Samarqand davlat universiteti geografiya va ekologiya fakulteti geografiya tabiiy recurslar kafedrasi

O‗rta Osiyo tog‗ tizmalardagi hozirgi zamon muzliklari (1968 y.) 
(Srednyaya Aziya 1968 g.) 
2-jadval
№ 
Tog‗ tizmalari 
Muzliklar 
maydoni km
2
 
№ 
Tog‗ 
tizmalari 
Muzliklar 
maydoni 
km
2
 
I 
Tyan Shan: 
 
II Pomir: 
 
1. Jung‗oriya Olatov 
956 
12. Oloy orti 
1469 
2. Ili orti Olatov 
486 
13. Zulumart 
462 
3. Qirg‗iz va Talas 
Olatov 
329 
14. Shimoliy 
Tonimas 
422 
4. Terskiy Olatov 
1081 
15. Fanlar 
akademiyasi 
1500 
5. Xon 
– tangri, 
G‗alaba cho‗qqisi 
1517 
16. Pyotr 1 
484 
6. Kukshaltov 
717 
17. Darvoz 
520 
7. Otaboshi 
81 
18. Vanch 
164 
8. Farg‗ona 
195 
19. Yozgilam 
670 
9. Oloy 
568 
20. Muzqov 
376 
10. Turkiston 
151 
21. Ishkoshim 
175 
11. Zarafshon 
va 
Hisor 
383 
22. Shohdara 
261 
Jadvaldan ko‗rinib turibdiki, O‗rta Osiyo iqlimining quruq bo‗lishiga 
qaramasdan, bu hudud nihoyatda ko‗p miqdordagi qor muzliklarining zahirasi 
bilan ajralib turar ekan. O‗rta Osiyo tog‗laridagi muzliklarning umumiy 
maydoni, Katta Kavkazdagi muzliklar maydoniga nisbatan 8,5 marta, Oltoyga 

---

41 
nisbatan esa 28 marta kattadir. Xalqaro geofizik yillar (1957-1958) davrida 
olingan ma‘lumotlar, O‗rta Osiyo tog‗ muzliklaridagi suv zahirasini 1750 km
3
deb aniqlagan edi. Suv zahiralari ayniqsa, Fedchenko muzligida katta ekanligi 
ko‗rsatilib, uning umumiy miqdori 250 km
3
teng ekanligi aytilgan, bu esa 
qariyib Volga daryosining yillik suv harajatiga tengdir. Shuni aytib o‗tish 
kerakki, kosmik tekshirishlar asosida olingan eng keyingi ma‘lumotlar bo‗yicha 
O‗rta Osiyo tog‗laridagi muzliklarning umumiy maydoni – 22 ming km
2
dan 
ortiq deb hisoblandi. O‗rta Osiyo muzliklarining tarqalishida quyidagi 
qonuniyatlarni kuzatish mumkin: 1. Ko‗pgina muzliklar tog‗lar «tugunida» 
joylashgan (Zarafshon, Seversov va boshqa muzliklar); 2. Asosiy muzliklar tog‗ 
massivlarining g‗arbiy yon-bag‗irlarida joylashgan (G‗arbiy Pomir muzliklari); 
3. Ko‗p muzliklar tog‗ tizmalarining shimoliy yon-bag‗irlarida joylashgan 
(Turkiston, Iliorti tog‗ tizmalarining shimoliy yon bag‗rlari). 
Muzliklarning tarqalishi tog‗li rayonlarning orografik xususiyati, relef 
sharoiti, yog‗in-sochin miqdori va boshqa omillarga bog‗liq holda shakllangan. 
Shunday qilib, O‗rta Osiyo tabiatining noyobligi shundaki, bu mintaqa boshqa 
mintaqalardan nafaqat muzliklar maydonining ko‗pligi, balki muzliklar 
ko‗lamining kengligi bilan ham farq qiladi (3-jadval). 
O‗rta Osiyo yirik tog‗ muzliklarining joylashishi. 
3-jadval