ŞƏKİ FİLİali

Felin  şəkilləri.  Şəxsə görə  dəyişən fellər ifadə olunan 
hərəkətə modal münasibətə görə müxtəlif formada olur. Bu 
müxtəlif formalar felin şəkilləri adlanır. Felin şəkilləri iş 
görənin (subyektin) görülən işə münasibətini bildirir. Felin 
yeddi  şəkli var: əmr, xəbər, arzu, vacib, lazım,  şərt, davam 
şəkli. Felin şəkilləri müəyyən qayda ilə düzəlir. Bunu düstur 
formasında belə ifadə etmək olar: felin şəkilləri=felin kökü və 
ya başlanğıc forması+şəkillərin  əlamətləri (şəkilçisi)+şəxs 
şəkilçiləri. 
Felin  şəkillərini zamana görə  dəyişib-dəyişməməsinə, 
özünəməxsus  şəkli  əlaməti olub-olmamasına görə  aşağıdakı 
kimi qruplaşdırmaq olar: 
1.Özünəməxsus  şəkli  əlaməti olmayıb, zamana görə 
dəyişməyən, yalnız spesifik şəxs sonluqları  qəbul edən fel 
şəkilləri. Buraya felin əmr şəkli daxildir. 
2. Özünəməxsuz  şəkli  əlaməti olmayıb zaman və  şəxs 
şəkilçisi qəbul edən fellər. Bu qrupa felin xəbər şəkli daxildir. 
3. Özünəməxsus  şəkilçiləri olub, zaman şəkilçisi qəbul  
etməyən fellər. Buraya felin lazım, arzu, şərt, vacib və davam 
şəkilləri daxildir. 
Gülarə  Abdullayeva 
 
 
82
Felin əmr şəkli - əmr, buyruq, sərəncam, xahiş, nəsihət, 
məsləhət, öyüd, təklif, yalvarış  və s. bildirir. Xüsusi şəkli 
əlaməti yoxdur, felin kökünə  və ya başlanğıc formasına 
aşağıdakı şəxs şəkilçilərini artırmaqla düzəlir: 
              
 
                Tək                              Cəm 
 
   I  şəxs           -ım
4
, (-yım
4
)                  -aq
2
, (-yaq
2
)
 
   II şəxs           -                                   -ın
4
, (-yın
4
) 
   III şəxs          -sın
4                                           
-sınlar
4 
 
I  şəxs - yazım, yazaq, II - şəxs yaz(-), yazın, III şəxs - 
yazsın,  yazsınlar.  Əmr  şəklində II şəxsin təkinin  şəkilçisi 
yoxdur, II şəxsin cəminin şəxs şəkilçisi isə  vurğu qəbul etmir: 
apa`rın, dinlə`yin və s. 
Felin xəbər  şəkli – iş  və ya hərəkətin hansı  şəxs 
tərəfindən və  nə zaman icra olunmasını bildirir. Bu şəklin də 
xüsusi qrammatik göstəricisi yoxdur, felin kökünə  və ya 
başlanğıc formasına zaman və  şəxs  şəkilçiləri artırmaqla 
düzəlir: al-dı-m, al-dı-n, al-dı (-), al-dı-q, al-ır-am, al-ır, al-ır-
sınız, al-acağ-am, al-ar-san və s. 
Felin arzu şəkli –hərəkətin icrasının və ya icra 
edilməməsinin arzu olunduğunu bildirirr. Bu şəkil felin kökünə 
və ya başlanğıc formasına -a
2
 (-ya
2
) şəkilçisi artırmaqla düzəlir. 
Çox vaxt həmin fellər  cümlədə  kaş, təki, barı  ədatları ilə 
işlənir. Bu ədatlarla işləndikdə arzu çaları daha qüvvətli nəzərə 
çarpır.  Gərək sözü ilə birgə  işləndikdə isə arzu mənasından 
uzaqlaşır və  hərəkətin icrasının gərəkliyini bildirərək vacib 
şəklinə yaxınlaşır.  Kaş yaz-a-san, gərək yaz-aq, təki gəl-ə-lər 
və s. 
Felin vacib şəkli – hərəkətin icra olunmasının və ya 
olunmamasının vacib olduğunu bildirir. Felin kökünə  və ya 
başlanğıc formasına  -malı
2
  şəkilçisini artırmaqla düzəlir: 

Müasir  Azərbaycan  dili 
 
 
83 
oxumalıyam, oxumalısan, oxumalıdır  və  s.  İnkarı  həm  -ma
2
 
inkar  şəkilçisi, həm də  deyil hissəciyi ilə düzələ bilir: 
getməliyəm-getməməliyəm-getməli deyiləm və s. 
Felin lazım  şəkli – hərəkətin icrasının lazım olub- 
olmadığını  bildirir. Felin kökünə  və ya başlanğıc formasına       
-ası
2
  şəkilçisini artırmaqla düzəlir:  ged-əsi-yəm, ged-əsi-sən, 
ged-əsi-dir, ged-əsi-yik, ged-əsi-siniz, ged-əsi-dirlər. Lazım 
şəklinin inkarı daha çox deyil inkar hissəciyi ilə düzəlir: bax-ası 
deyiləm, oxu-yası deyildir.  
Felin  şərt  şəkli – hərəkətin icra olunmasının və ya 
olunmamasının müəyyən  şərtlə bağlılığını bildirir. Felin 
kökünə  və ya başlanğıc formasına  -sa
2
  şəkilçisini artırmaqla 
düzəlir:  oxu-sa-m, oxu-sa-n, oxu-sa-(-), oxu-sa-q, oxu-sa-nız, 
oxu-sa-lar və s. Felin şərt şəkli digər şəkillərdən fərqli olaraq, 
heç vaxt sadə cümlənin xəbəri olmur, həmişə tabeli mürəkkəb 
cümlənin budaq cümlə komponentində xəbər yerində durur. 
Felin davam şəkli-hərəkətin icrasının davam etdiyini 
bildirən fellərdir. Felin bu şəkli  -maqda
2
  şəkilçisi ilə yaranır. 
Məsələn, yazmaqdayam, oxumaqdasan, getməkdəyik və s.  
Felin təsriflənən formalarının sonuna idi, imiş, isə 
hissəciklərini artırmaqla fel şəkillərinin mürəkkəbi yaranır. İdi  
artırıldıqda fel şəkillərinin hekayəsi,  imiş  artırıldıqda rəvayəti, 
isə artırıldıqda şərti yaranır. İdi, imiş hissəcikləri qoşulduğu felə 
keçmiş zaman çaları verir. Isə  hissəciyi isə  şərt məzmunu 
yaradır. Lakin bu hissəcikləri  felin bütün şəkillərinə artırmaq 
olmur.  Əmr  şəklinin, ümumiyyətlə, mürəkkəbi yoxdur, şühudi 
keçmiş zamanda olan fellərə  də  idi, imiş  artırıla bilmir. Şərt, 
arzu  şəklində olan fellər   isə hissəciyi ilə işlənə bilmir. Qalan 
bütün fel şəkilləri, demək olar ki, mürəkkəb formaya da 
malikdir. Məsələn, vacib şəklinin hekayəsi:  yazmalı idim;  
rəvayəti: yazmalı imişəm,  şərti: yazmalıyamsa və s.  
Felin təsriflənməyən formalarına  məsdər, feli sifət və 
feli bağlama daxildir. Felin bu  formaları  şəxsə  və  kəmiyyətə 
Gülarə  Abdullayeva 
 
 
84
görə  dəyişə bilmir, eyni zamanda, fellə yanaşı, digər bir nitq 
hissəsinin də müəyyən əlamətlərinə malik olur. 
1.  Məsdər hərəkətin adını bildirən sözlər olub,  həm 
felin, həm də ismin xüsusiyyətlərini daşıyır.  Məsdərlər də isim 
kimi ad bildirir. Lakin isim əşyanın, məsdər isə hərəkətin adını 
bildirir. Məsdərlər fellərin kökünə  və ya başlanğıc formasına    
-maq
2 
şəkilçisini artırmaqla düzəlir:  oxumaq,  almaq, işləmək, 
yazılmamaq və s.  
Məsdərin felə aid xüsusiyyətləri bunlardır:  hərəkət 
bildirir; təsdiq və ya inkarda olur: yatmaq, yatmamaq; təsirli və 
təsirsiz olur: aparmaq (təsirli),  baxmaq (təsirsiz); qrammatik 
məna növlərinə görə dəyişir: yazmaq, yazılmaq, yazışmaq və s; 
hərəkət məzmunu ifadə etdiyi üçün ətrafına çoxlu söz toplaya 
bilir, özündən  əvvəl gələn bu sözlərlə  əlaqəyə girərək, onları 
özünə tabe edir. Məsdərin yaratdığı bu cür birləşmələrə məsdər 
tərkibi deyilir.  
Məsdərin ismə aid xüsusiyyətləri bunlardır: ad 
bildirir:  bağlamaq, bölmək  və s.  nə? sualına cavab verir: 
yaşamaq (nə?) gözəldir  və s.  hallanır:  baxmaq, baxmağın, 
baxmağa, baxmağı, baxmaqda və s; mənsubiyyətə görə dəyişir: 
mənim baxmağım, sənin baxmağın, onun baxmağı, bizim 
baxmağımız, sizin baxmağınız  və  s; qoşmalarla işlənə bilir: 
çalışmaq üçün, çalışmağa görə  və s; xəbərlik  şəkilçisi qəbul 
edə bilir: Arzum    oxumaqdır.    Məqsədimiz  işləməkdir.  və s. 
İsim kimi cümlədə    mübtəda, tamamlıq, zərflik və ismi xəbər 
vəzifəsində  çıxış edir: Yaşamaq yanmaqdır, yanasan gərək.   
(B.Vahabzadə) O,  oxumağı hər şeydən üstün tuturdu. və s. 
Feli sifət.  Əşyanın hərəkətlə bağlı  əlamətini bildirən 
təsriflənməyən fel formasına feli sifət deyilir.  Feli sifət həm 
felin, həm də sifətin xüsusiyyətlərini daşıyır. Feli sifətlərdə felə 
məxsus cəhətlər bunlardır: Şərti olaraq zaman mənasını bildirir: 
daşmış (keçmiş z.) çay, danışan (indiki z.) tələbə,  deyiləsi 
(gələcək z.) söz və  s.;  təsirli və ya təsirsiz olur: yazını  yazan 
(təsirli),  şəhərdə  yaşayan  (təsirsiz); növ bildirir: aldığım 

Müasir  Azərbaycan  dili 
 
 
85 
meyvə, açılan səhər, deyilən söz, ağlaşan uşaqlar və s.; təsdiq 
və ya inkarda ola bilir: yetişmiş-yetişməmiş (meyvə);  ətrafına 
müxtəlif sözlər toplaya bilir. Belə vəziyyətlərdə feli sifət tərkibi 
yaratmış olur: taxıl zəmilərindən toplanan (məhsul). Feli sifət 
tərkibi cümlənin mürəkkəb üzvü olur. 
 Feli  sifətdə sifətə  məxsus bir sıra cəhətlər vardır ki, 
bunlara aşağıdakılar daxildir: Feli sifət də  əşyanın  əlamətini 
bildirir: yazılmış (hansı?) məqalə. Lakin sifətdən fərqli olaraq, 
feli sifət  əşyanın hazırkı andakı  hərəkəti ilə bağlı  əlamətini 
bildirir.  Feli sifət də  necə? nə cür? hansı? suallarından birinə 
cavab verir, aid olduğu ismin əvvəlində  gəlir:  axan çaylar; 
cümlədə  təyin olur:  Deyilən söz yadigardır;  bəzən xəbərlik 
şəkilçisi qəbul edir və ismi xəbər olur: Bu kitablar 
seçilənlərdir.  Feli sifətlər də sifətlər kimi, substantivləşərək 
cümlədə mübtəda, tamamlıq vəzifəsini yerinə yetirir. Məsələn, 
Yarışan bizim idmançılardır. Yarışanları alqışladılar. və s.  
Dilimizdə aşağıdakı feli sifət şəkilçilərinə  rast gəlmək 
olur:: 
1.
 
-mış
4 
şəkilçisi: yazılmış (yazı), tapılmış  (əşya)  və  s.  
(keçmiş zaman mənalı f.s.) 
2.
 
-dıq
4
  şəkilçisi+mənsubiyyət  şəkilçisi: apardığım 
(məktub), gördüyüm (adam), eşitdiyimiz (mahnı) və 
s. (keçmiş zaman mənalı f.s.) 
3.
 
-acaq
2
  şəkilçisi+mənsubiyyət  şəkilçisi: aparacağım 
(məktub), görəcəyim (adam), eşidəcəyimiz mahnı və 
s. (gələcək zaman mənalı f.s.) 
4.
 
-an
2
  şəkilçisi:  gələn (qonaq), uçan (quş), gülən 
(uşaq), işləyən (fəhlə)  və s. (indiki zaman mənalı 
f.s.) 
5.
 
-acaq
2
  şəkilçisi: alınacaq (hədiyyə), yazılacaq 
(yazı),veriləcək (hədiyyə), oxunacaq (kitab) və s. 
(gələcək zaman mənalı f.s.) 
6.
 
 -ası
2
,  şəkilçisi: tapılası (adam),deyiləsi (söz) və s. 
(gələsək zaman mənalı f.s.) 
Gülarə  Abdullayeva 
 
 
86
7.
 
-malı
2
  şəkilçisi: gəzməli (yerlər), deyilməli  (söz)     
və s. (gələcək zaman mənalı f.s.) 
Feli bağlama.    Hərəkəti müxtəlif baxımdan izah edən 
təsriflənməyən fel formasına feli bağlama deyilir. Feli bağlama 
həm felin, həm də zərfin xüsusiyyətlərini daşıyır.  
Digər təsriflənməyən fellər kimi feli bağlamalar da felin 
aşağıdakı xüsusiyyətlərini daşıyır: hərəkət bildirir; təsirli və ya 
təsirsiz olur: alanda (təsirli), gedərkən (təsirsiz);  təsdiq və ya 
inkarda olur: yazdıqca, yazmadıqca; növ bildirir: gedərək 
(məlum növ), verildikcə (məchul növ), görüşəndə (qarşılıq növ) 
və s.; ətrafına söz toplaya bilir və feli bağlama tərkibi yaradır: 
Bahar fəsli, yaz ayları gələndə, Süsənli, sünbüllü, lalalı dağlar. 
(Aşıq Ələsgər)  
Feli bağlama, digər tərəfdən, ikinci bir nitq hissəsinə- 
zərfə oxşayır. Zərf kimi feli bağlamalar da özündən sonra gələn 
başqa bir felə aid olur: Gələndə gördü; hərəkətin tərzini, 
zamanını  və s. bildirir: Titrəyə-titrəyə (tərz) danışırdı. 
Böyüyəndə (zaman) bilərsən; zərfin və ya zərfliyin suallarına 
cavab ola bilir: Fikirləşmədən (necə?) cavab verdi. Qorxub 
(niyə?) geri çəkildi;  həm təklikdə, həm də  əlaqəyə girdiyi 
sözlərlə birlikdə cümlənin zərfliyi olur: Biz  qayıdanda yağış 
yağırdı.  
Feli bağlama aşağıdakı şəkilçilərlə əmələ gəlir: 
1.
 
-ıb
4
 şəkilçisi: susub, qorxub, uzanıb, yazdırıb və s.  
2.
 
-araq
2
 şəkilçisi: baxaraq, gedərək, taparaq, və s.  
3.
 
-a -a
2
  şəkilçisi: qorxa-qorxa, ağlaya-ağlaya, baxa-
baxa, danışa-danışa və s.  
4.
 
-madan
2
 şəkilçisi: görmədən, yazmadan, oxumadan, 
gətirmədən və s.  
5.
 
-anda
2
 (-yanda
2
)  şəkilçisi:  gələndə, görəndə, 
alanda, yazanda və s.  
6.
 
 -dıqda
2
  şəkilçisi:   artdıqda, sərdikdə,  yorduqda      
və s. 

Müasir  Azərbaycan  dili 
 
 
87 
7.
 
-arkən
2
 (-yarkən
2
)  şəkilçisi: alarkən, başlayarkən    
və s. 
8.
 
-ınca
4
 (-yınca
4
)  şəkilçisi: baxınca, doldurunca, 
gəlincə, qaralayınca və s. 
9.
 
-dıqca
4
  şəkilçisi: baxdıqca, danışdıqca, alışdıqca    
və s.  
10.
 
 -ar
2
-maz
2
  şəkilçisi:  görər-görməz, çatar-çatmaz, 
alar-almaz və s.     
11.
 
-cək şəkilçisi: görcək, eşitcək, vercək və s.  
12. -al
2
 şəkilçisi: (sən) gedəli, (yağış) yağalı və s.  
13. -mışkən
4
 şəkilçisi: gəlmişkən, oxumuşkən, demişkən 
və s.   
 
Zərf əsas nitq hissəsi kimi 
  
 
Əsas nitq hissələrindən olub fel qrupuna daxil olan 
zərf hərəkətin və ya əlamətin əlamətini bildirir.  
Zərf  əsasən fellərlə bağlı olub onu müxtəlif baxımdan 
izah etsə də, bəzən sifət,  feli sifət və zərflərlə də əlaqələnərək 
əlamətin izahedicisi kimi çıxış edir.  Məsələn, Eşqin, əqidənin 
həmişə, hər vaxt,  Hər  şeydən  şirindir dadı  dünyada.              
(B. Vahabzadə)  
 
Zərflər də bir əsas nitq hissəsi kimi leksik-qrammatik 
mənası, morfoloji əlaməti və sintaktik  vəzifəsi ilə digərlərindən 
seçilir.  
 
Zərflər üçün səciyyəvi cəhətlərdən biri ondan ibarətdir 
ki,  hər hansı sözün zərf olduğunu yalnız cümlə daxilində 
müəyyənləşdirmək olur.  Çünki hazırda dilimizdə elə sözlər var 
ki, ikili xüsusiyyətə malik olub, yerindən asılı olaraq  sifət və 
zərf kimi işlənir.   Gözəl, yaxşı, qəşəng, ağıllı, pis, bərk və s. 
kimi sözlər bu qəbildəndir. Həmin sözlər  əşyaya aid olduqda 
sifət, hərəkətlə bağlı olduqda zərf kimi qəbul edilir.  Məsələn, 
Yaxşı  şagird yaxşı oxumalıdır.- cümləsində eyni bir söz-yaxşı 
Gülarə  Abdullayeva 
 
 
88
sözü iki müxtəlif məqamda işlənməklə  fərqli nitq hissəsi kimi 
çıxış etmişdir.  Buna görə  də  zərfi müəyyənləşdirmək üçün 
onun sintaktik vəzifəsinə  diqqət yetirmək lazım gəlir.  
 
Zərflər hərəkət və əlaməti müxtəlif baxımdan izah edir 
ki, bu da onun müxtəlif məna növlərinin yaranmasına səbəb 
olur. Zərfin aşağıdakı  məna növləri var: tərz zərfləri, zaman 
zərfləri, yer zərfləri, miqdar zərfləri. 
 
Tərz zərfləri  işin, hərəkətin icra tərzini, hərəkətin və 
əlamətin keyfiyyətini bildirir, necə? nə cür? nə halda? nə 
tərzdə? nə  vəziyyətdə? suallarından birinə  cavab  verir.         
(3, səh. 316) Məsələn, Onu bir dost kimi sevincək qarşıladı.         
(F.Kərimzadə) Baharın dəftərini səssizcə ürəyimdə oxuyurdum. 
(İ.Hüseynov) və s.  
Tərz zərfləri quruluşca sadə, düzəltmə  və mürəkkəb 
olur. Sadə tərz zərfləri  zərfin ən çox yayılmış növüdür.  Tərz 
zərflərinin bir qismi sifətlə heç bir əlaqəsi olmadan özlüyündə 
hərəkəti izah edir, aydınlaşdırır. Məsələn,  cəld, asta, dürüst, 
sərrast və s.  Bu zərflər quruluş etibarı ilə sadə zərflərdir.  
 Düzəltmə  tərz zərfləri  isim, sifət, say, əvəzlik və 
zərflərdən leksik şəkilçilər vasitəsi ilə yaranır. Tərz zərfləri 
aşağıdakı şəkilçilərlə yaranır: 
 
-la,-lə şəkilçisi ilə. Bu şəkilçi qoşmanın və bağlayıcının 
şəkilçiləşmiş variantı ilə omonimlik təşkil edir, yalnız mücərrəd 
mənalı isimlərə artırıldıqda zərf yaradır:  Səbirsizliklə yollara 
baxırdı. Dolu sinəsi həyəcanla endi-qalxdı. (Elçin) 
 
-dan, -dən  şəkilçisi ilə: ürəkdən, ucadan, astadan və s. 
 
-casına,-cəsinə 
şəkilçisi ilə: xilaskarcasına,  
hiyləgərcəsinə, sakitcəsinə və s. 
 
-ca,-cə şəkilçisi ilə: zəifcə, yüngülcə, ehmalca və s. 
 
-akı, -əki şəkilçisi ilə: yanakı, çəpəki və s. 
 
-yana, -anə şəkilçisi ilə: saymazyana, şairanə və s. 
 Mürəkkəb tərz zərfləri  daha çox inkişaf etmişdir və  
rəngarəng vasitələrlə əmələ gəlir. 

Müasir  Azərbaycan  dili 
 
 
89 
1.
 
Bu zərflərin bir qismi eyni sözün: ismin, sifətin 
sayın, zərfin, hətta təqlidi sözlərin  təkrarı ilə əmələ 
gəlir: Məsələn,   maddə-maddə (saymaq),  yaxşı-
yaxşı (oxumaq),  iki-iki (düzülmək),  xısın-xısın 
(danışmaq) və s.  
2.
 
Mürəkkəb zərflərin bir qismi eyni sözün  ba, bə 
bitişdiricisi vasitəsi ilə birləşməsindən  əmələ  gəlir. 
Məsələn,   təkbətək  (danışmaq) taybatay  (açmaq) 
və s. 
3.
 
İkinci növ təyini söz birləşmələrinin mürəkkəb sözə 
çevrilməsi yolu ilə: dilucu, gözucu və s. 
4.
  Birincisi çıxışlıq, ikincisi yönlük halda olan eyni və 
ya  əksmənalı sözün birləşməsi yolu ilə:  altdan-
yuxarı, birdən-birə və s.  
5.
  O, bu sözlərinin cür sözü ilə birləşməsi yolu ilə:  o 
cür, bu cür. 
6.
  Yaxın mənalı sözlərin birləşməsi yolu ilə: tək-tənha, 
yorğun-arğın və s. 
Zaman zərfləri    işin, hərəkətin icra zamanı bildirir və 
nə zaman? nə vaxt? haçan? suallarına cavab verir. Məsələn, 
Əvvəl  Əli dayı ilə  məsləhətləş,  sonra  işə başla.  Dünən güclü 
yağış yağdı və s. Zaman zərfləri də quruluşca sadə, düzəltmə və 
mürrəkəb olur. 
  
Sadə zaman zərfləri bir qrup leksik vahiddən ibarətdir. 
Buraya  indi, bayaq, dünən, sabah, həmişə,  əvvəl, sonra, tez, 
gec, bəzən və s. kimi sözlər daxildir. Düzəltmə zaman zərfləri 
aşağıdakı şəkilçilərin köməyi ilə yaranır: 
-dan  şəkilçisi:  tezdən, bayaqdan, əvvəldən  və s. 
Məsələn,  Hərdən  Məryəmə elə  gəlirdi ki, müqqəddəs Məryəm 
onun özüdür. Çoxdan dən düşmüş saqqalı vardır. 
-da  şəkilçisi  o  işarə  əvəzliyinə artırılaraq zərf  əmələ 
gətirir. Məsələn,  Onda mən çox balaca idim.  
Gülarə  Abdullayeva 
 
 
90
-lik  şəkilçisi zaman mənalı  indi, hələ, həmişə kimi 
sözlərə artırılaraq zaman zərfləri düzəldir.  Məsələn,  indilik, 
hələlik, həmişəlik və s. 
           -ca,  -cə  şəkilçisi ilə:  əvvəlcə, indicə, təzəcə. Məsələn, 
Yenicə İnstituta girmişdim ki, müharibə başlandı, əsgər getdim.  
Mürəkkəb zaman zərfləri aşağıdakı yollarla düzəlir: 
 -Eyni sözün təkrarı ilə. Məsələn, əvvəl- əvvəl,indi-indi, 
tez- tez. 
 -Yaxın və ya əks mənalı sözlərin  birlşməsi ilə. 
Məsələn, gec- tez ,əvvəl- axır və s. 
 -Bu, o, heç, neçə sözlərinin  an, vaxt, zaman, saat, 
müddət sözlərinə birləşməsi yolu ilə. Məsələn,  bu an, bu saat, 
hər an, bir dəfə və s.  
-Bundan başqa, dilimizdə  hərdən bir, arabir, ara-sıra, 
səhər ertə, vatlı-vaxtında kimi sözlər də mürəkkəb  zaman 
zərflərinə daxildir. 
 
Qeyd. Dilimizdə axşam, səhər, günorta, gecə, gündüz, yaz, 
yay, qış  və s.  kimi sözlərlə - zaman mənalı isimlərlə zaman 
zərflərini qarışdırmamalı. Bu cür isimlər konkret bir zaman 
intervalının adını bildirdiyi halda, zərflərin ifadə etdiyi mənada 
bir qeyri-stabillik müşahidə olunur. Məsələn,  axşam  dedikdə 
günəş batandan gecə düşənədək olan zaman intervalı başa 
düşülür. Lakin dünən  dedikdə hansı günün nəzərdə tutulmasını 
yalnız danışılan vaxta əsasən müəyyənləşdirmək  olur.               
 
Yer zərfləri  işin icra olunduğu yeri bildirir, hara? 
haraya? haradan? suallarına cavab verir. Yer zərfləri də 
quruluşca sadə, düzəltəmə və mürəkkəb olur. İrəli, geri, aşağı, 
yuxarı, bəri  kimi yer zərfləri sadə quruluşludur.  Aralıqda, 
ortalıqda, yaxınlıqda sözləri  düzəltmə zərflərdir. 
 
Dilimizdə bir sıra mürəkkəb  yer zərfləri vardır. Belə 
zərflərə ora-bura, sağa-sola, yuxarı-aşağı, aşağı-yuxarı, o yan-
bu yan, o tərəf- bu tərəf, o tay- bu tay, hər tərəf-hər yan, bir yer   
və s. daxildir. 

Müasir  Azərbaycan  dili 
 
 
91