Shartli belgilar
Yüklə 1,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Dunyoni qayta
bo‘lishga da’vogarlik 10-§. Germaniyaning mustamlakachilik ekspansiyasi 36 yangi yerlarni bosib olishga urinishi mahalliy xalqning qattiq qarshiligiga uchradi. 1884-yilda Germaniya Afrikaning o‘rta qismidagi Òogo va Kame- run hududlarini, Gvineyaning shimoliy qismini va unga yondosh orollarni ishg‘ol qildi. 1885-yilda esa Afrikaning sharqiy qismidagi hududlarni va Zanzibarni zabt etdi. Bu hudud „Germaniya Sharqiy Afrikasi“ degan nom oldi. Vilgelm II Germaniya hukmron doiralari bosqinchilik siyosati- ning „jarchisi“ va faol amalga oshiruvchisi bo‘lib chiqdi. 90-yillar- ning oxirida Shandun (Xitoy) provinsiyasining bir qismi bosib olindi. O‘sha vaqtdayoq, Germaniya Òinch okeandagi Karolina, Mariana orollarini va Samoa orolining bir qismini egallagan edi. 1885-yilda u Marshall orollarini qo‘lga kiritdi. Shimoliy dengizni Boltiq dengizi bilan tutashtirgan Kil kanali ochildi. Reyxstag harbiy flot qurishning ulkan dasturini qabul qildi. Bu narsa Buyuk Britaniya bilan munosabatni yanada kes- kinlashtirdi. Marokashga da’vosi esa Fransiya bilan munosabatlarni yanada yomonlashtirdi. Afrikada „bizni quruq qoldirishdi“ deb hisoblagan german hukm- ron doiralari „qo‘ldan ketganlarning“ o‘rnini Yaqin Sharqda to‘l- dirmoqchi bo‘ldi. Ular Kichik Osiyo, Suriya, Mesopotamiya va Falastinda joylashib olmoqchi edilar. Chunki, bu yerlarda dunyodagi eng yirik neft konlari, g‘alla va paxta xomashyolari bor edi. Nemis bankiri Simens tashabbusi bilan Berlinni Fors qo‘ltig‘i bilan bog‘lovchi temiryo‘l qurish rejasi tuzildi. 1889-yilda Vilgelm II „hazrati Iso qabri“ni ziyorat qilish baho- nasi bilan Falastinga bordi. U safar vaqtida Òurkiya sultoni bilan uchrashib, reja bo‘yicha Bosfordan Kichik Osiyo orqali Bag‘dodga va undan Fors qo‘ltig‘igacha temiryo‘l qurish to‘g‘risida kelishib oldi. Bu yo‘l „Bag‘dod temiryo‘li“ nomi bilan tarixga kirdi. Nemislarning Fors qo‘ltig‘iga chiqishi Buyuk Britaniyaning bu hududdagi manfaatlariga putur yetkazar edi. Shu sababli, Buyuk Britaniya „Bag‘dod temiryo‘li“ning Fors qo‘ltig‘iga chiqishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun 1899-yilda Quvaytda o‘z protektoratini o‘rnatdi. Shunga qaramay, 1902-yilda Òurkiya bilan Germaniya o‘rtasida temiryo‘l masalasida yakunlovchi bitim imzolandi. Ayni paytda, Germaniya zo‘r berib qurollanishni yanada kuchaytirib yubordi. Qurolli kuchlar soni keskin ko‘paytirildi. Reyxstag katta harbiy kemalar qurish va suvosti floti uchun katta-katta mablag‘ ajratdi. 37 Biroq, 1907-yilda tuzilgan Buyuk Britaniya, Fransiya va Rossiya ittifoqi Germaniyaning tashqi ahvolini murakkablashtirib yubordi. XIX asr oxiridan boshlab, Germaniya— Turkiya munosabatlari tobora yaqinlashib bordi. Turkiya Germaniya qiyofasida o‘z xaloskorini ko‘rgandek edi. Xo‘sh, bunga nimalar sabab bo‘lgan? Yevropaning buyuk davlatlari bo‘lgan Buyuk Britaniya ham, Fransiya va Rossiya ham Turkiya uchun imperiyaning hali u, hali bu hududlariga ko‘z olaytirayotgan yoki birin-ketin ularni bosib olayotgan umumiy dushman davlatlarga aylangan edi. Masalan, Turkiyaga rasman qa- ram bo‘lgan Misrni bosib olgan Buyuk Britaniya emasmidi? Yoki Tunis va Marokashga da’vogar Fransiya emasmidi? Qora dengizni O‘rtayer dengizi bilan bog‘lashga imkon beruvchi Turkiyaga qarashli Bosfor va Dardanell bo‘g‘ozlariga, Istanbul shahriga da’vogarlik qilayotgan Rossiya emasmidi? Albatta, shunday edi. Binobarin, bunday sharoitda Germaniya Turkiya ko‘z o‘ngida uning imperiyasi hududlariga da’vo qilmayotgan birdan bir davlat edi. Buyuk davlatlarning bosimiga bardosh berish uchun Turkiyaga Germaniyadek ittifoqdosh zarur edi. Germaniya uchun Bag‘dod temiryo‘lini qura olsa, kelgusida butun Yaqin Sharqqa egalik qilishi mumkindek edi. Shuning uchun ham Germaniya Turkiyani ham moliyaviy, ham harbiy jihatdan qo‘llab-quvvatladi. Bu ikki davlat o‘rtasidagi yaqinlik, oxir-oqibatda, Turkiyani o‘zi sezmagan holda Germaniyaning deyarli vassaliga aylantirib qo‘ydi. Endi, Turkiya xohlaydimi, yo‘qmi yaqinlashib kelayotgan Birinchi jahon urushida Germaniya tarafida turib urushda qatnashishga majbur edi. Germaniya ham mustamlakalar bosib olish- dan chetda turmadi. XIX asrning 90-yilla- rida u egallagan mustamlakalar hududi o‘zining hududidan deyarli besh baravar ortiq edi. Ayni paytda, Germaniyaning Yevropada hukmron bo‘lishi haqidagi da’volari kuchaydi. Ikkinchidan, jahon bozorlarida Germaniya Buyuk Britaniyaning asosiy raqibiga aylandi. Uchinchidan, Afrikani qayta taqsimlashni talab etayotganligi uning ham Fransiya, ham Buyuk Britaniya bilan munosabatlarini yanada keskinlashtirib yubordi. Yüklə 1,39 Mb. Dostları ilə paylaş:
|