Sayali sadiqova



Yüklə 3,57 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə50/208
tarix25.12.2023
ölçüsü3,57 Mb.
#194908
1   ...   46   47   48   49   50   51   52   53   ...   208
Mohsun N - Sayali S Azerbaycan edebi dili son (2)

peyrov
(ardı-
cıl; davamçı) və 
pişrov
(irəlidə gedən; qabaqcıl; başçı) sözlərinin 
lüğətdəki qarşılıqları kimi işlənmiş 
artcagedici
və 
öncəgedici
sözləri xüsusilə diqqətçəkicir. Belə ki, bu iki sözün ikinci tərəfi 
(gedici) ilə fars mürəkkəb sözlərinin ikinci tərəfi (rov) eyni söz-
lərdir. H.Naxçıvani həmin fars sözlərinin birinci tərəflərini (pey-
arxa, dal, piş, irəli, ön) artca və öncə şəklində çevirmişdir. Yuxa-
rıdakı mürəkkəb sözlərdən üçü də edici sözünün köməyi ilə dü-
zəlmişdir: dilkülik edici, karedici, yardımedici. Bu sözlərdən bi-
rincisi yaltaq, ikiüzlü mənasını daşıyır. Göründüyü kimi, H.Nax-
çıvani dilkülik (tülkülük) sözünü məcazi mənada işlətmişdir. 
Yuxarıdakı sözlərdən 
ipdəoynayıcı
da diqqətçəkicidir. Belə 
ki, fars dilində rəsənbaz sözünün qarşılığı olan bu leksem müasir 
ədəbi dilimizdə kəndirbaz şəklində işlənir. Qeyd edək ki, 
rəsən-


108 
baz
mürəkkəb sözünün birinci tərəfi ip, kəndir; ikinci tərəfi isə 
oynayan anlamındadır. H.Naxçıvani də bu mürəkkəb fars sözü-
nü elə bu cür də tərcümə etmişdir: ipdəoynayıcı. Maraqlıdır ki, 
XVI əsr mütərcimi Bəvazici də “Kəvamilüt-təbir” adlı tərcümə 
əsərində 
rəsənbaz
sözünü ipdəoynayıcı kimi çevirmişdir
1
. De-
məli, bu mürəkkəb söz XVI yüzillikdə də ümumişlək səciyyəsi 
daşımış, sonralar onun əvəzində 
kəndirbaz
işlənmişdir. 
Lüğətdəki 
yolurucı
sözünə isə Bəvazinin adı çəkilən tərcü-
mə əsərində 
yolkəsici
şəklində rast gəlirik
2
. Maraqlıdır ki, 
yolu-
rucu
və 
yolkəsici
sözlərinin farsca qarşılığı farsmənşəli 
rahzən
sözüdür. Bu sözün lüğəvi mənası isə 
yolvuran
deməkdir. Qeyd 
edək ki, orta əsrlərə aid yazılı abidələrdə, o sıradan Nəsiminin 
dilində bu leksem 
yolurucı, yoluran
şəklində qeydə alınmışdır. 
Bununla belə, müasir ədəbi dilimizdə bu anlayış yolkəsən (qul-
dur) şəklində işlənir. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, orta əsrlərə 
aid türk mətnlərində ikinci tərəfi -ıcı şəkilçili bu qəbildən olan 
mürəkkəb sözlərin ikinci tərəfində müasir ədəbi dilimizdə feli si-
fətin morfoloji əlaməti olan -an şəkilçisi işlənir. Məsələn: 
kər-
pickəsici – kərpickəsən, oqatan – oxatan, qılıncoynadıcı, – qılın-
coynadan, yükçəkici – yükçəkən, yükdaşıyan
və s. 
Yuxarıdakı siyahıda verilən mürəkkəb sözlərin bir neçəsin-
də birinci tərəflər arxaik səciyyə daşıyır: 
Biləolucı, kəndingörici, 
külahdikici, sınqazıcı, sığırgüdüci
bu qəbildəndir. Bu sözlərdən 
birincisi lüğətdə farsca 
həmdəm
sözünün qarşılığı kimi verilmiş-
dir. Məlum olduğu kimi, 
həmdəm
sözü müasir Azərbaycan dilin-
də də dost, həmsöhbət anlamında işlənir. Bununla belə, H.Nax-
çıvani fars mənşəli bu sözün kalka edərək 
biləoluci
şəklində ver-
mişdir. Lüğətdəki külahdikici sözü isə papaqtikən deməkdir. 
Maraqlıdır ki, bu söz klassik Azərbaycan ədəbiyyatında elə lü-
ğətdəki kimi 
külahduz
şəklində işlənmişdir. 
Kəndingörici
sözünə 
1
Möhsün Nağısoylu. XVI əsr Azərbaycan tərcümə əsəri “Kəvamilüt-təbir”. 
Bakı, Elm və təhsil, 2011.
2
Yenə orada.


109 
gəldikdə isə bu leksem lüğətdə farsca 
xodbin
(xudbin, eqoist, 
xudpəsənd) sözünün türkcə kalka şəklində olan qarşılığıdır. Fars 
mənşəli 

Yüklə 3,57 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   46   47   48   49   50   51   52   53   ...   208




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin