oyunların təhsilvermə imkanları çoxdan 
məlumdur. Hələ orta əsrlərdə bir çox pedaqoq-
lar təlim prosesində oyunlardan istifadənin sə-
mərəsindən bəhs etmişdir. Bunlarda J.J. Russo, 
İ.H. Pestalotsi oyunda “uşağın sərbəst fəaliyyə-
tini” görmüş və hesab etmişlər ki, oyun vasitəsi 
ilə onu həyata hazırlamaq olar. Y.A. Komenski, 
oyunun öyrənmədə rolunu qeyd edərək yazırdı: 
“Məktəbə oyuna tələsdiyiniz kimi tələsin” [4, s. 
223]. Oyun nəzəriyyəsinə əhəmiyyətli baxışı 
K.D. Uşinski, P.D. Lesqaft və b. gətirmişdir. 
A.S. Makarenko qəti şəkildə göstərirdi ki, müəl-
lim rəhbərliyindən asılı olaraq oyunlar tərbiyə-
edici və öyrədici cəhətdən əhəmiyyətə malikdir. 
O, qeyd edir: “Oyun uşağın yalnız meydançada 
qaçmasından ibarət deyil, onun həyatının hər 
dəqiqəsində müəyyən dərəcədə rol oynamalı, tə-
xəyyülünü, fantaziyasını, inkişaf etdirməlidir, 
özünütəsəvvüretmə, özünü böyük görmək imka-
nı verməlidir” [5, s. 431]. 
G.A. Lyapina [6, s. 65] bilavasitə dərsin 
tərkib hissəsi olan və əsasən dərs materialının 
dərinləşməsinə və möhkəmlənməsinə xidmət 
edən didaktik oyunlara aiddir. Pedaqoji Ensiklo-
pediyada qeyd olunur ki, didaktik oyunlar əqli 
tərbiyənin ən təsirli vasitələrindən biridir. Di-
daktik oyunlar şagirdlərin ətrafdakı həyatın ob-
yektləri və hadisələri haqqında biliklərini aydın-
laşdırır, ixtiraçılığını, nitqini inkişaf etdirir, oxu-
mağı, saymağı öyrədir. 
Pedaqogikada oyunlara müxtəlif hərəkət-
lər və dərs formaları daxildir. Oyun, digər fə-
aliyyət formalarından fərqli olaraq, özünəməx-
sus xüsusiyyətlərə malikdir. Oyun anlayışını 
tədqiq edən O.S. Qazman qeyd edir ki, oyun fə-
aliyyətdir, “ilk növbədə, subyektiv, əhəmiyyətli, 
xoş, müstəqil və könüllü (istəyə bağlı); ikincisi, 
real fəaliyyətdə analoqu olan, lakin qeyri-fayda-
lı və qeyri-hərfi çoxalması ilə fərqlənir, üçüncü-
sü, hər hansı bir bədən funksiyasının və ya şəx-
siyyət xüsusiyyətlərinin inkişafı üçün kortəbii 
və ya süni şəkildə yaranır, nailiyyətləri möh-
kəmləndirir və ya stressi aradan qaldırır. 
Oyun müəllimlə şagirdlərin və şagirdlərin 
öz aralarında didaktik qarşılıqlı əlaqəsinin uni-
versal formasıdır. Oyun şəklində verilən inter-
aktiv məşqlər və tapşırıqlar öyrənmə motivasi-
yasını və dərsə getmək istəyini artırır. Şagird 
fəallığının yüksək səviyyəsi, demək olar ki, hə-
mişə könüllü şəkildə, məcburiyyət olmadan və 
çox tez əldə edilir. Praktik təcrübələrdə oyunla-
rın təlim prosesinə tətbiqinin əhəmiyyətini sübut 
edir. Fəallaşdırma oyunları çoxdur və müəllim 
yaradıcılığından və pedaqoji təcrübənin verdiyi 
imkanlardan asılı olaraq onların sayını artırmaq 
mümkündür. Ancaq diqqət yetirməli məqam 
oyun zamanı öyrənilən materialın ciddi və dərin 
qavranılması baş verməlidir. Oyun müəyyən bir 
problemin anlaşılmazlığına gətirib çıxarmamalı, 
tələbələr öyrənilən materialın mürəkkəbliyi ilə 
hopdurulmalı və öyrənmə prosesinin təkcə ma-
raqlı oyun olmadığını başa düşməlidirlər. 
Fərqli oyun növlərinin – işgüzar, rollu 
oyun, didaktik təhsil problemlərinin həlli üçün 
istifadəsi fənn tədris prosesi zamanı müxtəliflik 
gətirir, bu fənni öyrənmək üçün müsbət motiva-
siyanın formalaşmasına səbəb olur. Oyun tələ-
bələrin tədris prosesində fəal iştirakını stimul-
laşdırır və hətta ən passivləri də əhatə edir. Eyni 
oyun bir neçə funksiyaya xidmət edə bilər. Oyu-
nun funksiyalarını V.V. Petrusinski aşağıdakı 
kimi açıqlayır: 
1. Öyrənmə funksiyası – ümumi təhsil ba-
carıq və bacarıqlarının inkişafı; 
2. Əyləncə funksiyası – sinifdə əlverişli 
atmosfer yaratmaq, dərsi darıxdırıcı hadisədən 
maraqlı macəraya çevirmək; 
3. Kommunikativ funksiya – tələbələri ko-
mandada birləşdirmək, emosional əlaqə yaratmaq; 
4. Relaksasiya funksiyası – intensiv məşq 
zamanı sinir sisteminə stressin səbəb olduğu 
emosional gərginliyin aradan qaldırılması; 
5. Psixotexniki funksiya – insanın fizioloji 
vəziyyətini daha səmərəli fəaliyyətə hazırlamaq 
bacarıqlarının formalaşması, böyük həcmdə in-
formasiyanın mənimsənilməsi üçün psixikanın 
yenidən qurulması; 

---