Sh. Sh. Olimov, Sh. X. Samiyeva

 
materialini 
muayyan usullar 
bilan 
turli 
vaziyatlarda 
bosqichma-
bosqich oʻrgatish
 
va matematika 
markazida 
oʻynash 
Sanoq va 
miqdor 
Bolalarni 
koʻrgazmali qurollar 
va 
multimedia 
vositalari 
yordamida, 
shuningdek, ognli va
ravon 
sanash, 
miqdoriy 
oʻlchash 
hamda 
misollarni 
yechishda 
ritmik 
tezlik 
oʻzgarishini 
yuzaga chiqarishga 
oʻrgatish 
Matematik 
tafakkur 
va 
amaliy
faoliyatning 
uygʻunligiga 
koʻmaklashish 
Ilm 
fan 
va 
tabiat 
markazida suv, 
qum va boshqa 
jismlarni 
oʻlchov 
vositalari 
yordamida 
oʻlchash 
Kattalik
Kattalik 
tushunchasining 
tushunarli boʻlishiga 
erishish, xotira va 
diqqatni 
jamlash 
malakasini 
rivojlantirish 
Bolalarning 
matematik 
oʻyinlarda 
improvizatsiya 
qilishga 
intilishlarini 
ragʻbatlantirish 
Qurish-yasash 
va matematika 
markazida 
lego 
va 
kubiklar bilan 
eng 
baland 
bino 
oʻyinini 
oʻynash
 
Geometrik 
shakllar 
Geometrik 
shakl-
larning 
belgilarini, 
xususiyatlarini 
tushungan 
holda 
nutqda ifodali aks 
ettirishni oʻrgatish
Shakllarni 
so-
lishtirishning
barcha (koʻrgaz-
mali, 
ogʻzaki, 
amaliy) usullarni 
takrorlash, 
geometrik 
shakllar 
bilan 
oʻynaladigan 
oʻyinlarni 
oʻz 
Qurish-yasash 
va matematika 
markazida 
oddiy va mu-
rakkab 
tangrammalar 
bilan jamoaviy 
oʻynash
 

---

156 
vaqtida boshlash 
va tugallash 
Fazoda
moʻljal
olish 
 
Bolalarda 
fazoda 
moʻljal 
olish 
malakalarini shakl-
lantirish 
Bolalarda oldin 
oʻrgatilgan 
oʻziga 
va 
atrofdagi 
buyumlarga 
nisbatan moʻljal 
olish malaka va 
koʻnikmalarini 
mustahkamlash 
Qurish-yasash 
va matematika 
markazida 
oʻynash
 
Vaqtga 
nisbatan 
moʻljal 
olish 
Bolalarda vaqtga 
nisbatan moʻljal 
olish malakalarini 
shakllantirish 
Kundalik tartib 
asosida 
vaqtga 
nisbatan moʻljal 
olish 
malaka-
larini 
shakllantirish 
Sahnalashtirish 
va 
dramma 
markazida ish-
lash 
Maktabgacha taʻlimda mashgʻulotlarning quyidagi turlari olib 
boriladi: 
Bolalarni bilimlarini sinovchi mashgʻulotlar
– ushbu 
mashgʻulotlarni oʻtkazishdan maqsad, tarbiyachi bolaning dasturda 
belgilangan bilim va malakalarini egallash darajasini bilib oladi va 
keyingi ishlari davomida shularni inobatga oladi. Asosan bunday 
mashgʻulotlar faol usulda ogʻzaki savol-javoblar, koʻrgazmali 
usullarni qoʻllash orqali amalga oshiriladi. 
Mujassam mashgʻulotlar
– bu mashgʻulot bolalar bogʻchasi 
tajribasida keng tarqalgan boʻlib, bunday mashgʻulotlarda bolalarga 
kompleks ravishda yangi bilim beriladi. Mujassam mashgʻulotlarni 
tashkil etishda mazmunan bogʻlangan holda bilimlar beriladi. 
Masalan: matematika mashgʻulotlarni mujassamlashtirishda musika, 
tasviriy faoliyat, tabiat bilan tanishtirish, sensor rivojlantirish 
mashgʻulotlaridan foydalanish mumkin. 
Tarbiyachilar 
mashgʻulot 
oʻtkazishda 
mashgʻulotni 
loyixalashtiradilar. Mashgʻulotga tayyorlanish mazmuni quyidagilar 
bosqichlarni oʻz ichiga oladi. 

---

157 
1. Mashgʻulotni rejalashtirish. 
2. Kerakli jihozlarni oldindan tayyorlash. 
3. Bolalarni mashgʻulotga tayyorlash. 
Maktabgacha 
tayyorlov 
guruh 
bolalarida 
matematik 
tasavvurlarni rivojlantirishda mustaqil faoliyatni talab qiladigan 
mashgʻulotlar, ayniqsa, oʻyin bilan bogʻliq mashgʻulotlar yaxshi 
samara beradi.
 
4.9.3-rasm. 
“Berilgan shaklni kim tezroq tuza oladi?” oʻyin-mashqi 
Bolalarda elementar matematik tasavvurlarni shakllantirishda 
mashgʻulotlardan tashqari tarbiyachi oʻrgatishning har xil usullaridan, 
jumladan, amaliy, koʻrsatmali, ogʻzaki, oʻyin usullaridan foydalanadi. 
Usulni tanlashda bir qator omillar mazkur bosqichda yechiladigan 
dastur masalalari, bolalarning yosh va individual xususiyatlari, zarur 
didaktik vositalarning mavjudligi va boshqalar hisobga olinadi. 
Tarbiyachining metod va usullarning asosli tanlanishiga, ulardan
ratsional foydalanishga doimo eʻtibor berib turishi quyidagi natijalarni 
taʻminlaydi:
- elementar matematik tasavvurlarning muvaffaqiyatli shakllanishi va 
ularning nutqda aks ettirilishi; 

---

158 
- tenglik va tengsizlik munosabatlarini (buyumni soni, oʻlchami, 
shakli boʻyicha) idrok qilish va ajratish, natijaviy munosabatlar 
(oʻlchami yoki soni boʻyicha orttirish yoki, kamaytirish)ni, analiz 
qilinayotgan obyektlarning miqdori, shakli, kattaligini umumiy belgi 
sifatida ajratish, aloqa va bogʻlanishlarini aniqlash malakasi; 
- bolalar oʻzlashtirgan amaliy ish usullari (masalan, qarshi
qoʻyish, sanash, oʻlchash bilan taqqoslash)ni yangi sharoitlarda 
qoʻllashga yoʻnaltirish va mazkur vaziyatda ahamiyatga ega
boʻlgan belgilar, xossalar, bogʻlanishlarni aniqlash, topishning 
amaliy usullarini mustaqil izlashga yoʻnaltirish.
Masalan, «Geometrik figuralar», «Kattalik», «Miqdor va
sanoq» boʻlimlariga oid masalalarni bir vaqtda hal qilish imkonini
beradi. Bu xil mashqlar mashgʻulotlarning samaradorligini oshiradi. 
Didaktik oʻyinlardan eng koʻp foydalaniladi. Bola bilish mazmunini 
oʻyin shakliga kirgan oʻrgatuvchi masalani (oʻyin mazmunida),
oʻyin harakatlari va qoidalari oldindan nazarda tutilmagan holda 
oʻzlashtiradi. Didaktik oʻyinlarning hamma turi (buyumli, stolda 
oʻynaladigan bosma va ogʻzaki turlari) elementar matematik 
tasavvurlarni shakllantirishning samarali vosita va usullaridir.
Buyumli va soʻz oʻyinlari matematika mashgʻulotlarida va ulardan
tashqarida oʻtkaziladi, stolda oʻynaladigan - bosma oʻyinlar odatda 
mashgʻulotdan boʻsh vaqtlarda oʻtkaziladi. 
6 yoshli bolalarda oʻz xulq-atvorini boshqarish qobiliyati
paydo boʻladi. Ularda erkin xotira, diqqat rivojlanadi. Shu yoshda 
ular topshiriqni bajarishga, oʻz ishiga ijobiy baho olishga intiladilar. 
Bolalar oʻquv topshiriqlariga katta qiziqish bilan qaraydilar. Katta
guruh bolalari birinchi oʻnlik sonlarini yaxshi oʻzlashtirishlari kerak.
Har xil buyumlar toʻplamini sanash, patternlarni oʻrganish, ularning 
qatorda kelish tartiblarini aniqlash jarayonida sonlar mohiyatini 
oʻzlashtirish amalga oshiriladi. Bolalar bilan bajariladigan hamma 
ishlar ular oldingi bosqichlarda olgan bilimlar va ularni hisobga olish 
asosida tashkil qilinadi.

---

159