ŞAHİN ƏHMƏdov

 
 
Qeyd edək ki, torpaq bir neçə əlamətə görə azyararlı ola 
bilər. Odur ki, istifadə üçün yararsız torpaqların ümumi cəmi 
cədvəldə göstərilənə nisbətən azdır. Belə qiymətlərdən birinə 
görə dünyada şumlama üçün yararlı torpaqların sahəsi 32,8 
milyon km2-dir. Bu isə qurunun ümumi sahəsinin 22%-ni 
təşkil edir. 
İ.A.Krupenikov, V.A.Kovda (1985), Q.V.Dobrovolski, 
Y.D.Nikitin (1990) və özünün (Krupenikov, 1992) elmi işlərinə 
və fikirlərinə əsaslanaraq torpağın aşağıdakı əsas ekoloji 
funksiyalarını göstərir: 
 
Energetik funksiya. 
Enerjinin çox miqdarı torpağın 
mineral hissəsində toplanır, lakin bu enerji olduqca stabil olub 
onun davamlığını təmin edir, maddələrin dövranı proseslərində 
və ekosistemlərin bioloji məhsuldarlığında isə nisbətən az 
iştirak edir. Digər mühüm məsələ odur ki, bitki fotosintez 
prosesində günəş enerjisini toplayır. Canlı maddədə onun 
dövranı tez (bir neçə il, on illər) başa çatır, lakin canlı maddə 

---

106 
ölmüş, quru (bitki) halında torpağa düşdükdə qismən ilkin son 
məhsullara (su, CO2, azot və başqa kimyəvi maddələr) qədər 
parçalanır, qismən isə humusa çevrilir. Humusda böyük 
(əsrliklər) enerji ehtiyatı cəmləşərək hər il bioloji dövrandan 
kənarlaşır və beləliklə, torpağın güclü enerji potensialı yaranır. 
 
Hidroloji funksiya. 
Əgər torpaq olmasaydı, okeanla 
quru arasında suyun dövranı tez başa çatardı. Yer səthinə düşən 
atmosfer yağıntıları yamac boyu böyük sürətlə axıb çaylara, 
sonra isə dəniz və okeanlara axıb gedərdi. 
Özünün 
humusluluğu, 
strukturluğu 
(aqreqatlığı), 
məsaməliyi, sukeçiriciliyi və rütubət tutumu ilə torpaq suyun 
dövranını kəskin zəiflədir, müntəzəmləşdirir, quruda suyun 
böyük və geniş differensial ehtiyatının yaranmasına şərait 
yaradır. Bu sular tədricən yabanı və mədəni bitkilər tərəfindən 
istifadə olunur. Suyun bir hissəsi faydasız fiziki buxarlanmaya 
sərf olunur. 
Torpağın hidroloji və energetik funksiyaları arasında 
birbaşa əlaqə vardır, torpaqda nə qədər çox (müəyyən həddə 
qədər) enerji toplanarsa, onun hidroloji funksiyası da artar. 
Burada da torpağın humusu müəyyən rola malikdir. Qumlu və 
torflu torpaqlar istisnalıq təşkil edir.