Щяр бир алим гиймятлидир. Анъаг нязяриййяни тяърцбя иля бир
Yüklə 0,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Hazırladı: Dr. Rəşad İLYASOV 53 ELM DÜNYASI
- Eləcə də insanların öz həyati ehtiyaclarını ödəmək üçün üzvi kimya üsullarından istifadə et ‐ məklə yeni maddələr almasında
- Akif ӘZ ZOV, k.e.d., professor AMEA‐nın müxbir üzvü Leylufər ӘLİYEVA
|
Pol Rikör: Beynimdə bəzi şeylər baş verir və siz mənə beynimdə nələr olduğunu söylə ‐ yəndə neyronlar haqqındakı məlumat larım artır. Ancaq bu məlumat bir simadakı sirli baxışı anlamağa bir şey əlavə edirmi? Küçə ‐ dəki, ailənizdəki insanların üzünə baxanda onların beyinlərində olanlara dair bir şey bildiyiniz üçün anlaya biləcəyinizimi zənn edirsiniz?
istər‐istəməz beyinlərimizi səfərbər edir. Әlbə ə, bu nəticə beyinə birbaşa təsir etməklə deyil, dolaylı olaraq, dialoqla, fikir alış‐verişi prosedurunda əldə edilir. Bir baxıma beyində
/ Elmi‐kütləvi jurnal / 2 (06) 2014 anlamanın bir coğrafiyası mövcuddur. Konkret fenomenlər əsas olaraq birinci və ikinci hissi sahələri səfərbər edərkən, mə umlar daha çox geniş əlaqələndirmə nümayiş etdirir. Xarici aləmlə əlaqə yerini daha çox mücər ‐ rəd proqramlara və layihə lərə verir. Buna müqa ‐ bil iyerarxiyada mücərrəd olan bu təfəkkür tərzləri müəyyən şəkildə hərəkət etmək üçün səfərbər olurlar. Beyin biliyə bir seçmə proseduru sayəsində çatır. Vilyam Ceyms haqlı olaraq hələ o vaxtlar belə deyirdi: «Düşünmək seçmək demək dir» ( To think is to make selections).
biologiya terminləri ilə tərif etdiyiniz bir ətraf mühit mə umu meydana gətirirsiniz. Məhz bu mərhələdə belə artıq elmi olaraq tərtib olunmuş bir dünya yaradırsınız. Sonra bu dünyanın məna və mahiyyətdən uzaq boş olduğunu söyləyirsiniz. Məhz bu dünya daha əvəllər Kopernik və Nyuton inqilabları ilə məna və mahiyyətdən uzaqlaşdırılmışdı. Onlar Hans Consun da ifadə etdiyi kimi, «ölü» fiziki bir dünya buraxdılar. Dünyanın sizin ifadənizlə proqramlaşdırılmasının bir seçmə proseduru ilə həyata keçirildiyi möv ‐ zu sunda sizinlə həmfikirəm. Ancaq haradan başlayaraq? Az əvvəl dediyim yaşam dünyası qeyd etdiyim mərhələdən, bura canlının öz istiqamətini axtardığı, oranı nisbətən başa düşülən, özü üçün yaşana bilən bir yer halına gətirmək üçün mənalı siqnallar seçdiyi bir dünyadır. Şüur içində əşyalar olan bir qutu deyil. Mən dünya ilə xüsusi bir münasibət ‐ də yəm: bu, dünyada anadan olma və müəyyən vəziyyətdə olma münasibətidir. Bir şeyə yönəlmə, yəni görmək, hansısa bir şeyin qarşısında olmaq, dolayısı ilə xarici aləmdə iştirak etmək deməkdir. «Daxil, xaricdir» fikrində sehrli bir şey yoxdur. Bu paradoks sadəcə şüuru «daxili», dünyanı da «xarici» hesab edən iki qütblü təsəvvürü rədd et‐ diyini ifadə edir. «Xarici dünya» təcrübəçinin elmi olaraq bildiyi və texniki mənada nəzarət etdiyi şəkli ilə dünyadır. Bu canlının içində istiqamətini axtararaq qurduğu şəkil ətraf mühit deyil. Halbuki şəxsin özü və başqaları ilə olan münasibətləri belə bir atmosferdə qurulur və davam edir. Jan Pier Şonjü: Qarşılıqlı əlaqə və anlaşma şüurlu subyektlər arasında olur. Niyyətlər, məqsədlər, layihələr və davranış proqram ‐ ları nın hər biri ayrı‐ayrı neyron sis temlərini dövriyyəyə soxur. Beyinlərimiz bu sayədə indinin və keçmişdəki xarici aləmin çox müx ‐ təlif qaynaqlarını da bu işə əlavə edərək bu prosesdə təsirli şəkildə iştirak edir. Pol Rikör: Qəbul edirəm. «Canlılar qru ‐ pu nun» analizi onu yenidən qiymətləndir ‐ məmizə kömək edə bilər. Belə olanda dünya nın gözəlliyini yaşayarıq! Hazırladı: Dr. Rəşad İLYASOV 53 ELM DÜNYASI / Elmi‐kütləvi jurnal / 2 (06) 2014 Bu sözləri oxuyarkən, görünən işığı sinir impulslarına çevirmək üçün sizin gözünüz üzvi birləşmə olan retinaldan (vitamin A aldehidi və yaxud retinaldehid) istifadə edir. Bu jurnalı vərəqləyərkən, sizə lazim olan enerji əzələlərdə şəkərin kimyəvi reaksiyası hesabına əldə olunur. Beyin hüceyrələri arasında sadə üzvi molekullar (mediator aminlər) körpü əmələ gətirirlər və beləliklə də, beyində sinir impulslarının ötürül mə sini təmin edirlər. Siz hələ də beyninizlə bədə ‐ ninizdə gedən prosesləri anlamadınız, elə deyilmi? Bu prosesi anlamayan təkcə Siz deyilsiniz. Yaxşı üzvi kimyaçı olmaq belə, insan beyninin və bədəninin fəaliyyətini təmin edən kimyəvi proseslərin təfsilatlarını bilmək üçün kifayət etmir. Biz müəlliflər də bunu dərk etmək iqti ‐ darında deyilik və buna iddiamız da yox‐ dur. Sadəcə olaraq, bu məqalənin məq sədi XXI əsrə daxil olmuş üzvi kimya elminin XIX əsrin əvvəllərində meydana gəldiyi ilk dövrlərdən indiyə qədər keçdiyi inkişaf yolu ‐ nun həyatla bağlı olan bəzi məqamları haqda məlumat verməkdir. Üzvi kimyanın ilkin cəhdi elə həyatın kimyasını başa düşmək olmuşdur. İndi isə o, kimyanın onların həya ‐ tında oynadığı roldan o qədər də xəbərdar olmayan milyonlarla insanları qida maddələri, paltar, müalicə vasitələri ilə təmin edən geniş çoxmilli sənayenin inamlı əsaslarına çevrilmişdir. Kimyaçılar molekulların əmələ ‐ gəlmə mexanizmlərini, onların özəlliklərini, həyati proseslərdəki rolunu başa düşmək, həyat üçün faydalı olan, təbiətdən bilavasitə əldə edə bilmədikləri, məhsulların istehsa ‐ lını yaratmaq üçün uzun müddətdir ki, digər elm sahələrinin mütəxəssisləri ilə – fiziklərlə, bioloqlarla, riyaziyyatçılarla, mühən dis
lərlə yaxından əməkdaşlıq edirlər. XXI əsrin əvvəl ‐ lərinə qədər aparılmış tədqiqatlar nəticəsində artıq bir çox əhəmiyyətli nailiy yətlərin əldə olunmasına baxmayaraq, üzvi kimya hələ inkişafının yeniyetmə dövrünü yaşa maqdadır. O, inkişaf etdikcə özü‐özünü yaradır, təkmil ‐ ləşdirir. Çox vaxt yeni mole kul ları yarat‐ maqla, o, həyatı öyrənir, canlı lardan alınması mümkün olmayan mole kul ları sintetik yolla almaq və öyrənməklə, canlı lar da gedən kim ‐ yəvi proseslər haqda fikir yürüt məyə imkan verir. Bununla yanaşı, yeni molekulların yaradılması bizə insan həyatında geniş isti ‐ fadə olunan plastiklər, paltarları boyamaq üçün yeni rənglər, ətirlər, xəstəlik ləri müalicə etmək üçün yeni dərmanlar və s. verir. Bəzi insanlar düşünürlər ki, belə fəaliy yətlər təbii deyil və onların məhsulları təhlükəli və zərərlidir. Lakin sintetik üsulla alınan yeni molekullar da Yer kürəsində təbii olaraq mövcud olan başqa molekullardan alınır. Belə bir müqayisə edək. Quşlar özlərinə yuva qurur, insanlar isə ev tikirlər. Hansı təbii deyil? Әlbə ə ki, hər ikisi təbii prosesdir. Hər bir canlı öz yuvasını özü qurur. İbtidai icma quruluşundan fərqli olaraq, sivil insanlar mağaralarda yox, evlərdə yaşayırlar. Bəs həmin evi ərsəyə gətirmək üçün sərf olunan materiallar hardan alınır? Әlbə ə ki, təbiətdən. Bu fəaliyyətlərdə təbii olmayan nə var? 54 ELM DÜNYASI / Elmi‐kütləvi jurnal / 2 (06) 2014 11- sis – retinal görünən işığı qəbul edən maddə seratonin insan mediatoru Eləcə də insanların öz həyati ehtiyaclarını ödəmək üçün üzvi kimya üsullarından istifadə et ‐ məklə yeni maddələr almasında təbii olmayan heç nə yoxdur! Üzvi kimyaçı üçün prosesləri təbii və qeyri‐təbii proseslərə ayır maq mənasız şeydir. Təbiətdə olduğu kimi, üzvi kimyada zə ‐ hərli birləşmələr də var, dərman və qida maddələri də, sabit mad ‐ dələr də var, dəyişkən bir ləş mələr də. Bunlar həm təbiətdə, həm bizim beynimizdə və bədə nimizdə gedən proseslər, həm də bizim beynimizdə doğan ide yaların
təsiri altında əllərimiz vasitəsilə kolba və reaktorlarda apardığımız kimyəvi proseslərdən alınan məhsullardır. Kimya nöqteyi‐nəzərindən bunları təbii və qeyri‐ təbii proseslərə ayırmaq heç bir məna kəsb etmir: bunlar hamısı kimyəvi proseslər dir və onların böyük bir hissəsi üzvi kimyaya aid‐ dir.
Şüurlu məxluq olaraq, bizim edə bilə cə ‐ yimiz ən yaxşı şey bizi əhatə edən dünyanı mümkün qədər daha yaxşı dərk etmək və əldə etdiyimiz bilikləri öz yaradıcı fəaliy ‐ yəti mizdə istifadə etməkdən ibarətdir.
kimi, üzvi kimya həyat kimyası kimi fəaliy ‐ yətə başlamışdır, belə ki ilk dövrlərdə həyat kimyasının laboratoriya kimyasından fərqli olması fikri mövcud idi. Sonradan üzvi kimyanın karbon birləşmələri, xüsusilə daş‐ kömürdən alınan birləşmələrin kimyası olması fikri irəli sürüldü. Daha sonralar isə bu anla ‐ yışların vəhdət təşkil etməsi müəy yənləş ‐ dirildi. İndi isə «Üzvi kimyaya canlı larda və ətraf aləmdə tapılan, digər ele ment ləri də özündə saxlayan və ya saxlamayan, karbon birləşmə ləri ‐ nin kimyası kimi baxmaq olar». Bu gün bizə məlum olan üzvi birləşmələr indiki canlı aləmdə, yerin üzərində və altında milyon illər ərzində ölü canlıların çevrilmə kütlələrində olan və sintetik yolla əldə edilən birləşmələrdir. İlk dövrlərdə üzvi birləşmələr, əsasən, bitkilərdən və daş‐ kömürdən müəyyən distillə və ekstraksiya üsulları ilə alınırdı. Onlardan aşağıdakıları göstərmək olar: – bitkilərdən distillə yolu ilə alınan efir yağları
– əzilmiş bitkilərin turşularla ekstrak ‐ siya sından alınan alkoloidlər – nanədən distillə yolu ilə alınan dad‐ verici efir yağı olan mentol – yasəmənin güllərindən alınan sis – jas‐ mon ətri
XVI əsrdə məşhur bir alkoloid olan xinin Cənubi Amerikada bitən kinə ağacının qabı ‐ ğından ekstraksiya yolu ilə alınırdı və qız ‐ dır manı, xüsusilə də malyariyanı müalicə etmək üçün istifadə olunurdu. Bu işi görən yezuitlər («Yezuit qabığı» dərman kimi tanı ‐ nırdı), əlbə ə ki, xininin kimyəvi qurulu şunu bilmirdilər. XIX əsrdə kimyaçılar üçün əsas kimyəvi birləşmələr mənbəyini daş‐kömür təşkil edirdi. Daş‐kömür distillə edil dikdə ondan işıqlandırıcı və istilikverici qazlar (əsa ‐ sən, H
2 və CO), həmçinin aromatik birləş ‐ mələrlə (benzol, piridin, fenol, anilin, tiofen) zəngin olan qətran alınırdı. 55 ELM DÜNYASI / Elmi‐kütləvi jurnal / 2 (06) 2014 Fenol ilk dəfə Lister tərəfindən cərrahiy ‐ yədə antiseptik maddə kimi istifadə olundu və anilin isə boyalar sənayesinin əsasını təşkil etdi. Elə bununla da yeni üzvi birləş ‐ mələrin təbiətdən yox, kimyaçılar tərəfindən sintez yolu ilə alınması yollarının axtarışına başlandı. Hələ də istifadə olunan, kifayət qədər mürəkkəb quruluşlu boya növü olan «qəhvəyi‐bismark»ın sintetik yolla alınması üzrə ilkin işlər Almaniyada aparılmışdır. XX əsrdə neft daş‐kömürü ötüb keçdi, buna səbəb isə neftin yanacaq kimi istifa ‐ dəyə yararlı olan metan ( CH 4 – təbii qaz) və propan (C 3 H 8 – istilik qazı ) kimi üzvi birləşmələrin, sadə karbohidrogenlərin əsas mənbəyi olması idi. Eyni vaxtda kimya çılar yeni mənbə olaraq, göbələklər, mərcan lar və bakteriyalardan yeni molekulların axtarışına başladılar. Kimya sənayesi «toplu» və «seçmə» olaraq, paralel istiqamətdə inkişaf etməyə başladı. Toplu kimyəvi mad də lər olan boya ‐ lar və plastiklər, sadə molekul lar əsasında çox ‐ tonnajlı maddələr hazırlan dığı halda, seçmə kimyəvi maddələr olan dər man lar, ətirlər və dadverici maddələr daha kiçik miqdarda istehsal olunur və bu istehsaldan daha artıq gəlir əldə olunur. Hazırda 16 milyon üzvi birləşmənin yazı lışı məlumdur. Bəs daha nə qədər müm‐ kün ola bilər? Buna limit qoymaq olmaz (kainatın element atomlarının sayı istisna ol‐ maqla). Təsəvvür edin ki, Siz indi uzun zəncirli karbohidrogen zənciri düzəltmisiniz və elə indicə də ora başqa bir karbon atomu birləşdirməklə başqa bir karbohidrogen zənciri düzəldə bilərsiniz. Bu kimi proseslər sonsuz olaraq, müxtəlif növ birləşmələrdə gedə bilər. Lakin bu milyonlarla olan üzvi birləşmələr xə i karbohidrogenlərin geniş siyahısını yox, onların müxtəlif növ mole ‐ kul larının qəribə xassələrini nümayiş etdirir. Bu məqalədə biz, əsasən, seçilmişlərə üstün‐ lük vermişik. Üzvi birləşmələr hansı formada ola bilər? Onlar bərk kristallar, yağlar, mumlar, plas ‐ tik lər, elastiklər, mayelər, qazlar ola bilər. Məsələn: şəkər ağ kristal maddədir. Şəkər ucuz təbii birləşmədir, bitkilərdən alınır. Uçucu, alışqan xassəyə malik olan karbohid ‐ ro
genlər qarışığından ibarət olan benzin rəngsiz mayedir. Benzinin oktan ədədini artıran izooktan da rəngsiz mayedir. Birləşmələrin rəngli olmasına ehtiyac yox dur. Həqiqətən də, biz tezliklə üzvi birləş ‐ mələrin göy qurşağının spektrlərinə çevril ‐ mə sini xəyal edəndə, qara və qəhvəyi rəngi xatırlamayacağıq. Rəng bizim maddələri tanıya bilməmiz üçün yeganə xassə deyil. Həmçinin iy bizim ətrafımızda olan maddə ‐ ləri duymamızı təmin edir.
/ Elmi‐kütləvi jurnal / 2 (06) 2014 mentol xinin saxaroza – adi şəkər izooktan ( 2,3,5 – trimetil pentan) şəkər qamışı və ya şəkər çuğundurundan alınır, ağ bərk kristal maddə sis-jasmon Bunlardan bəziləri tamamilə murdar üzvi birləşmələrdir. Məsələn: skunsun ifraz etdiyi iy iki tiolun (tiol – tərkibində SH qrupu olan birləşmədir) qarışığından ibarətdir. Ola bilsin ki, dözülməz pis iy 1989‐cu ildə Frayburq şəhərində evakuasiyaya səbəb olub. Tioasetonun üçlü tioasetondan alınması cəhdi xoşagəlməz iyin sürətlə yayılmasına səbəb oldu. Bu da şəhər sakinlərinin huşunu itir mə sinə və ürək bulanmasına gətirdi. Bu səbəb dən şəhər sakinlərinin sürətli təxliy yəsi oldu. Nəticədə laboratoriya işinə son qoyuldu. Dözülməz iyə səbəb olan əsas iki nami ‐ zəd maddə bunlardır: propanditiol (aseton – hem –ditiol kimi də adlandırılır) və 4‐metil 4‐sulfanil pentanon‐2. Pis qoxuları əmələ gətirən çox kiçik qrup aşağı molekul birləş ‐ mələrdən ibarətdir, əsasən, kükürd və azot saxlayan. Bunu da qeyd etmək vacibdir ki, kükürd və azot elementləri selen və tellurla əvəz edildikdə xoşagəlməz iylər bir az da şiddətlənir, lakin bu birləşmələr qida məh ‐ sul larında müşahidə olunmamışdır. Belə bir sual ortaya çıxır? Niyə bəs aşağı molekul birləşmələr kəskin xoşagəlməz iylərə ma‐ likdir, məsələn, hidrogensulfid – H2S? Bu suala kimyaçılar hələ ki yekdil fikir irəli sürməmişlər. Xoşagəlməz iylərin də öz tətbiq sahəsi var. Bizə boru vasitəsilə verilən təbii qazın tərkibinə qəsdən az miqdarda kükürd bir ‐ ləş məsi olan üçlü‐tiobutil (CH 3 ) (CSH) mad ‐ dəsi qatılır. Biz az miqdar dedikdə, çox az miqdar nəzərdə tuturuq. Bu maddə təbii qazın 50000000 bir hissəsinə qatılır, insan ‐ ların qaz iyini hiss etməsinə kifayət edir. Digər birləşmələrin çox gözəl ətirləri var. Kükürd birləşmələrinin günahını yumaq üçün biz yerdombalanına istinad etməliyik. Bu göbələk növü çox dadlıdır və çox qiymətlidir. Damas‐ cenon – qızılgülün iyinə səbəb olur. Әgər siz bunu indi bir damcı istifadə etsəniz, onun iyindən məyus ola ‐ caq
sınız, çünki bu skipidar və kamfo ra nın iyinə oxşardır. Lakin sabah sizin pal tar la rınız gözəl gül ətri verəcək. Eynilə üçlü tioase tonun birləşmələrinin də qatılığı azaldıqca iyi yaxşılaşır. Təkcə insanlar iy hissinə malik olan canlılar deyil. Həşəratlar ağzınacan dolu dünyada çox balacadılar və onlar bir‐birini öz xüsusi növlərinin və qarşı cinsi iyinə görə tapır. Bir çox həşəratlar uçucu birləşmələr ifraz edirlər. Bu da ki ina ‐ nılmaz zəif qatılıqda digər bir potensial həşərat tərəfindən qəbul edilir. Bəs dad haqqında nə deyə bilərik? Qreypfrut meyvə ‐ sinə nəzər salaq. Әsas ləzzət kükürd birləş ‐ məsinin təzahürüdür və insanların çox az hissəsi bunu seçə bilər. Kükürd birləşməsi qreypfrutda, demək olar ki, təsəv ‐ vürolunmaz dərəcədə az miqdarda (1tonda 10‐4 mq) olur. Bəzi üzvi birləşmə lərin insanlara qəribə təsiri var. Spirt və kokain kimi müxtəlif preparatlar insanı qısamüddətli xoşbəxt edir, lakin onla rın 57 ELM DÜNYASI / Elmi‐kütləvi jurnal / 2 (06) 2014 kokain – asılılıq yaradan alkoloid Skuns Qara yerdombalanından əmələ gələn xoş iy verən maddə damascenon çox böyük ziyanları var. Çoxlu spirt istifadə etmək səfalətə gətirib çıxarır və mütəmadi kokain istifadə etmək Sizi həyatın quluna çevirərək insanın ölümünü tezləşdirir. Gəlin o biri canlıları da unutmayaq. Pişiklərin müxtəlif vaxtda yuxuya getməsi müşahidə olunur və buna onurğa beynindən ayrılan maye səbəb olur. Bu mayenin təsiri altında insanlar da dərhal yuxuya gedir. Bu birləşmənin və disparlurenin hər ikisi yağ turşularının törəmələridir. Bunlar insanların bir çox qida problemlərinin xüsusiyyətini müəyyən edən molekullar olduğu üçün hal‐hazırda diqqət mərkəzindədir. Yağ turşular pəhrizin tərəfdarıdır və daimi doymuş, monodoymamış, polidoy ‐ mamış turşuların keyfiyyətləri ( pis və ya yaxşı) barədə xəbər verilir. Təbii ki, bu da üzvi kimya ‐ dır. Ağartı məhsullarının tərkibində olan QLT (qoşulmuş linol turşusu) xərçəng əleyhinə isti ‐ fadə olunur. Başqa faydalı maddə rezveratroldur, bu da qırmızı çaxırın tərkibində olur və ürək xəstə ‐ liklərinin qarşısını almaq üçün faydalı təsir göstə ‐ rir. Bu, iki benzol həlqəsindən ibarət olan üzvi birləşmədir. Bizim qəbul etdiyimiz daha bir birləşmə C vitaminidir. Bu birləşmə qida rasionumuzun vacib faktoru olduğu üçün vitamin adlanır. C vitaminin çatışmazlığı nəticəsində yumşaq toxumaların, xüsusilə də ağızda olan yum ‐ şaq toxuma ların degenerasiyası baş verir – bu da sinqa xəstəliyi adlanır. Uzun səyahətə çıxan dənizçilər bu xəstəlikdən əziyyət çəkir ‐ lər (Xristofor Kolumb bu xəstə lik dən əziyyət çəkib). C vitamin primatlar, meyvə yarasa ‐ ları, dəniz donuzları üçün vacib dir. Digər məməlilər C vitaminini özləri hazırlayırlar. Bu vitamin, həmçinin universal antioksi ‐ dant dır. C vitamini sərbəst radi kalları bədəndə təmizləyərək, bizi xərçəg xəstəliyindən qoru ‐ yur. Bəzi insanlar fikirlə şir lər ki, bu birləş ‐ mənin artıq istehlakı bizi zökəmdən qoru yur, ancaq bu hələ də tam sübut olunmamışdır. Akif ӘZ ZOV, k.e.d., professor AMEA‐nın müxbir üzvü Leylufər ӘLİYEVA, t.e.d, professor 58 ELM DÜNYASI / Elmi‐kütləvi jurnal / 2 (06) 2014 rezveratrol – üzüm qabığından alınır (qırmızı çaxırda olan birləşmədir) İ İnsan bədəninin forması materiyanın 7 pil ‐ ləsindən ibarətdir. Bu 7 substansiya bir‐bi ‐ rindən sıxlıq və vibrasiyaya görə fərqlənir. Bizim bədənimiz maddənin üç halından for ‐ malaşmışdır: bərk, maye və qaz halı. Vahid insan vücudunda ruh və bədən birləşmişdir. Ruh – ali başlanğıcdır, bədənə həyat verir, onu şövqləndirir. Bədən – insan üçün imtahandır. Bədən ruha özünü ifadə etməyə, inkişaf etməyə, təkmilləşməyə, digər insanlara yardım etməyə imkan verir. Әgər bu baş verməzsə, bədən ruhu çətinliyə salır: ona şəhvani ehtiras və ondan yaranan xəstəliklər ötürür.
Fiziki bədənin dəqiq surəti «efir bədəni»dir (hər insanda var). «Efir bədəni» – insanın fiziki formasının əsas landığı bir nümunədir, bu, fiziki formanı həyat enerjisi ilə doldurur. «Efir bədəni»ndə psixi mərkəzlər – çakralar yerləşir. Әgər insanları «Mən» – ali ruh, Şüur («zərif» bədən) və bədən (fiziki bədən) terminləri ilə nəzərdən keçirsək, çakralar Şüur («zərif» bədən) mexa ‐ nizminin hissələri deməkdir. Baxmayaraq ki, şüur vahiddir, onun öyrənilməsi üçün qədim yoqalar, daoslar, şamanlar və müasir ezote ‐ riklər (transsendentalistlər) və dinin mistik istiqamətlərinin tərəfdarları onu «hissələr»ə ayırırlar. İnsan şüurunun və ya «zərif» bədəni ‐ nin məkanı riyazi nöqteyi‐nəzərdən çox ölçü ‐ lüdür və bizim dörd ölçülü Evklid məkan‐zamanı ilə oxşar deyil, buna görə də Şüuru birmənalı olaraq hissələrə ayırmaq olmaz, necə ki, məsə ‐ lən, fiziki bədəni əllərə, ayaqlara, qarına, beyinə, ağciyərlərə və s. ayırırlar. Bölgü üsulundan (müxtəlif koordinasiya sistemlərinin proyeksi ‐ yala rından) asılı olaraq, şüurun müxtəlif yol‐ larla izahı meydana gəlmişdir. Buna görə də müxtəlif dinlər və təlimlər Şüuru fərqli şəkildə və fərqli sayda hissələrə ayırırlar. Oxşarlıq prinsipinə əsasən (elmdə nümunəsi fraktal və holoqramlar) mistika elmində (şüur elmində) hesab olunur ki, insan vücudu Kainatın vücu ‐ duna oxşardır, buna görə də insan bədənin ‐ dəki psixi mərkəzlər sistemi Kainatın çoxsə viy yəli quruluş sistemi kimidir. Bu da dinlərdə və mistik təlimlərdə özünü göstərir: 7 səma, 7 çakra, 7 əsas rəng... Qədim Misirin gizli təcrübələrindən Uzaq Şimal xalqlarının ənənə və ayinlərinə kimi bütün dünya mənəvi təlimlərinin mərkəzi ideyası ondan ibarətdir ki, insan – yalnız fiziki bədən deyil, həm də hər şeydən öncə enerji infor‐ masiya strukturudur. Məhz enerji fiziki bədəndə baş verən proseslərin əsasında dayanır, həm ‐ çinin bizi digər insanlarla əlaqələndirir. Ona görə də sağlamlığın, ətrafla münasibətdə har ‐ moniyanın əldə olunması üçün, o cümlə dən pozitiv həyat situasiyalarının təşviqi üçün in‐ sana enerjini idarə etmək bacarığı lazımdır. Biz hamımız fiziki bədənimizin qayğısına qalırıq: imkan daxilində keyfiyyətli qida məh ‐ sullarından istifadə edirik, vitaminlər qəbul edirik, lazımi gigiyena prosedurlarını və az ya çox fiziki hərəkətləri yerinə yetiririk. Buna baxmayaraq, energetikamızdan söhbət getdik ‐ də (hansı ki elmi‐populyar ədəbiyyatın və KİV‐in sayəsində çoxluq onun mövcudluğuna şübhə etmir), biz nəyə görəsə çətin vəziyyətə düşürük. Әgər energetik bədən, həqiqətən, mövcuddursa, məntiqlə güman etmək olar ki, fiziki bədən kimi o da az qayğıya layiq deyil. Hə a daha çox! İnsan orqanizmindəki enerji proseslərinin öyrənilməsində, məlum olduğu kimi, Qədim Hindistan, Çin və Tibet müdrik ‐ ləri xüsusi nailiyyət əldə etmişlər. Vedalar, yoqa sutraları və daos traktatları «zərif» bədə ‐ nin yeddi mərkəzindən söhbət açır, bu mər ‐ kəz lərdə yaşadığımız dünya ilə mənəvi dünya arasında enerji mübadiləsi baş verir. Bu mər ‐ kəzlər çakralar adlanır. Çakra – (hərfi mənada «dairə», «çarx», «disk», «mandala») induizm dini təcrübələ ‐ rində – insanın daxili (həssas) orqanlarında Yüklə 0,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|