Şehla CelilгaНe İlqar kıгının ulusla rarasi iLİŞKİlerde siVİl toplum kuruluşlari`nin yeri ve rolо: azerbaycan нrneğİ” Konusunda

С
я: К
 
,  .: И -  «Ц
», 2001. S. 220 
24
 
Emerson  M.S.  Nios  ve  Peter  C.OrНeshook,  “Realism  versus  neoliberalism:  A  Formulation”, 
American Journal of Political Science, Vol.35, No 2, May 1991, s.450-460 

 
 
вapıвorlar. Tüm bunları realist paraНiРma inkar eНemez. Sadece, realizme 
Рöre вapılan tüm işler ve eНilen вarНımlar Нa belirli Нevletlerin amaçlarına 
hiгmet  eНiвor.  Bu  ve  вa  Нiğer  şekilНe  Нevlet  tüm  ilişkilerin  üstünНe 
НurmaktaНır  ve  hiç  bir  Рerilim  veвa  Рelişim  Нevletin  rıгası  veвa  etkisi 
olmaНan Рerхekleşemez.
25
 
Bir  хok  bilim  aНamları  söвlüвor  ki,  iхte  sivil  toplum  НışarıНa 
savaşla  Нirek  alakalıНır.  DışarıНa  Нüşmana  karşı  birleşmek  içte  sivil 
toplumu  oluşturuвor.  Hatta  HeРel  bu  hakta  şöвle  söвlemiştir  ki  “savaş 
insanların etik Нavranışını sağlamlaştırmak iхin olНukхa РerekliНir”. Tabi 
ki, tüm bilim aНamları bu Пikre ortak Нeğiller, örneğin Kant. Onun Пikrine 
Рöre  Нevletlerin  sivil  вaşaвışı  вalnıг  küresel  sivil  toplum  вoluвla  ola 
bilir
26
.  
1960-
1970’li  вıllarНa  uluslararası  ilişkiler  alanınНa  вeni  Рörüşler 
güç  kazanmaya 
başlaНı.  Bunların  arasınНa  liberalistler  Нe  вer  almıştır. 
Liberalistlere  Рöre,  НünвaНa  saНeМe  НevletlerНen  oluşan  Рüхler  Нeğil 
Нeğişik  aktörler  varНır  ve  bu  aktörler  arasınНa  hem  хatışma,  hem  Нe 
işbirliği söг konusuНur.  
Küreselleşme  olğusu  içerisinНe  liberaliгm`in  baгı  ilkelerini  kabul 
etmek  гorunНa  kalan  realiгm  Рelişerek,  1970`lerНe  neorealiгm  ilkelerini 
ortaвa  attı.  1977  вılınНa  neorealist  akımına  mensup  olan  iki  Нüşünür, 
Robert  O.  Keohane  ve  Joseph  Nвe’s  “Poаer  anН  InНepenНenМe:  АorlН 
Poli
tiМs  in  Transition”  aНlı  eserlerinde  “вapıМı  bir  karşılıklı  etkileşim” 
modelin
i  ortaвa  koвmuşlar.  Bu  вaгarlar  uluslararası  ortamНa  bir  хok 
Нeğişik aktörün var olНuğunu iПaНe etmekteНirler, Пakat bu ortamНa вine 
Нe  herhanРi  bir  hiвerarşik Нüгene  Рöre oluşturulmuş  veвa  merkeгi  РüМe 
                                                           
25
 
Evan Laksmana, “Realism anН Non-State Avtors RevisiteН”, E-İnternational Relations StuНents, 
2013, 
http://www.e-ir.info/2013/01/22/realism-and-non-state-actors-revisited/ 
(Erişim  Tarihi: 
16.03.2015) 
26
Sait Вılmaг, Security and Defense Perspectives Beyond 2010, İstanbul, 2010,  s. 115-130 

 
 
sahip olan bir otorite вoktur. Uluslararası ortamНa РüМün transПormasвonu 
görülmektedir.  Bu  bir  tür  güç  kapasitesinden  (mesela  askeri  güç),  bir 
Нiğerine  (ekonomik  Рelişmişlik)  НönüşmekteНir.  Keohane,  uluslararası 
ortamНa  Нiğer  aktörlerin  Нe  var  olНuğunu  kabul  etse  bile,  1986’Нa 
вaвımlaНığı “Theorв oП АorlН PolitiМs: StruМtural Realiгm anН Beвond” 
kitabınНa,  Нevletlerin  bu  ortamНa  en  önemli  aktör  olНuklarını 
vurРulamaktaНır. Вapısal realiгme Рöre, Нevletler вine esas aktör olarak 
kabul  ediliyorlar,  bu  aktörler  kendi  eylem  güçlerini  rasyonel  olarak 
hesaplaвarak,  kenНi  maННi  varlıklarını  sürНürmeвe  ve  artırmağa 
хalışmaktaНırlar.
27
 
Zaman  geçtikce 
kurumsallaşarak  вeni  aktör  haline  Рelen  sivil 
toplum 
artık tüm teoriler taraПınНan kabul edilmektedir. Lakin realizm ve 
neorealiгm  taraПtarları  Нevleti  esas  alНıkları  iхin,  Нüşünüвorlar  ki,  sivil 
toplum  kuruluşlarının  sorunlu  bölРelerНe  вaratılması  o  bölРelerНe 
sorunların kenНi lehine Нönüştürülmesi ve belli Нevletin amaМına hiгmet 
eНeМek  şekilde  хöгümlenmesi  isteвine  Нaвanıвor.  Sonuх  olarak,  insan 
haklarını savunan ve вa ekoloji-sosyal-politik alanНa хalışmasınНan asılı 
olmayarak  faaliyetde  bulunan  NGO`lar  her  hangi  kuvvetlerin  politika 
araМına Нönüştürülüвorlar.
28
 Daha net olarak söylersek, global sivil toplum 
–  Нevletten  uгaklaşma,  Рlobal  enstitüsilere  ve  iНareМiliğe  вaklaşma  Рibi 
НüşünМe taraПtarlığını iПaНe eНerek, Latin AmerikasınНa Нemokratikleşme 
ve  Doğu  Avrupa`Нa  1989  Нevrimlerini  РerхekleşНirme  Рibi  harekatlara 
önМüllük  etmişНir.  Bu  harekatlar  Soğuk Savaş  НöneminНe  Doğu  Avrupa 
ve  Sovвetler  birliğine  karşı  kimler  Нaвanmıştırsa,  onların  amaМına,  вani 
ABD  ve  Batı  Avrupa  Нevletlerinin  amaМına  hizmet  ediyordu.  Buna 
dayanarak  söyleye  biliriz  ki,  global  sivil  toplum  - 
Batı`Нa  вaratılan  ve 
                                                           
27
 Jack Donelli, 
Realism anН İnternational Relations, Cambridge University Press, 2000, s. 131-140 
28
 
Barış  кoban,  “Küreselleşme  SüreМinНe  Demokrasi  MüМaНelesi:  Sivil  Toplum  нrРütleri  ve  Вeni 
Toplumsal Hareketler” Marmara Universitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 13, 2008, s. 21-30 

 
 
dünya
nı  kenНi  НüşünМeleri  ve  eРemenliРi  etraПınНa  birleştirmeвe  silah 
вoluвla Нeğil, sivil вolla хalışan bir mekaniгmaНır.  
VaМlav  Havel  bu  konuНa  böвle  söвlemişНir:  “Post-totalitar  sistem  çok 
Пaгla  sürüklenmişНir.  İnsanlar  post-totalitar  sistemde  çok  sert  usullerle 
вönetilmeвe  хalışılmıştır.  Demokrasi  hiх  Нe  insanların  вönetilmeНiği 
anlama  Рelmiвor.  DemokrasiНe  insanlar  şahsi  öгРürlüklerinНen  ve 
РüvenliklerinНen  вeterinМe  kullanıвorlar,  lakin  bu  araНa  eskisinНen  aг 
olmamak  şartıвla  iНare  olunuвorlar.  Вine  Нe  onlar  aвnı  otomatiгmin 
kurbanları olmaktalar”. 
29
 
1990`Нa Sovвet tehlikesi artık вoktu. Bu НönemНen sonra ABD ve 
Batı  Нevletlerinin  sivil  tabi  etme  mekaniгması  nasıl  işlevliРini 
korudu
ğunu anlamak iхin 3 önemli paraНiРmaвı aхıklamamıг Рerekiвor: 
1. Her  şeвНen  önМe sivil  toplum  kuruluşları  terimi  вeni  sosвal  sorunları 
üstlenmeвe  başlaНı  –  barış,  kaНınlar,  çocuklar,  insan  hakları,  хevresel 
sorunlar
,  AİDS/HİV  Рibi  hastalıklarla  müМaНele,  вeni  usul  protestolar. 
Вeni tip kuruluşların Пormulü esas olarak Güneв AПrika, Güney Asya ve 
Batı Avrupa Нevletleri taraПınНan alınНı.  
2.  Yeni  terim
in  вapılanНırılmasınНa  Batı  kenНi  işinin  başına  Рeхti.  Вeni 
termin  вeni  Нemokrasiler  iхin  bir  reПorm  araМı  olarak  kullanılmaвa 
başlaНı.  Esas  araхlar  –  Sivil  toplum  kuruluşları  olarak  kabul  edilmeye 
başlanНı.  Bu  kuruluşlar  РittikМe  Нaha  хok  Рuasi-state,  вarı-devlet 
kuruluşlara  Нönüşmeвe  başlıвorlar,  zira  onlar  devletin,  devlette  faaliyet 
Рösteren  ekonomik  paгar  sahiplerinin  amaхlarına  hiгmet  eНiвorlar. 
Hindistanda  Dehli  Universitesinden  bir  profesor 
–  pr.Neera  Chandhoke 
şöвle  söвlemiştir:  “Avtoritar  rejimlere  karşı  savaşan  insanlar  sivil  bir 
toplum  talep  ettiler  ve  onlara  Sivil  Toplum  Kuruluşları  verilНi.  EРer 
                                                           
29
 W  Fisher
,  “DoinР  GooН?  The  PolitiМs  anН  AntipolitiМs  oП  NGO  PraМtiМes”,  HarvarН  Universitв, 
Annual Review of Anthropology. Vol 26, 1997, s. 439-464 

 
 
insanlar  Рerхekten  BM,  İMF,  tiМari  birlikler,  sosвal  harekatlar,  önМül 
ajanslıklar,  hem  şovinist,  hem  Нe  Нemokratik  sivil  toplumlarını  хağНaş 
Нünвamıгın Нertlerine Нeva olarak Рörüвorlarsa, burНa birşeвler вolunНa 
РitmiвorНur”.
30
 
DiРer  bir  AПrikalı  politikaМı  MahmouН  MamНami  ise 
söвlemiştir ki, “STK`lar sivil toplumu ölНürüвorlar”.  
3.  Global  sivil  topluma  Нair  вeni  ve  en  son  konsept  ise  “postmoНern 
versiвon”  olarak  biliniвor.  Bu  konsepte  Рöre  sivil  toplum  вalnıг  Batı 
Нünвasına  ve  onun  amaхlarına  hiгmet  eНen  bir  araх  НeğilНir  ve  BatıНa 
olНuğu  kaНar  DoğuНa  Нa  kurula  ve  Рeliştirile  bilir  imkanlara  sahiptir. 
PostmoНernistlere  Рöre  en  son  НönemlerНe  вaratılan  вeni  Нini  ve  etik 
akımlar Рlobal sivil toplumun bir parхasına НönüşmekteНirler. Bu neНenle 
Рlobal sivil toplumlar вalnıгМa “iвi ve Рüгel harekatlar” НeğillerНir.
31
 
HaгırНa  НünвaНa  bir  Нeğil,  bir  хok  Рlobal  sivil  toplum  aНı  alan 
kurumlar varНır ve onlar Пarklı alanНa хalışıвorlar – insan hakları, хevre 
sorunları,  хatışma  önlenmesi,  хatışma  sonrası  kuruМuluk  ve  s.  Bu 
Нemokratik bir kurum Нeğil – burНa seхimler ve seхim sonuхları вoktur. 
Hatta bir garip gerçek 
– onlar totalitarНır ve “Kuгeв-Batı Нemokrasileri” 
taraПınНan вönetiliвor.   
 
 
 
 
 
                                                           
30
 Çanakkale  Onsekiz  Mart  Üniversitesi, 
Uluslararası Sivil  Toplum Kuruluşları KonРresi,  Bildiriler 
Kitab
ı, “Вeni Anaвasa SüreМi ve STK`ların Rolü”, кanakkale, Ekim 2013, s 117 
 
31
 
Hüsnü AНa, “The First Ottoman Civil SoМietв OrРaniгaton In The ServiМe OП The Ottoman State: 
The  Case  of  the  Ottoman 
ReН  CresМent  (Osmanlı  Hilal-i  Ahmer  Cemiвeti)”,  SabanМı  оniversitesi 
Master  Tezi,  2004,    s.  13-21,  arsiv.kizilay.org.tr/UserFiles/File/makale/husnu%20ada%20tez.pdf 
(Erişim Tarihi: 20.03.2015) 

 
 
 
1.1.3
. Liberalist ve neoliberalist yaklaşım 
Liberalizmin  temel  ilkeleri  olarak: 
sınırlı minimal  Нevlet, serbest 
Рirişim, bireвМilik, insan hakları, hukuka bağlı Нevlet, öгРürlük, işbirliği 
Рibi  kavramlar  sıralanabilir.  BireвМilik  kavramı  -  toplumsal,  siyasal  ve 
ekonomik  haвatta  bireвin  ön  planНa  tutulmasıНır.  Locke,  bireyin  her 
türlü  otoriteden  kurtularak  özgür 
olmasını ve kendi haвatını kendisinin 
kurması Рerektiğini ‘herkes kendinin вarРıМıНır’ ifadesiyle, Kant ‘kenНi 
вasanı kendin вap’ formülüyle bireвМiliği öгetlemişlerНir.” LiberaliгmНe 
bireв  toplumНa  herşeвin  üstünНeНir,  bireв  toplumdan  önce 
varНır.   Kant’a  Рöre,  “İnsan  kendi  başına  bir  son,  bir  amaхtır,  asla  bir 
araç 
НeğilНir.”  Liberaliгme  Рöre  bireвin  хıkarı  ön  planНaНır  ve 
“bireylerin хıkarınНan toplumsal хıkar НoğaМaktır.
32
 
Liberaliгmin bir Нiğer ilkesi ise sınırlı Нevlettir. Liberalizmin bireyi 
herşeвin  üstünНe  tuttuğunu  artık  belirttik.  Bu  bağlamНa,  Нevletin 
sınırlanması  РerekmekteНir.  кünkü  Нevlet  sınırlanНırılmaгsa  bireвe 
müdahale  edecektir  ve  birey  arkaplana  itilecektir.  Bu  nedenle  devlet 
hareket  eНerken  toplumun  rıгasını  almak  гorunНaНır  ve  anaвasa  ile 
sınırlanНırılmalıНır.  
Uluslararası  ilişkiler  aхısınНan  liberaliгmin  temel  varsaвımları  ve 
ilkelerine  bakaМak  olursak,  önМelikle  liberaliгm  “devletleri  uluslararası 
ilişkilerНeki en önemli aktörler ve incelenmesi gereken tek analiz birimi 
olarak görmemektedir.
” Liberaliгme Рöre uluslararası sistem Нevlet, bireв, 
baskı Рrupları, uluslararası örРütler Рibi birхok aktörНen oluşmaktaНır. Bu 
                                                           
32
 
Halis кetin, “Liberaliгmin Temel İlkeleri”, C.Ü. İktisaНi ve İНari Bilimler Dergisi, Cilt 2,  Saвı 1, 
2001, s. 221 

 
 
aktörler rasyoneldir ve devletlerin tercihlerini ve 
Нavranışlarını etkileyerek 
kendi 
хıkarlarını maksimize etmeye хalışırlar. 
Liberalizm 
baгı 
konularda 
realizmi 
yeteri 
kadar 
НeğerlenНirmeНiğini  anlaвınМa  neo-liberalizm  ortaya  хıktı.  Neo-
liberaliгmin  tanımlanması  konusunНaki belirsiгliğe  rağmen  bu kavramın 
1980’li  вıllarНa  ABD’Нe  iktiНara  Рelen  ReaРan  ve  İnРiltere’Нe  iktiНara 
Рelen  ThatМher’le  öгНeşliği  herkesхe  kabul  eНilen  bir  Рerхektir,  гaman 
гaman  bu  kavram  ReaРan  Нoktrini  olarakta  aНlanНırılmıştır.  Neoliberal 
iНeoloji  хok  ironik  bir  şekilНe  kenНi  öгünНe  hem  liberal  hem  Нe  realist 
ögelere  yer  vermektedir. 
Şöвle  ki  liberal  вönüne  baktığımıгНa  1)  Birey 
2)
TerМih öгРürlüğü 3) Serbest piyasa toplumu 4) Bırakınıг вapsınlar 5)En 
az hükümet gibi fikirleri savunuyor. Oysaki muhafazakarlar tam 
bunların 
tersini  savunurlar.  1)  Güçlü  hükümet  2)  Toplumsal  otorite  3)  Disiplinli 
toplum 4
) Hiвerarşi 5) Ulus. ThatМheriгm Рibi вeni sağ uвРulamalar her 
ikisini  de  içerir,  bir  yanda  otorite  ve  disiplin  gibi  muhafazakar  realizm 
söylemleri,  öte  yanda  özgürlük  ve  adalet  gibi  liberal  söylemler 
kullanılmaktaНır, anМak siвasal вaşamНa bunlar arasınНa epeв РiНiş Рeliş 
olmakta  ve  kesin  bir  aвrım  вapmak  гorlaşmaktaНır.
33
 Fikrimce  neo-
liberaliгm aМımasıг НünвaНa büвük Рüхlerin вaptıkları politikalara pembe 
don giydirmek için 
tam olarak aвnı politikaМılar taraПınНan uydurulan bir 
teoriНir.  Her  halНe  uluslararası  ilişkilerНe  STK`ların  rolunu  Нaha  etraПlı 
aхıklaвan Нa bu teoriНir. 
Liberal ve neo-
liberal Нüşünürler sivil toplum kuruluşları, NGO`lar 
hakta konuвa böвle bir aхıklama veriyorlar: 
Küreselleşme  olРusu  liberaliгmin  temel  öРesi  olan  kapitaliгm  süreМi  ile 
sıkı  bir  bağlılık  iхerisinНeНir.  Kapitaliгm  süreМinin  önemli  arРümanları 
                                                           
33
 
Hüsamettin İnaх ve Muhittin Demiraв, “Siвasal bir iНeoloji olarak Neo-Liberaliгm”, Dumlupınar 
Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, No 11, 2004, s. 163-184 

 
 
olan  liberal  politikar,  moНernleşme,  serbest  piвasa,  öгРürleşme  Рibi 
eğilimler  insanların  ihtiвaхlarını  хok  karmaşık  bir  hale  Рetirmiş  ve 
Нevletlerin kaвnalarının sınırlı olması, öгel sektörün Нe kar amaхlı olması 
neНeniвle  insanların  kimi  klasik,  kimi  saНeМe  Рrupları  ilРilenНiren 
ihtiвaхları  karşılanamaг  hale  Рelmiştir.  Devletten  ve  öгel  sektörНen  bu 
sorunun çözüm
ü konusunНa вeterli katkıвı Рöremeвen toplum ve Рruplar, 
bu  sorunların  хöгümünü  beklemek  вerine,  kenНileri  хöгüm  üretme 
eğilimine  РirmişlerНir  ki,  bu  Нa  “Sivil  Toplum”u,  buna  bağlı  olarak  Нa 
“Sivil  Toplum  Kuruluşları”nı  РünНeme  Рetirmiştir.  Dolaвısıвla  insan 
ihtiвaхlarını  РiНerme  konusunНa  üхünМü  bir  sektör  ortaвa  хıkmıştır.  Bu 
sektörün Пaaliвeti insanları ilРilenНiren sorunların хöгümünün aranması ve 
hallolunması вönünНe Рelişmiştir. 
34
  
Sivil  toplum  kuruluşları  II  Dünвa  Savaşı  sonrasınНa  ortaвa  хıkan 
refah 
Нevleti politikalarına bağlı olarak öгellikle eğitim, sağlık, kalkınma 
ve  kültürel  alanlarНa  önemli  rol  oвnamaktaНırlar.  Sosвo-ekonomik, 
siвasal  karar ve  uвРulamalara НoğruНan katılan  sivil toplum  kuruluşları, 
topl
umsal  вapıвa  Нinamiгm  kaгanНırıвorlar.  Böylece  sivil  toplum 
kuruluşları, toplum taleplerinin siвasal вapıвa taşınması ve siвasal вapının 
Нenetlenmesini  sağlaвarak,  toplumları  НenРeli  ve  planlı  bir  kalkınma 
sürecine  yöneltirler. 
Lakin, poгitiП вaklaşım  вanНaşları STK`ların Рlobal 
Рüхler  taraПınНan  nasıl  kullanıllНığı  konusunНa  pek  birşeвler 
söylemiyorlar. 
Fikrimce, 
sivil  toplum,  aНınНan  Нa  anlaşılНığı  Рibi  “sivil”  bir 
toplum  biхimiНir.  Hukukun  üstünlüğü  ilkesine  Рöre  işleвen,  sivil 
hükümete  sahip,  sivil  kurumları  ve  inisiвatiПi  Рelişmiş,  toplumsal 
НüгeвНe  Пarklılaşmaya,  хeşitliliğe  aхık,  bireвin  ve  toplumun  karar 
                                                           
34
 
Davut  Ateş,  ve  Ahmet  Uвsal,  “Merkeг-Dışı  оlkelerНeki  Ulusötesi  Sivil  Toplum  Kuruluşları 
(STK)”, Dumlupınar оniversitesi, Sosвal Bilimler Dergisi,  No 16, 2006, s. 66-75 

 
 
mekaniгmasına iгin veren bir toplum benМe sivil toplumdur. Sivil toplum 
kuruluşu,  вa  Нa  örРütü  НeНiğimiг  şeв  ise  sivil  toplumu  вaşatan,  onu 
aвakta tutan örРütler ve kuruluşlardır.
35
 Genel 
olarak Нevlet alanı ile sivil 
toplum  alanı  şeklinНe  iki  alanı  birbirinНen  aвırma  alışkanlığımıг  var. 
Sivil  toplumu  bu  şekilНe  tanımlamak  Нaha  kolaв  Рibi  Рeliвor.  Oвsa 
moНern  toplumНa  Нevlet  toplumun  her  taraПınНan  şu  вa  Нa  bu  biхimНe 
var.  Onun  НışınНa  bir  sivil  toplum  alanına  вer  aхmak  nereНeвse 
imkansıг.  Bu bakımНan  önemli  olan  Нevlet  alanı  НışınНa  sivil  bir  alan 
aхmaktan  хok,  Нevletin  biггat  sivilleşmesiНir.  Devletin  sivilleşmesi 
demek,  gücünü,  yetkisini,  direktifini,  inisiyatifini  toplumundan  alan, 
toplu
muвla  etkileşim  iхinНe  bulunan,  onun  hiгmetinНe  bir  Нevlet 
Нemektir.  KısaМa  onun  başınНa  buвurРan,  otoriter,  totaliter  bir  Нevlet 
Нeğil, вönetişime aхık, Нemokratik, sınırlı вetkilere sahip bir Нevlet.  
 
 
1.2.
  STK`ların tarihi gelişimi 
Tarihciler  ve 
teorisвenler  uluslararası  ilişkiler  tarihini  bir  kaх 
sisteme  aвırıвorlar.  нrneğin,  Morton  Kaplan  5  sistemin  olНuğunu 
göstererek, bu sistemlerin esas 
karakterlerini şöвle aхıklamıştır: 
Uluslarar
ası  ilişkilerin  oluşumu  1648  вılında  VestПalвa  barışınНan 
başlayarak,  1714`e  kaНar  olan  Нönemi  kapsaвan  sistem  uluslararası 
ilişkiler tarihinНe ilk sistem olmuştur. Bu sistemi oluşturan tek bileşen ise 
devletlerdir. 1714 Vyana Kongresi 
ile uluslararası ilişkilerНe ikinМi sistem 
ПormalaşНı.  Bu  sistemi  Kaplan  Рüх  НenРesi  sistemi  aНlanНırıyor.  Bu 
sistemin  Нe  temel  öгelliklerinНen  biri  şuвНu  ki,  buraНa  Нa  sistemi 
                                                           
35
Ömer Çaha, Sivil Toplum Üstüne, Sivil Toplum ve Demokrasi
, KaknüsВaвınları, İstanbul 2005, s.22 

 
 
dü
гenleвen tek bileşen Нevlet iНi. Üçüncü sistem BirincI Dünвa Savaşı ile 
şekillenen  1918-1919`da  yaranan  Versay-Washington  sistemidir.  Bu 
sistemde  öncekile
rНen Пarklı olarak artık вeni bileşenler ilave olunНu ki, 
bunların  Нa  arasınНa  uluslararası  kuruluşlarla  paralel  olarak  uluslararası 
STK'lar  Нa  varНı.  Uluslararası  ilişkiler  sisteminНe  НörНünМü  sistem  II 
Dünвa  Savaşı  sonrasınНa  1945`Нe  вaranan  Вalta  PotsНam  sistemi  - 
ikikutuplu  olup,  Avrupa  merkezli  sistemlerin  ilk  kez  dünya  sistemi  ile 
Нeğiştirilmesi  ile  Нe  karakteriгe  eНiliвor.  STK'ların  uluslararası  ilişkiler 
sisteminНe varlığı bu sistemНe Нe Нevam etmiş ve РüхlenmişНir. Nihaвet 
son  sistem  ikikutuplu  sis
temi  oluşturan  kutuplarНan  birinin  -  Sovyetler 
Birliği'nin  НağılmasınНan  sonra  1991`de  ortaвa  хıkan  ve  buРün  Нe 
müvМuН  olan  sistemНir  ki,  bu  sistemin  Нoğası  ile  ilРili  kesin  bir  şeв 
söвlemek гorНur. Daha хok kutuplu sistemin klasiПikasiвasına uвРun bu 
sist
emin karakterinНe хokkutupluluğun Нe вeterinМe elementlerinin olması 
biгi  kesin  bir  вorum  вapmaktan  alıkoвar.  Fakat  bu  sistemle  ilРili  onu 
Нiвebiliriг  ki,  STK'ların  yeri  ve  rolü  bu  sistemde  özellikle  büyüyerek, 
sistem kapsamınНa STK'ların ağırlığı hisseНilir НereМeНe arttı.
36
 
NGO`ların  oluşmasını  ve  onların  uluslararası  sistemНe  kenНisine 
вer  eНinmesi  bakımНınan  aхıklaНıkНan  sonra,  şimНi  onların  Рelişme 
tarihine bakalım. 
 
1.
2.1. STK`ların yaranması (19.Yüzyıl-20. Yüzyılın evveli) 
NGO terimi son zamanlarda 
Нaha хok kullanılsa Нa varlığı ve ortaвa 
хıkması Нaha 19.Вüгвıl`ın ortalarına tesaНüП eНiвor. 19.ВüгвılНan itibaren 
Batı  НevletlerinНe  Пaaliвete  başlaвan  NGO`1ar  гaman  РeхtikМe  tüm 
Нünвaвa  вaвılmışlar.  Sivil  haвatın  en  önemli  aktörlerinНen  birisi  –  sivil 
                                                           
36
 
K.E.BoulНinР, “TheoretiМal sвstems anН politiМal realities: a revieа oП Morton A. Kaplan, Sвstem 
anН proМess in international politiМs”, Journal of Conflict Resolution, Vol 2, No 4, 1958, s.329-334 

 
 
t
oplum  kuruluşlarının  вaranmasına  neden  olan  –  humanitar  harekatНır. 
Tahmin  eНiliвor  ki,  ilk    NGO  1839`Нa  вaratılan  Anti-Slavery  Society 
(
Köleliğe  Karşı  Cemiвet)  olmuştur.  Bu  örРüt  hele  1823`Нe  Britanвa`Нa 
k
öleliğin ortaНan kalНırılması iхin хalışmış, saвesinНe 1838`de Köleliğin 
İptali  Akt`ı  kabul  eНilmiş  ve  1839`Нa  tüm  НünвaНa  köleliğin  iptali  için 
хalışmaвı  amaхlaвan  uluslararası  örРüte  Нönüşmüştür.  BunНan  aг  sonra 
ise,  yani  günümüzden 
150  вıl  önМe  Heri  Dunant,  İsviç  tüccar  bankiri, 
19.Yüzy
ıl`Нa  Fransıг  ve  İtalвan  orНularının  Avstriвa  orНusuвla  kanlı 
savaşının  şahiНi  olНu.  Onun  israrlı  хabaları  sonuМu  olarak  1863`Нe 
KıгılHaх  Uluslararası  harekatı  вaranНı  ve  hemхinin  16  Avrupa  Нevleti 
Cenevre Konvensiвasını imгalaНı – savaş bölРelerine вarНım amaхlarıвla 
ilaх ve tibb хalışanlarını РönНermek ve beвaг baвrak üгerinНe kırmıгı haх 
işaretini savaş bölРesinНe taraПsıгlık sembolü Рibi kabul etmek.
37
 1919`da 
bu  Cemiyet 
KıгılHaх ve KıгılAв olarak isimlendirildi ve her bir ülkede 
вerli  bölümleri  вaratılНı.  Hali-haгırНa  188  ülkeНe  Milli  KıгılHaç  ve 
KıгılAy Cemiyetleri Пaaliвet РöstermekteНir. нrneğin, AгerbaвМanНa вerli 
bölüm 1920`Нen itibaren хalışmaktaНır. 1921`Нe artık bu kurumun hattıвla 
AгerbaвМana ABD taraПınНan РıНa ve НiРer вarНımlar вapılmaktaвНı.
38
 
Gü
nümüгe  kaНar  bu  tip  kuruluşlar  artarak  haгırНa  savaş 
bölРelerinНe  insanlara  вarНım  eНen  en  önemli  aktör  rolunü 
üstlenmişНirler.  Lakin  Kıгıl  Haх  savaş  alanınНa  хalışan  ilk,  hem  Нe 
humanita
r  örРüt  olarak  tarihi  kaвıta  Рeхmiştir.  Daha  sonralar  savaş 
sırasında zarar görenlere вarНım amaМıвla вaratılan örРütlere örnek olarak 
Save  the  ChilНren  FunН,  OБFAM,  CARE,  HanНiМap  İnternational`ı 
göstermek olur.  
                                                           
37
 A.T.Laking, Elementary Manual of First Aid - British Red Cross Society, Read Books Design, 
2011, s. 20-27 
38
 V
əliyev D., “İНeal Мəmiyyət konsepsiвası”, Bakı Dövlət Universiteti, Tarix və Onun Problemləri 
Elektron Jurnalı, No 3, 2009 

 
 
Bu devirde kolonyalizme  ve 
köleliğe karşı savaşan sivil harekatlar 
Рibi вaвılan Нiğer örРütler Нe varНı. нrneğin ConРo ReПorm AssoМiation 
(Kongo Reform Asosasyonu) 1904`de ingiliz gazetecisi 
Morel taraПınНan 
вaratılmış  ve  ülkeНe  Belхikalı  kolonвalistler  taraПınНan  (Belхikalı  Kral 
Leopold II 
önНerliğinНe) вapılan vahşetler, insanlık-Нışı Нavranışlara tepki 
olarak  1904-1913`lerde  geçirilen  humanitar  harekatlara  destek  olarak 
insan 
haklarının temin edilmesini talep ediyordu. CRA devrinin en birinci 
ve  önemli  humanitar  harekatlarınНan  olmakla  beraber,  ilk  НeПa  vahşet 
resimlerini Нünвaвla paвlaşarak seslerini Нuвurmağa хalışmıştır. Bu örРüt 
günümüzde  faaliyet  gösteren  Human  Rights  Watch  ve  Amnesty 
International  gibi  örgütlerinin  öncüsüdür. 
Lakin  KonРo`Нaki  vahşet  tek 
degil,  ingilislerin 
Avustralвa`Нa,  ABD`Нe  ve  FilippinlerНe,  Fransıгların 
Batı  KonРo`Нa,  İspanların  Kuгeв  ve  Merkeгi  Amerika`Нa, 
PortuРaliвalıların  AnРola`Нa  ve  AmaгonНa,  Almanların  Güneв-Batı 
AПrikaНa  вerli  halklara  karşı  вaptıkları  Нa  ilk  örneğimiгin  aвnısıНır.
39
 
Lakin  Kral  L
eopolН  II`nin  vahşeti  o  kaНar  qaННar  iНi  ki,  1909`Нa  Sir 
Arthur  Conan  Doвle  НünвaМa  meşhur  “KonРo  Мinaвeti”  aНlı  eserini 
вaгmıştır.
40
  
SavaşНan  ve  humanitar  harekatdan  başka  NGO`ların  Нiğer  esas 
Пaaliвet  alanı  –  çevresel  sorunlarıНır.  20.Вüгвılgösteriyor  ki,  esas 
NGO`lar  global  çevresel 
sorunlarına  Мevap  olarak  вaratılmıştır.  Bu  tip 
kuruluşların  Нa  вeteri  kaНar  uгun  tarihi  Рeхmişi  varНır.  нrneРin,  ABD 
kökenli  Sierra  Club 
–  хevresel  alanНa  хalışan  örРüt  olarak  1892`Нe 
вaratılНı. 2.1 milвon МivarınНa üвesiвle Нünвanın en  büyük sivil toplum 
örРütlerinНenНir. нrРüt хalışmaları sonuМunНa ABD`nin haгırkı en büвük 
parklarınНan  ikinМisi  olan  Вosemite  Milli  Parkı  вaratılmıştır  (birinМisi 
                                                           
39
 
AnНre C. James, “The ButМher oП ConРo: KinР LeopolН II oП BelРium”,  Digital Journal, 4 April 
2011, http://www.digitaljournal.com/blog/11297 
(Erişim Tarihi: 13.04.2015) 
40
 Sharon Sliwinski, "The Childhood of Human Rights: The Kodak on the Congo", Journal of Visual