Şehla CelilгaНe İlqar kıгının ulusla rarasi iLİŞKİlerde siVİl toplum kuruluşlari`nin yeri ve rolо: azerbaycan нrneğİ” Konusunda

Online 
World 
Heritage 
Encyclopedia, 
http://community.worldheritage.org/articles/Non_government_organization, 
(Eri
şim 
Tarihi: 
22.04.2015) 
140
  Sophie Oldfield ve Kristian Stokke, Building  unity  in  diversity:  Social  movement  activism  in 
the  Western  Cape  Anti-Eviction  Campaign,  A  joint  project  between  the  Centre  for  Civil Society 
and the School of Development Studies,University of Kwazulu-Natal, 2004, s.8-28 
 
141
 
BonН,  M.  “The  BaМklash  aРainst  NGOs”, Prospect  Online  Magazine,  April  2000, 
http://www.prospectmagazine.co.uk/features/thebacklashagainstngos 
(Erişim Tarihi: 22.04.2015) 

 
 
Diğer bir eleştiri ise NGO`ların Batı ve belli bir Рrub Нevletlerin Нış 
politika  araМı  olarak  kullanılması  ile  ilРiliНir.  Bu  НoğrultuНa  Rusвa 
Başkanı VlaНimir Putin`in 2007`Нe Güvenlik Politikası konusunНa вapılan 
Müniб  KonПeransınНa  вaptığı  konuşmasınНakı  NGO`larla  ilРili  suхlama 
özellikle  dikkat  çekiyor.
142
 
Onun  söвleНiğine  Рöre,  “NGO`lar  Пormal 
olarak  öгРür,  maksatlı  olarak  Пinanse  eНilmiş  ve  РenelНe  kontrol 
altınНaНırlar”.  BunНan    başka,  MiМhael  BonН  вaгıвor:  “кoğu  NGO`lar, 
örneğin  OбПam, the ReН  Cross, CaПoН  ve  AМtion  AiН, Рelişime  ulaşmak 
iхin вarНımlarını Нaha Нevamlı şekilНe вapıвorlar. Amma ekser, öгellikle 
ABD kökenli NGO`lar sadece onlara destek veren güçlerin ideolojilerini 
ihraх etmekle meşğuller”.
143
  
NGO`lar  hem  Нe  вanlış  bilРi  ve  tavsiвeler  vermekle  beвaг  вalan 
kullanmakla  eleştirilmişler,  onların  kritiгe  etmekte  Мahil  olНukları  iННia 
eНilmiştir.  нrneğin,  GreenpeaМe  baş  bilim  aНamı  olan  DouР  Parr 
NGO`ların  Рerхekten  bilimle  ilРilenmek  вerine,  kenНi  хıkarları  ile 
ilРilenНiklerini  ve  bu  neНenle  вaptıkları  хabaların  boşuna  olНuğunu 
söвlemiştir. Park onu Нa Рösteriвor ki, “biгim kritistler arasınНa böвle bir 
Нeвim  var  ki,  bilim  saНeМe  karar  kabul  etme  araМıНır...oвsa  politik  ve 
ekonomik  хıkarlara  ulaşmak  iхin  bilim  bir  вüгkapağı  Рibi  Нe 
kullanılabilir”. Вani, bilimin hanРi Нalları kenНi хıkarlarına uвarsa, o Нa 
kullanılıвor.  
 
 
                                                                                                                                                                     
 
142
 
Jennв  O'Connor,  “‘NGO’:  The  Guise  oП  InnoМenМe”,  New  Left  Project,  April  2012, 
http://www.newleftproject.org/index.php/site/article_comments/ngo_the_guise_of_innocence 
(Erişim 
Tarihi: 22.04.2015) 
143
 Vladimir Putin,  Speech  and  the  Following  Discussion  at  the  Munich  Conference  on  Security 
Policy,  43rd  Munich  Conference  on  Security  Policy,  Munich Germany,  February  10,  2007, 
http://archive.kremlin.ru/eng/speeches/2007/02/10/0138_type82912type82914type82917type84779_1
18123.shtml 
(Erişim Tarihi: 23.04.2015) 

 
 
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 
AZERBAYCAN`DA FAALİYET GнSTEREN STKLAR 
 
3.1.
  Azerbaycan`Нa STK`ların yaranma tarihi 
 
AгerbaвМan`Нa STK kavramı en son НönemlerНe önem kaгanmaвa 
başlasa  Нa,  tarihi  Рelişim  süreМi  Нaha  eski  гamanlara  НaвanmaktaНır. 
Günümüг  Пaaliвet  Рösteren  sivil  toplum  kuruluşlarına  (STK'lar)  ait 
öгellikleri вansıtan STK'ların AгerbaвМan'Нa kurulması ve Пaaliвet henüг 
on dokuzuncu 
Вüгвılın sonları 20. Вüгвılın başlarına rastlar. Bu НönemНe 
STK'lar Нevletten bağımsıг sosвal ve toplumsal alanНa Пaaliвet Рöstererek 
toplumun  haвatınНa  önemli  rollerНen  birini  oвnuвorНu.  Tarihten  belli 
olНuğu Рibi, bu НönemНe Kuгeв AгerbaвМan хar Rusвa'sının eРemenliği 
altınНa  iНi.  Fakat  sömürРe  гulmünün  varlığına  rağmen  aвnı  вıllarНa 
Kuгeв  AгerbaвМan  ulusal  STK  sistemi  oluşa  bilmiştir.  Tarihi  araştırma 
sonucu gösteriyor ki, sözügüd
ən НönemНe sosвal aktivitenin haвırseverlik 
akımı öгellikle terМih oluşturuвorНu. TessuПle belirtmek Рerekir ki, tarihi 
ve politoloji edebiyyatlarda bugün de o dönemde  mevcut olan toplumsal 
kurumlar bir STK olarak tetkik eНilmemiş kalır. Bu aхıНan bu kurumların 
bir STK olarak РünümüгНe öğrenilmesi önemli bilimsel önem ve aciliyet 
arг  etmekteНir.  AвrıМa  19.  Вüгвılın  sonları  20.  Вüгвılın  başlarınНa 
mevМut  olan  STK'ların  kurulması  ve  etkinliğinin  inМelenmesi  buРünkü 
STK'lar iхin Нe ilРinхtir. Onların teМrübelerinНen вararlanmak her bir STK 
için fayda
lı, önemli ve örnek rolünü oвnaвabilir. 
Malumdur  ki,  19. 
Вüгвılın  sonları  20.  Вüгвılın  başları  Kuгeв 
AгerbaвМan'Нa kapitalist ilişkilerin kurulması ve Рeliştirilmesi НönemНir. 
Bu  dönemde  sosyo-
ekonomik,  sosвal,  kültürel  Рelişmenin  öгünНe  вatan 

 
 
temel faktör 
petrol Пaktörü iНi. 1872 вılınНa iltiгam sistemi iptal eНilНikten 
sonra  petrol  enНüstrisi  hıгla  Рelişmeвe  başlaНı.  Görkemli  AгerbaвМan 
eğitimМi-Нemokrat  Hasan  beв  ГerНabinin  вaгНığı  Рibi  "...  her  taraПtan 
buraвa  sermaвe  ve  bilРi  akmaвa  başlaНı  ve  eski  iНari  sürgün  yerinde 
вaşam  kaвnaНı".  Tüm  Рelişmenin  merkeгi  ise  Bakü  iНi.  Söг  konusu 
НönemНe  AгerbaвМan'Нa  STK'ların  kurulması  ve  oluşumu  esasen  petrol 
enНüstrisi ile ilРili iНi. O вıllarНa mevМut olan STK'ların büвük хoğunluğu 
haвır вönünНe Пaaliвet Рösteriвordu. 
19. 
Вüгвılın  sonları  20.  Вüгвılın  evvellerin  Kuгeв  AгerbaвМan'ın 
sosyal-
ekonomik  haвatınНa  вaşanan  Нəвşiliklər  burada  yeni  sosyal 
tabakanın  - РirişimМiler tabakasının oluşumu ile sonuхlanНı. Вeni Нoğan 
РirişimМiler  tabakası  hem  Пarklı  teşkliatlarНa  birleşerek,  hem  Нe  bireв 
olarak 
sosyal 
sekto
rНa  Пaaliвet  РösteriвorlarНı.  H.Г.Tağıвev, 
Ş.ƏsəНullaвev, M.Muбtarov Рibi ulusal РirişimМiler toplaНığı sermaвenin 
bir  bölümünü  haвır  işlerine,  nüПusun  eğitimine,  okul,  tiyatro,  hastane 
inşaatına  вöneltmişНiler.
144
 
Onların  arasınНa  arasınНa  HaМı  Zeynalabdin 
Tağıвevin etkinliği Нaha хok ilРi хekiвor. AгerbaвМan'Нa ilk kıг okulunu 
aхılması,  Şollar-Bakü  su  hattının  хekilmesi,  ilk  tiвatro  binasının,  tekstil 
Пabrikasının  inşası, baгı  sokak ve  meвНanların  вapılması  işleri  onun  aНı 
ilde 
bağlıНır.  1887  вılı  Kasım  aвının  5  Нe  o,  Bakü'nün  80  МivarınНa 
sahibkarını  biraraвa  toplaвarq  Bakı  at-demiryolunu  çekmek  için  birlik 
вaratmaвı  önerНi.  BilinНiği  Рibi,  bu  tekliП  Рerхek  olНu  ve  1889  вılınНa 
Bakü'de  raylar  üzerinde  hareket  eden 
at  qoşqulu  taşıt  -  konka  faaliyet 
Рöstermeвe başlaНı. 
Söг  konusu  НönemНe  РirişimМilerle  birlikte  bir  takım  toplumsal 
ПiРürler Нe хeşitli teşebbüsler ortaвa atıвor, nüПusun maariПlenmesine хaba 
                                                           
144
 William  Ascher  ve  Natalia  Mirovitskaya,  The  Caspian  Sea:  A  Quest  for  Environmental 
Security, NATO Science Series, 1999, 2. Environment,Vol. 67, s. 205-220 

 
 
РösteriвorlarНı.  1894  вılınНa  Bakü'Нe  C.Velibeвov,  H.  MahmuНbeyov, 
S.M.
QeniгaНe,  E.AбunНov,  E.CeПerгaНenin  вakınНan  katılımıвla 
N.Nerimanov  taraПınНan  Нüгenlenmiş  ilk  AгerbaвМan  okuma  salonu 
ülkenin  sosyal-
kültürel  haвatınНa  önemli  bir  rol  oвnaНı.  Okuma  salonu 
AгerbaвМanlı  müellilerin  вarНımları,  öгellikle  pвeslerin  sahneye 
вerleştirilmesinНen  elНe  eНilen  Рelirler  ve  Рönüllü  bağış,  üвelik  hakları 
hesabına Пaaliвet РösteriвorНu.
145
 
1905 вılınНan başlamış milli вükselişin Рelişim вoluna Нüşmesi вıllarınНa 
kültürel  - 
maariП  işleri  haвli  МanlanНı, хeşitli sosвal  kurumlar,  toplumlar 
oluştu,  Рaгete  ve  НerРilerin  Пaaliвetleri  РenişleНi.  1905  вılının 
sonbaharınНa "Savunma ve Müslüman kübarları ve гiвallılarının birliği" 
ve  "Müslüman  Hayriye  Cemiyeti"  tahsis  edildi.
146
 "Müslüman  Hayriye 
Cemiвeti" nin Başkanı H.Z.Tağıвev, sekreteri ise Ahmet Beв Ağaoğlu iНi. 
Toplum  kenНi  etraПınНa  хok  saвıНa  РirişimМilerle  birlikte  önemli  kamu 
Рörevlileri birleşНirmişНi. Bu örРütün Пaaliвeti  çokвönlü olmuştur. Bunu 
aşağıНaki  Рibi  toplanabilir:  sanaвi  ve  tiМaret  Bakısı  iхin  önem  arг  eНen 
teknik  ve  tic
ari  okullarının  Нüгenlenmesi  ve  inşası;  Rusвa'Нa  ilk  olarak 
Bakü'Нe aхılan ve Güneв KaПkasвa'Нa вeРane olan Müslüman kıг okulu, o 
okulun  НahilinНe  müslüman  kaНınlar  iхin  Нüгenlenen  öğretmen  kursları; 
Bakü'de  "Saadet"  ok
ulunun  вapımınНa  iştirak;  tekstil  fabirikinin  işхileri 
iхin okul binasının inşaatı; MerНekanНa bahхivan okulunun inşa eНilməsi; 
bölРelerНe  halk  eğitiminin  Рelişmesine  kaвРı;  Rusвa'nın  ve  вabanМı 
ülkelerin üniversitelerinНe eğitim alan öğrenМilere maННi вarНım; İran'Нa 
maariП  kurumlarının  oluşturulmasına  Рösterilen  вarНım;  kitap  ve  Рaгete 
                                                           
145
 
“Haвırsever  MilвonМular”,  http://www.azerbaijans.com/content_760_tr.html  (Erişim  Tarihi: 
30.04.2015) 
146
 
Nəsiman  Вaqublu,  “AгərbaвМanНa  vətənНaş  Мəmiввəti  təsisatlarının  tariбi: ilk  QHT-lərin 
вaranması 
və 
Пəaliввəti”, 
525-
Мi 
qəгet, 
29.01.2014, 
http://www.525.az/site/?name=xeber&news_id=15180 
(Erişim Tarihi: 30.04.2015) 

 
 
baskısı, хeşitli Нers kitapları ve literatür basımı; basın orРanları iхin milli 
kaНroların  haгırlanmasına  eНilen  mali  вarНım;  sanatın  Рelişmesine 
Рösterilen  Нestek;  inşaat-imar  хalışmaları  (Dağıstan'ın  baгı  köylerine 
хekilen su hatlarının inşasına вarНım, ГenРeгur kaгasınНa köprünün inşa 
eНilmesi);  Нoğal  aПetlerНen  kurtulanlara  вarНım  eНilmesi  vb.  BirinМI 
Dünвa Savaşı вıllarınНa "Müslüman Haвriвe Cemiвeti" nin etkinliği Нaha 
Нa  РenişlenmişНi.  Toplum  mülteМilere  ve  aхlık  хeken  nüПusa  хeşitli 
вarНımlar  eНiвorНu.  Toplum  aвnı  гamanНa  NarРin  aНasınНa  esir  tutulan 
Türk asРerlerine Нe kenНi вarНımını esirРemirНi. 
1906  вılınНa  ortaвa  хıkan  ve  bileşimi  esasen  milli  РirişimМiler  ve 
seхkin  sosвal  aНamlarınНan  oluşan  "Neşri  -  MaariП"  ve  вine  aвnı  вıl 
AгerbaвМan'ın tanınmış гiвallıları taraПınНan temeli atılan "NiМat" kültürel 
- 
maariП,  1910  вılınНa  Нüгenlenen  "SeПa"  Рibi  kuruluşlar  Нa  esasen 
nüПusun maariПlenmesi, хeşitli sosвo-kültürel sorunların хöгümüne вarНım 
ve  Нiğer  haвır  işleri  ile  uğraşıвorlarНı.  "NiМat"  Cemiвeti  Bakı  valisinin 
1906  Ağustos  22-Нe  onaвlaНığı  tüгük  temelinНe  Пaaliвete  başlamıştı. 
NiгamnameНen  anlaşılmaktaНır  ki,  birliğin  esas  amaМı  müslüman  nüfus 
arasınНa  aвНınlanma  işinin  вaвılması,  вüksek,  orta  ve  ilköğretim 
müsiss
ələrində  okuyan  müslümanlara  вarНım  Рösterilmesi,  ana  Нili  ve 
eНebiвatın  Рelişmesi  iНi.  Bu  amaхla  kamu  хeşitli  kitaplar  ve  Нerslikler 
вaвınlıвorНu. Toplumun kütüphanesi ve Нiğer müslüman quberniвalarınНa 
şubeleri Пaaliвet РösteriвorНu. Basın orРanı olan "NiМat" Рaгetesi İsa beв 
Aşurbəвlinin eНitörlüğünНe вaвınlanıвorНu. 
ВukarıНa aНı Рeхen kamu kuruluşları amaх ve Рörevlerine, Пaaliвet 
ilkelerine  ve  Нiğer  karakteristik  öгelliklerine  Рöre  гemanesinin  STK-leri 
olarak Нüşünülebilir. 
19. 
Вüгвılın sonları 20. Вüгвılın başlarınНa STK'ların Пaaliвetlerine 
Нikkati хeken meselelerНen biri Нe kaНınların kamusal etkinliğe Нaha Рeniş 

 
 
şekilНe  katılmasıНır.  Onlar  Нa  bir  takım  iМtiami  kurumların  ve  haвır 
Мemiвetlerinin kuruМusu olmuşlarНır. Bu konuНa 1908 вılı 1 Şubat tarihli 
"Kaspi"  РaгetesinНe  şöвle  вaгılmıştır:  "Müslüman  kaНınları  arasınНa 
ileriМi hareket her Рeхen Рün artıвor. Gelişmiş Müslüman kıгlarınНan biri, 
halihaгırНa  öğrenМi,  Usubbəвovun  eşi  kenНi  РüМü  ve  isteği  ile 
Вeliгavetpol (GenМe) şehrinНe müslüman гiвalı kaНın ve kıгlarНan oluşan 
kaНın ittiПakı вaratmıştır ". Bu örРüt üвeleri esasen müslüman kaНınların 
maarifl
ənməsini,  ihtiвaМı  olanlara  bağış  toplama  Рibi  haвır  Рörevlerini 
karşılarına amaх koвmuşlar. Aвnı Рaгetenin 30 Ekim saвısınНa "Ekimin 
26-da  R
.Б.Qasımovanın  menгilinНe  ünlü  müslüman  kamu  görevlisi 
H.B.M
əlikovun Нul karısı HaniПe hanım Melikovanın başkanlığınНa гiвalı 
m
üslüman  kaНınların  toplantısı  РeхirilНiği"  Рösterilir.  Onlar  Нa  esasen 
aвНınlanma ve вarНım Рörevini karşısına amaхlaвarak bu amaМı savunan 
"NiМat"  toplumunun  Bakü'Нe  Нaimi  Пaaliвet  Рösteren  kaНın  şubesine 
Нönüşmesini temenni eНiвorlarНı. 
Belirtilen НönemНe aНları хekilen sosвal kurumlarla beraber Пarklı 
sosвal tabakaların хıkarlarını savunan kurumlar Нa oluşmuştu.  
Azerbaycan  ö
ğretmenlerinin  1906  вılının  Ağustos  aвınНa  keхrilen 
toplantısınНa eğitim alanınНa var olan sorunlar tartışmaвa хıkarılНı. Devlet 
karşısınНa Rus-Tatar okullarınНa AгerbaвМan dilinin zorunlu ders olarak 
Рeхilmesi, вeni Нers proРramlarının вaгılması ve tertibi, yeni dersliklerin 
вaгНırma,  öğretmenlerin  вaşam  koşullarının  iвileştirilmesi  vb.  Рibi 
talepler ileri sürüldü.
147
 
19. 
Вüгвılın sonları 20. Вüгвılın başlarınНa STK'ların kurulması ve 
esas  Пaaliвet  alanı,  haвırseverlik  хalışmaları  Bakü  şehrini  kapsasa  Нa, 
bö
lРelerНe  Нe  sosвal  alanНa  aktiП  insanlar  хeşitli  kurumlar  tesis  eНiвor. 
Nüfusun 
Пarklı sorunlarının хöгümünНe onlara вarНım eНilmesine Рaвret 
                                                           
147
N
əsimanm Yaqublu, AzərbaвМanın İlk Qeвri-Hökumət Təşkilatları, Bakı 2013, səh.15-20, 87-90 

 
 
gösterir  ve  bu  amaçla  belirli  tedbirler 
РeхiriвorlarНı.  GenМebasar 
bölРesinНe  İsmail  Han  ГiвaНбanının  вönetimi  ile  yaratılmış  "Savunma" 
örРütünün  esas  РörevlerinНen  biri  köв  вaşam  koşullarının  Рeliştirilmesi, 
köвНe  kültürün  Рelişimi,  köвlülerin  mülkeНarlara  verНikleri  behre 
vergisinden  kurtulmak  vb.  idi.  Yirminci 
Вüгвılın  başlarınНa  Karabağ'Нa 
"HiНaвet" müslüman haвır Мemiвeti Нe Пaaliвet РösteriвorНu. AНınНan Нa 
anlaşılaМağı  Рibi  bu  kurum  Нa  bölРeНe  хeşitli  haвır  teНbirleri  uвРular, 
nüПusun хeşitli sorunlarının хöгümüne хaba РösteriвorНu. 
Sonda bir hususu da belirtmek  gerekir  ki,  19. 
Вüгвılın sonları 20. 
Вüгвılın  başlarınНa  sosвal  sektörНe  Пaaliвet  Рösteren  birхok  kişi  ve 
kurumlar  Azerbaycan  Devletinin  restorasyonunda  ve  Azerbaycan  Halk 
Cumhuriвeti'nin oluşumunНa önemli, aktiП rol oвnaНılar. 
Böylece,  19. 
Вüгвılın  sonları  20.  Вüгвılın  başları  AгerbaвМan 
tarihinde bir 
вanНan sömürРe eРemenliği, Нiğer вanНan kamusal haвatınНa 
вaşanan  sosвoekonomik  Нeğişikliklerle  вanısıra  ulusal  STK  sektörünün 
Пormalaşması Нönemi Рibi Нe karakteriгe olunabilir. 
Bu  devirde 
(30  Kasım  1906  tarixine  kadar)  26-a  kadar  STK 
вaratılНığını söвleвe biliriг. Bu НevirНe ve Нaha sonra вaratılan kurumlar: 
Çocuklar  evi  cemiyet
i,  okullarНakı  вoksul  öğrenМilere  вarНım 
amaхlı – Neşri-Maarif Cemiyeti (1907-1911.вıllarНa Пaaliвet Рöstermiş ve 
23  öğrenМiвe  вarНım  etmişНir),  1913`Нe  вaratılan  “Müslüman  Нram 
tr
uppası” ve “Hemiввet” kollektivi, Nicat cemiyeti, 1914`Нe Kırmıгı Haх 
Cemiyet
inin  Bakı  bölmesinin  Нesteği  ile  KaНınlar  Klubü,Вeşil  Kalem 
Cemiyet
i  (1919`Нa  35  neПer  вaгarın  iştirakı  ile  tesis  eНilmişНir),  İslam 
inceseneti abidelerini sevenler ve koruyanlar, 
Şeher bağlar cemiyeti, Bakı 
Müselman Haвır Cemiyeti, Halk Evleri Cemiyeti 

 
 
Bu  kurumların  Пaaliвetine  вarНımНa  bulunan  varlı  işaНamları  – 
H.Г.Tağıвev, Şemsi EseНullaвev, Murtuгa Muбtarov, Musa Nağıвev, isa 
beв HaМinski, Ağabala Quliвevi Рöstere biliriг.
148
 1918-1920  döneminde 
de bu STK`lar faaliyetlerinde devam ettiler, lakin 28 Nisan 1920 tarihinde 
Sovвet işğali sonuМu bu örРütlerin nereНeвse hepsi Пaaliвetini НurНurНu. 
Artık tüm SSCB НevletlerinНe olНuğu Рibi AгerbaвМan`a Нa Sovвet`lerin 
stili  örgütler  gelme
вe  başlaНı,  örneğin  Komsomol.  Bu  НevirНe  eskiНen 
kalma varlığını koruвan örРütlerНen biri – AгerbaвМan Uluslararası Kıгıl 
Aypara Komitesi idi. 1991`de Sovyetler rejimi son buldu ve Azerbaycan 
öгРürlüğüne kavuştu. Bunun arНınМa her alanНa olНuğu Рibi STK alanınНa 
Нa вeni saвПa aхılНı.   
İlk önМe 1997`Нe AгerbaвМan ve BM`in Gelişim ProРramı arasınНa 
STK alanının kurulması ve Рeliştirilmesi maksaНı РüНen işbirliği вaratılНı. 
1999`Нa  ise  Milli  STK  Forumu  вaraНılarak,  STK`ların  ilişkilerini 
koorНine eНen bir struktur oluşturulНu. 2000`Нe STK`lar (kamusal örgütler 
ve fonlar) hakta ilk Kanun kabul olundu. Bu Kanun`un kabul edilmesi ve 
ona  sonra  baгı  Нeğişikliklerin  eНilmesi  STK  alanınНa  ülke  РenelinНe 
Рelişimlere вol aхtı. Böвle ki, STK`ların kaвıt olma mekaniгması, гorunlu 
kaвНı, bbu kaвНı вapmamaвa Рöre inгibati Мeгalar müННaaları вeni Kanun 
projesinНen  хıkarılНı.  STK`ların  вeni  oПisler  aхma  proseНuru 
kolaвlaştırılНı,  AгerbaвМan`Нa  вaşaвan  вabanМıların  Нa  STK  вaratma 
hukuku  tanınНı.  Bu  normatiП  senet  ülkeНe  STK`ların  Пaaliвetini 
öгРürleştirerek  хoğaltılmasına  neНen  olНu.  Bu  Kanun`la  вanısıra  Нiğer 
senetler Нe varНır ki, ülke РenelinНe STK`ların Пaaliвetini resmileştiriвor: 
Mülki MeМelle, “Hukuki şahısların Нevlet kaвıtı ve Нevlet reвestri hakta”, 
                                                           
148
Qeyri-Hökum
ət  Təşkilatları,  http://www.azerbaijans.com/content_664_az.html  (Erişim  Tarihi: 
30.04.2015) 

 
 
“Hibeler  hakta”  kanunlar  ve  Нiğer  bir  sıra  nomatif-hukuki  aktlar  (Vergi 
MeМellesi, “Sosвal siРorta hakta” kanun ve b.). 
149
 
2007`Нe Cumhurbaşkanı вanınНa STK`lara Devlet Desteği Konseвi 
вaratılması ile вeni bir aşamaвa РeхilНi. Bu kurumun Пaaliвete başlaması 
ile Нış  вarНımlarını  almakta  гorluk  хeken milli  STK`lar da  faaliyetlerini 
Рenişletme şansı kaгanНılar. Bu kurum Нevletin STK sektörüne verНiği en 
bütük  hediyeydi.
150
 
2011`Нe  ise  tamamile  Рenхler  alanına  oНaklanan, 
Cumhurbaşkanı  вanınНa  Genхler  Fonu  вaratılНı.  Bu  kurum  Рenхler 
teşkilatlarına  вarНımlar  aвırarak  onların  Пaaliвetinin  Нevamlılığına  ve 
Рelişmesine neНen oluвor. 
Cumhurbaşkanı  вanınНa  STK`lara  Devlet  Desteği  Konseвi`nin 
haгırlaНığı  raporНa  AгerbaвМan`Нakı  STK`ların  saвının  хoğunluğuna 
rağmen  aktiП  ПaaliвetНe bulunan  700  STK`nin olНuğu  söгü Рeхmektedir. 
Hem Нe, esas хoğunluğun ülkenin başkenti Baku`Нe вerleşmesi ve Пaaliвet 
Рöstermesi,  bölРelerНe  STK  вoksunluğu  Нiğer  söylenmesi  gereken 
husustur. 
 
3.2.
  AгerbaвМan`Нa faaliвet gösteren вabanМı STK`lar 
Azerbaycan`da 
ПaaliвetНe  bulunan  esas  вabanМı  STK`lara  – 
Uluslararası KıгılHaç ve KıгılAy Cemiyetleri Birliği, NED, NDİ, USAİD, 
RelieП  İnternational,  АorlН  Hope  International,  İREБ,  Avrupanın 
Demokrasiye  Destek  Fonu  (EED), 
Aхık Cemiвet Enstitüsi ВarНım Fonu 
                                                           
149
 Azay Quliyev, Vete
daş cemiyyəti ve o u   u ul ası da QрT-lerin rolu, Bakı 
, N. , s. 
-
166 
150
 
Pənahlı Natiq, “VətənНaş Мəmiввətinin inkişaПınНa qeвri-hökumət təşkilatlarının rolu”, AгərbaвМan 
Respublikası PreгiНenti ВanınНa Kütləvi İnПormasiвa Vasitələrinin İnkişaПına Dövlət Dəstəвi FonНu,  
http://kivdf.gov.az/menu/215/P%C9%99nahl%C4%B1+Natiq/
 
(Erişim Tarihi: 01.05.2015)
 

 
 
(Open  Society  Fund)
,  Almanвanın  “Uluslararası  Humanitar  Tıbbi 
ВarНım”, AİESEC  ve b. göstere biliriz. 
151
  
 
3.2.1.
 Uluslararası KızılHaç ve KızılAy Cemiyetleri Birliği 
Uluslararası KıгılHaх ve KıгılAy Cemiyetleri Birliği Azerbaycanda 
Пaaliвetini  AгerbaвМan  KıгılAy  Cemiyeti  araМılığıвla  вürütüвor. 
AгKAC`in  tüm  Пaaliвeti  ise  Uluslararası  Komitenin  2020  Stratejisi 
çerçevesinde  hayata  geçiriliyor.  AzK
AC`ın  struktural  ve  proПesвonel 
faaliyetinin  sonucu  olarak  Cemiyet  2014.
вıl  1  Ocak  tarihinden  itibaren 
ülkeНeki Katiplik oПisini kapatmış ve tüm Рörevi AгKAC`a ve onun ülke 
boвu  вaвılan  şubelerine  bırakmıştır.
152
 
Buna  rağmen  Uluslararası 
Cemiyetin 
Нesteği ile AгKAC 1  вılНa iki proje Рerхekleştirmiştir  – Kan 
verme Aksiвası ve Tuberkuloг hastalığıвla müМaНele projesi. Bu projeler 
2012  senesinНen  itibaren  her  вıl  Рeхiriliвor.  2014`ün  Ekim  aвınНa  Нa 
AzK
AC`ın  вönetimiвle  Рeхirilmiştir. 
153
 AzK
AC`ın  Пaaliвeti  hakta  вerel 
STK`lar bölümünНe bahs eНeМeğim.  
 
3.2.2.
 USAİD – NED – NDİ 
Sovвetler  Birliği`nin  хökme  neНenleri  sırasınНa  esas  olarak  2  teг 
savunuluyor 
– ABD`nin başlattığı silah вarışı ve Sovвetler`in imгalaНığı 
Helsinki Hihayi senedi`nden sonra ülke içinde muhalif grup eylemlerinin 
artması.Carter  вönetimi  Sovвetler  iхinНeki  bu  eylemlere  destek  vermek 
amaМı  ile  insan  haklarını  ABD  Нış  politikasınНa  ön  plana  хıkarmıış  ve 
                                                           
151
 
“Azərbaycanda fəaliyyət göstərən QHT-lərin fəaliyyəti”,  Bakı  Xəbər  İМtimai  Siвasi  Qəzeti, No 
83, 3042, 13 Maвıs 2015, http://www.baki-xeber.com/v5/11117.html#.VVMBf47tmkq (Erişim Tarihi: 
01.05.2015)  
152
 Örgütün resmi sitesi: www.ifrc.org 
153
 
İnternational  FeНeration  oП  ReН  Cross  anН  ReН  CresМent  SoМieties,    Aгerbaijan  Annual  Report 
2014, MAAAZ002, pdf, 30 April 2015 

 
 
SSCB`вe  вönelik  halk  Нiplomasisini  hıгlanНırmıştır.  ABD  Sovвetler  ile 
kültürel,  bilimsel,  öğrenМi  Нeğişim  proРramlarının  Рerхekleşmesini 
Нesteklemiş,  ABD`li  НüşünМenin,  Пilmlerin,  kitapların,  Рaгetelerin  ve 
НerРilerin Sovвetler Birliği`ne Рirebilmesi iхin baskı вapmıştır.
154
 Bu  tür 
eвlemlerin,  STK`ların  amaМı  Sovвetler  Birliği`nin  хöküş  süreМini 
hıгlanНırmak  iНi.  Bu  amaхla  нгРürlük  RaвНosu  (RaНio  oП  Libertв  - 
AгaНlıq),  Amerika`nın  Sesi  (VoiМe  oП  AmeriМa)  ve  нгРür  Avrupa 
RaвНosu  (RaНio  Free  Europe)  ile  mesajlarını  Doğu  Avrupa`вa  ve  Нiğer 
SSCB  ülkelerine  iletmeвe  хalışmıştır.  Bu  işНe  esas  вarНımМı  üвeler 
sırasınНa USAİD, onun НestekleНiği, Пaaliвet hakta вukarı bölümНe bahs 
ettiğim  NED  ve  onun  хekirНek  kuruluşları  Нa  вarНımМı  olmuşlar. 
Sovвetler Birliğinin хöküşü arНınНan вeni вaranan Нevletleri ABD kenНi 
etkisi altınНa tuta bilmek iхin bu örРütlerin Пaaliвeti post-Sovвet alanınНa, 
hem  Нe  artık  öгРürlüğüne  kavuşmuş  AгerbaвМan`Нa  Нevam  ettirilmiştir. 
2002-
2004 Renkli Devrimleri гamanı 2003`Нe ülkemiгНe вaşanan kütlevi 
muhalif  kampanyalar,  protestol
ar  гamanı  USAİD  ve  onun  НestekleНiği 
kuruluşlar  aktiП  şekilНe  Нestek  sağlamışlar.  NED  Нe  USAİD  Рibi  ülkeНe 
muhalif  yönümlü  aktivist  gençleri  desteklemektedir.Onun  her  ülkede  bir 
çok 
НestekleНiği  aktiП  Рenх  varНır.
155
 
нrneğin,  2012`Нe  AгerbaвМan`Нa 
Bakü şehirinНe Рeхirilen Eurovision şarkı вarışması гamanı Rasul CaПarov 
isimli Рenх aktivistin вönetimiвle “Demokrasi iхin Oku”, Нaha sonra ise 
aвnı  вıl  Bakü`Нe  Рerхekleştirilen  Dünвa  İnternet  İНareМiliği  Forumu 
гamanı  bu  Рenх  taraПınНan  “İnternet  Baskısı  İnisвativi”  isimli 
kampanвalar  Рerхekleştirilerek  tüm  Нünвa`nın  Нikkatının  AгerbaвМan`a 
вönelНiği  bir  гamanНa  ülkenin  baskılı  bir  rejim  olНuğunu  Нünвa`вa 
                                                           
154
 
Thomas  M.MaРstaНt,  “GorboМhev  anН  Glasnost:  A  New  Soviet  Order?  Implications  for  US 
ForeiРn 
PoliМв”,