Sh. Sh. Olimov, Sh. X. Samiyeva

 
Yaponiya taʻlim tizimi. Maktabgacha taʻlim
. Yaponiya
 
- juda 
tez rivojlanayotgan davlat boʻlib, bu hol asosan yaponlarning tabiatan 
mehnatsevarlik va ishbilarmonligi bilan bogʻliqdir. Dunyodagi barcha 
yangiliklar va yuksalishlar sari intilish, eng soʻnggi yutuqlardan 
foydalanish va ularni yanada rivojlantirish - bu yapon xalqining azaliy 
milliy odatlariga aylanib qolgan. Yaponiyada juda qadimdan xalqning 
aqliy imkoniyatlaridan foydalanuvchi fan va texnikani qoʻllash 
siyosati eng muhim oʻrin tutadi. Hozirgi davrda Yaponiya ilmiy 
tadqiqotlarga ketgan sarmoya miqdori boʻyicha dunyoda 2-oʻrinda 
turadi. Yaponiya taʻlimining shakllanishi 1867-1868 yillarda 
boshlangan. Yaponiya oʻz oldiga 2 vazifani: 1-boyish, 2-gʻarb 
texnologiyalarini Yaponiya ishlab chiqarishiga kiritish masalasini 
qoʻydi va bu ishni amalga oshirish uchun birinchi galda taʻlim tizimini 
tubdan oʻzgartirish kerakligini angladi.
Boshlangʻich taʻlim “syogakko” deb nomlanadi. Uzluksiz taʻlim 
tizimi, maktablar quyidagicha boʻlingan:
1. Boshlangʻich maktab - 6 yil.
2. Oʻrta maktab - 3 yil.
3. Yuqori maktab - 3 yil.
Boshlangʻich maktab taʻlimning ilk 6 yilini qamrab oladi va 
uning asosiy qismi hisoblanadi. Yaponiyada maktabga 6 yoshdan 
boriladi. Boshlangʻich maktabga 6 yoshdagi yapon bolalarning 99% 
qatnaydi. 99% yapon boshlangʻich maktablari davlat tertakrufida, 1% 
- xususiy. Oʻquv rejasiga yapon tili, gumanitar fanlar, arifmetika 
kabilar kiradi. Sanʻat va hunar (yapon xusni xati), musiqa, uy 
xoʻjaligini yuritish, jismoniy tarbiya, axloqiy odobnoma akademik 
predmetlar hisoblanmaydi. Yaponiyada boshlangʻich taʻlim majburiy 
va bepul boʻlib, mashgʻulotlar aprel oyida boshlanadi. Oʻquv yili 3ta 
chorak-trimestrga boʻlinadi. 1-chorak-6 apreldan20 iyulgacha davom 
etadi, keyin yozgi taʻtil boshlanadi. 1-sentabrdan 2trimestr boshlanadi 
va 26 dekabrgacha davom etadi. 26-dekabrdan 7-yanvargacha qishli 
taʻtil boʻladi. Oxirgi 3-trimestr 7-yanvardan 25-martgacha davom 
etadi. 25-martdan 6-aprelgacha bahorgi taʻtil boʻladi. Shu paytda 
bolalar sinfdan sinfga koʻchadi. Yaponiyada oʻqish 6 kunlik, lekin har 
2-shanba dam olish kuni hisoblanadi. Maktablarda oʻqitish dasturi 
oʻzgaruvchan, lekin Taʻlim vazirligi tasdiqlagan standartlarga 

---

56 
asoslanadi. Boshlangʻich taʻlimda bolalar 1945 kandji ieroglifdan 
1006 tasini yod olishi kerak. Boshlangʻich taʻlim “syogakko” quyidagi 
vazifalarni hal qiladi:
-bolalarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalash, vataniga, oʻz 
qadriyatlariga hurmat hissini oʻrgatish; -bolalarni xalqaro xamkorlik 
ruhida tarbiyalash; 
-ona tilidan toʻgʻri foydalanish; -iqtisodiy tarbiya berish;
-barkamol shaxsni tarbiyalash.
Oʻquv maqsadlariga aniq oʻquv fanlari boʻyicha oʻquv rejalari va 
dasturlarni tayyorlash orqali erishiladi. Boshlangʻich maktabda yapon 
tili jamiyatshunoslik, tabiiyot, musiqa, rasm va hunar, uy ijodiyoti, 
etika kabi fanlar oʻqitiladi, jismoniy tarbiya bilan shugʻullanadilar. 
Shuningdek “maxsus faoliyat” fani ham oʻqitiladi, unga klub ishlari, 
majlislar, sport tadbirlari, sayohatlar, bayramlar va b. kiradi. Kam 
taʻminlangan oilalarning bolalari maktab nonushtalari, turli xizmat va 
sayohatlarga pul toʻlash uchun dotatsiya oladilar. Ota-onalar 
farzandlarini oʻz tumanlarida joylashgan maktabga borishini 
istamasalar, xususiy pullik taʻlim tashkilotiga berishlari mumkin, lekin 
bu maktablarga juda qiyin tanlov orqali qabul qilinadi. 
Yaponiyada maktabgacha taʻlimga katta eʻtibor beriladi, chunki 
psixologlarning taʻkidlashicha, 7 yoshgacha inson bilimlarni 70% ni, 
qolgan 30% ni butun qolgan umri davomida oʻzlashtirar ekan. 
Maktabgacha tarbiya odatda oiladan boshlanadi. Yapon ayollari uchun 
onalik birinchi oʻrinda turadi. Koʻpgina yapon ayollarining 
aytishlaricha, bola tarbiyasi – ularning hayotlarining maqsadlaridir. 
Yaponlar bolaning erta voyaga yetishi tarafdoridirlar. Turli yoshlarda 
tarbiyaning turli muammolariga urgʻu beradi. Masalan, 1 yoshda – 
oʻziga ishonch hissini uygʻotish, 2 yoshda – amaliy sanʻat qoʻl 
mehnatini koʻrsatish, 3 yoshda – burch hissini tarbiyalash, 4 yoshda – 
yaxshilik va yovuzlikni farqlashga oʻrgatish, 5 yoshda – liderlik 
xislatlarini tarbiyalash, mustaqillikka, reja tuzish va ularni bajarishga 
oʻrgatish. Bolalar va qizlar turlicha tarbiyalanadilar. Oʻgʻilga oilaning 
boʻlajak tayanchi sifatida qaraydilar va qiyinchiliklarni yengishga 
oʻrgatadilar. Qizlarni esa uy ishlariga tayyorlaydilar. Yaponiya 
bogʻchalarida bolalarni 8 kishilik kichik guruhlar – “xan”larga 
boʻladi. Bu bolalarga bogʻchada “oʻz ish oʻrni” ajratiladi, ular oʻz 
xanlariga nom tanlaydilar. Shu tariqa eng kichik yoshdan jamoada 
ishlashni oʻrgatadilar. Bu guruhdagi har bir bola guruhda oʻz oʻrniga 
ega boʻlishi lozim. Bunday xanlar keyingi taʻlim bosqichida ham 

---

57 
qoʻllaniladi. Oʻrta maktabda xanlar doimiy emas, ular yangi 
sharoitlarga tezroq koʻnikish uchun har 5 oyda oʻzgartirib turiladi. 
Yaponiya bogʻchalariga 3-5 yoshdagi bolalar qabul qilinadi. Bolalar 
bogʻchalarining maqsadi bolalarning aqliy va jismoniy qobiliyatlarini 
rivojlantirish, mustaqillik va ichki tartib koʻnikmalarini tarbiyalash, 
jamiyat hodisalariga toʻgʻri munosabatda boʻla olishni oʻrgatishdan 
iborat. Shuningdek, ogʻzaki nutq, soʻzlarni toʻgʻri qoʻllashni 
oʻrgatishga ham katta eʻtibor beriladi. Ertaklar, kitoblar, musiqa, sport 
oʻyinlari, rassomlik kabi shaxsning ijodiy xususiyatlariga qiziqish 
uygʻotiladi. Hozirgi kunda maktabgacha taʻlim tashkilotlariga 60% 
bolalar jalb etilgan. Bolalar bogʻchasi Yaponiyada vatan fuqarosini 
shakllantirish tizimining 1-bosqichi hisoblanadi. Mustaqil faoliyat, 
jamoaviy ong, ijtimoiy masʻuliyat koʻnikmalarini shakllantirishga 
alohida eʻtibor qaratiladi. Bolalar bogʻchasining asosiy vazifasi-bolani 
maktabga tayyorlashdir. Bu yerda rasm, musiqa, ritmika, jismoniy 
tarbiya boʻyicha mashgʻulotlar oʻtiladi. Individuallik, u qanchalik 
yaxshi boʻlmasin, bolalarni oʻziga jalb qilmaydi, bolalar jamoasi 
tomonidan qabul qilinmaydi.