41
-maq/-mәk
affiksli harakat nomining bo’lishsizlik ma’nosi ikki xil yo’l
bilan
ifodalangan:
a)
-ma/-mә
affiksli bo’lishsiz formadagi fe’lga
-maq/-mәk
qo’shilishi bilan:
T i l ә n m ә m ә k k ә davlatыndan mahrum dururlar (SS).
b) sifatdoshning
-mas/-mәs
affiksli bo’lishsiz formasiga
-lыq[-lik
affiksi
qo’shilishi bilan
(-mas+lыq//-maz + lыq)
:
Menim sөzim e s h i t m ә z l i k uchun (TF)
.
Og’lan bilmәslikindin qыlur (QR).
Harakat
nomining
-maq/-mәk
affiksli formasi ot turkumidagi so’zlar kabi
egalik va ko’plik qo’shimchalarini qabul qiladi,
kelishiklar bilan turlanadi,
ko’makchilar bilan qo’llanadi:
1.
-maq/-mәk
affiksli harakat nomi egalik affikslari bilan qo’llanganda, fe’l
negizidan anglashilgan ish-harakatning qaysi shaxsga qarashli ekanligi ko’rsatiladi:
Menim
qurtul-
mag’ыm
anda
turur
(TF)
.
Sen
әsrүk
k e l m ә k i ң
munda
xata ul (XSH)
.
2.
-maq/-mәk
affiksli harakat nomiga qo’shilgan
-lar/-lәr
affiksi odatdagi
ko’plik ma’nosini emas, balki fe’l o’zagidan anglashilgan ish-harakatning sub’ekt
bilan moslashuvi uchun xizmat qiladi:
Yusufnы өl t ү r m ә k l ә r i ikkidin hali ermәs
erdi (QR).
Netәk kim yig’lamaqlarыnы eshittim,...(NF).
3. Ot o’rnida qo’llangan bosh kelishikdagi
-maq/-mәk
affiksli
harakat nomi
asosan ega, ba’zan kesim yoki aniqlovchi vazifasida keladi.
Egasi
–maq/-mәk
affiksli harakat nomi bilan ifodalangan gaplarning kesimi
asosan ot yoki ot turkumidagi so’zlar bilan ifodalanadi:
Ibrahimg’a qonuq
t i l ә m ә k fariza erdi (QR)
.F
i y b a t qыlmaq uluq yazuqlardыn turur (NF)
.
-maq/-mek
affiksli harakat nomi kelishik affikslari bilan qo’llanganda
har bir
kelishik formasining xarakteriga muvofiq ravishda turli sintaktik vazifalarni bajaradi:
Azыnlar aybыnы k ө r m ә k n i qoyg’ыl (XSH)
.
Ilm өg r ә n m ә k k ә keldim (QR)
.
Andыn yaranlarы qattыq s ө z l ә m ә k d i n yыg’dыlar (TF)
.
-sh(-ыsh/-ish, -ush/-үsh
Dostları ilə paylaş: