S. Ashirboev, I. Azimov O’zbek tilining tarixiy grammatikasi

Tayanch tushunchalar: 
Olmosh – 
ot, sifat, son va boshqa so’zlarning mavjudligini bevosita ifodalamay, 
ulrning mavjudligini ko’rsatuvchi mustaqil so’z turkumi. 
Kishilik olmoshlari – 
shaxslarni ko’rsatadi. 
Ko’rsati olmoshi – 
predmet, belgi, miqdor, vaqt va makonga nisbatan ishora 
qiladi. 
O’zlik olmoshi – 
predmet, belgi va miqdorni ta’kidlab ko’rsatadi, tegishliligini 
ifodalaydi. 
So’roq olmoshi – 
so’rash ma’nosini ifodalaydi. 
Belgilash olmoshi – 
to’daning qismini yoki to’dani, jamlikni bildiradi. 
Gumon olmoshi – 
noaniq shaxs, belgi, miqdorni bildiradi. 
Bo’lishsizlik olmoshi – 
shaxs, belgi va miqdorni inkor etadi. 
Olmoshning ma’no turlari – 
olmosh ifodalaydigan modal ma’nolar.
 

---

39 
 
Fe’l 
 
Reja: 
 
1.
 
Fe’lning semantik va grammatik belgilari. 
2.
 
Fe’l yasalishi. 
 
Fe’l barcha tillarda ham faol bo’lgan so’z turkumlaridan biridir. 
Fe’l semantik doirasi keng, lekin, asosan, ish-harakat hamda ish-harakat 
tasavvurini beradigan holatni anglatadi, ya’ni 
barmaq, kelmәk 
kabi fe’llar ish-
harakatni, 
kөrmәk, eshitmәk oylamaq 
fe’llari esa holatni bildiradi. 
Fe’l turkumiga bir necha morfologik kategoriyalar xosdir: funksional 
formalar, bo’lishli-bo’lishsizlik, nisbat, tuslanish, mayl va zamon. 
Fe’l aspektlari. 
Ayrim adabiyotlarda fe’l aspektlariga mumkinlik va 
nomumkinlik shakllarini ham kiritadilar. Aslida mumkinlik-nomumkinlikni hosil 
qiladigan grammatik shakllar (formalar) yo’q, balki bunday semantika qo’shma 
fe’llar orqali hosil qilinadi. Masalan, 
tarta alar – tarta almas. 
Fe’lning bo’lishli va bo’lishsiz shakllari fe’l aspektlari kategoriyasini hosil 
qiladi, chunki bo’lishsizlik 
–ma//-mә 
affiksi orqali hosil qilinadi va bu affiksni 
olmagan so’z bilan oppozitsiyaga kirishadi: 
barma, keltүrmә
va boshqalar.