S. Hasanov D. Abdumadjidova N. Ataeva shaxsning bilish jarayonlari

Affektlar yoki hissiy portlashlar - kishini tez chulg`ab oladigan va shiddat 
bilan o`tib ketadigan jarayonlardir. Ular ongning anchagina darajada o`zgarganligi, 
xatti-harakatlarni nazorat qilishning buzilganligi, odamning o`zini o`zi idrok qila 
olmasligi, shuningdek, uning butun hayoti va faoliyati o`zgarib qolganligi bilan 
ajralib turadi. Affektlar birdaniga katta kuch sarf qilinishiga sabab bo`lgani uchun 
ham qisqa muddatli bo`ladi: ular his-tuyg`ularning bamisoli birdan lov etib yonib 
ketishiga va portlashiga o`xshatish mumkin. Agar oddiy hissiyot faqat ruhiy 
xayajonlanishni ifoda etsa, u holda affekt bo`rondir. Har bir his organizmning 
ishlashiga ta’sir ko`rsatib o`zgaradi va inson tanasida uning turli alomatlari paydo 
bo`ladi.
Kayfiyatlar - ancha vaqt davomida kishining butun xatti-harakatiga tus 
berib turadigan umumiy hissiy holatini ifoda etadi. Kayfiyat shod-xurram yoki 
qayg`uli, tetiklik yoki lanjlik, xayajonlilik yoki mahyuslik, jiddiylik yoki 
yengiltaklik, jizzakilik yoki muloyimlik va xk. tarzda bo`ladi. 
Kayfiyat juda xilma-xil, yaqin va ancha uzoq turuvchi manbalarga ega 
bo`lishi mumkin. Turmushning butun borishidan, jumladan, ishda, oilada, 
maktabda munosabatlarning qanday yo`lga qo`yilganligidan, kishining hayot 
kechirishi yo`lida paydo bo`layotgan har qanaqa ziddiyatlar qay tarzda bartaraf 
etilishidan qanoat hosil qilishi yoki qanoatlanmaslik kayfiyatlarning asosiy 
manbalari hisoblanadi. Kishining uzoq vaqt yomon yoki lanj kayfiyat bilan yurishi 
uning hayotida biror narsaning ko`ngildagidek emasligini ko`rsatadi. 
Kayfiyat kishining butun fe’lini bir muncha vaqtgacha bir rangga solib 
turuvchi umumiy bir ruhiy holatdir. Ko`p hollarda kishining kayfiyatiga, uning 
uchun juda muhim bo`lgan bir voqea orqasida tug`ilgan ma’lum bir hissiyot sabab 
bo`ladi. Ertalab eshitilgan noxush xabar kishining ta’bini kechgacha xira qilib, 
iztirobga solib, kayfiyatini buzushi mumkin. Ishda topilgan jiddiy muvaffaqiyat bir 
necha kungacha kishini shodlantirib, kayfiyatini chog` qilishi mumkin. 
Hissiyotning shunday qobiliyati borki, hissiyot uni tug`dirgan narsadan o`tib, bu 

---

narsa bilan aloqador bo`lgan boshqa narsalarga ham yoyiladi. Buning natijasida 
kishida kayfiyat deyilgan umumiy bir ruhiy holat paydo bo`ladi.