Sizsiz (roman-xatirə) Həyatım ağrıyır (povest-xatirə)
Yüklə 3,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
*** Bu sistemi Stalinmi yaradıb, yoxsa sistem Stalini yaradıb? Əgər bu sualı bir neçə il qabaq versəydik, o, Sovet cəmiyyətinin əksəriyyəti tərəfindən dəhşətli bir təhqir kimi qəbul edilərdi. 483 Cavab, şübhəsiz ki, sərt və birmənalı olardı: bax bu şeytan və cəllad Stalin total təqib, danos, repressiya, dəhşətli cəzalar, təfəkkürü iflic edən, iradəni sındıran, gecə həbsləri ilə qorxu toxumları səpən, ölü sükut zonası yaradan sistemi yaratmışdır. İndi isə vəziyyət tamamilə dəyişmişdir - əksinə Stalinin özünə sistemin doğurduğu bir hadisə kimi baxılır. Bir zaman yeni sənədlər (daha doğrusu, köhnə sənədlər) meydana çıxanda aydın oldu ki, bütün bu dəhşətlər hələ Lenin epoxası ilə başlamışdı – tarixdə ilk həbs düşərgələri, çar ailəsinin qətli, din xadimlərinin kütləvi həbsi, amansız qırmızı terror, dəhşətli qərarlar, insafsız fərmanlar, insana qənim teleqramlar – güllələmək, rəhm etməmək, öldürmək, asmaq, boğmaq… Belə olduqda, sual meydana çıxır: – Leninmi bu sistemi yaratmışdı, yoxsa sistem Lenini? Nəzərə alsaq ki, başçı olsa da, Lenin inqilabi hərəkatın, oktyabr hadisələrinin və yenicə qurulan hökumətin fiqurlarından biri idi, nəzərə alsaq ki, hətta ən böyük siyasətçinin də şəxsiyyəti öz-özlüyündə tarixin gedişini dəyişdirə bilmir, olsa-olsa ona bu və ya digər dərəcədə təsir göstərir, onda məntiqi nəticə alınır – sistem, sözün geniş mənasında, tarixin özü Lenini, leninizmi və bundan doğan Stalini və stalinizmi yaratmışdır. Tarix Lenini və Stalini seçdi və öz iradəsini onların vasitəsilə yeritdi. Sistemə belə şəxslər lazım idi. Hansı sistem, hansı tarix? Şübhəsiz ki, çar Rusiyasının sistemi, onun tarixi. Görünür, bu sistem o qədər pozğun, insana qənim idi ki (bu gün monarxiya ovqatı üstündə köklənən bütün nostaljiyə – poruçik Qolisın və Kornet Obolenski haqqında mahnılara baxmayaraq), onu dağıtmaq, yerlə-yeksan etmək lazım gəldi, bunu isə bolşeviklər çox böyük uğurla həyata keçirdilər. Bəs onları nəyə görə söyüb damğalayırlar? Görünür, tarixin özünün məntiqi bundan ibarətdir ki, öz şər potensialını tükədən bir zülm sistemi öz yerini formaca fərqli olsa da, mahiyyət etibarilə insana nifrət təbliğ edən digər sistemə verir. Qum saatının işləmə prinsipi. Yuxarı aşağıya, aşağı yuxarıya çevrilir. Dünən heç kəs olan, bu
484 gün ən qüdrətli şəxsə çevrilir. Növbəti dövr yetişməyincə, əqrəblər fırlandıqca fırlanır, qum saatından qum töküldükcə tökülür. Görünür, bu qapalı faciə dairəsindən yeganə çıxış yolu zülm etməmək fəlsəfəsidir ki, bunu vaxtilə L.Tolstoy Rusiyanın yaxın gələcəyindən narahat olaraq demişdi. Həmin əqidəni apardıqları mübarizənin mənəvi təməli kimi götürən Hindistanda Mahatma Qandi və Amerikada Martin Lüter Kinq ona əsaslanırdılar ki, sözügedən təlimdən, bu əsas prinsipdən Rusiyada olduğu kimi imtina etmək… dəhşətli şeylərin meydana gəlməsinə yol açır. Bu gün yalnız bu fəlsəfə, yalnız bu mənəvi mövqe nifrətlə ləbələb dolan ölkəni xilas edə bilər. Reaktorlar (nüvə və ekstremist) bir anın içində nəinki Rusiyanı və SSRİ məkanını, bütün dünyanı dağıda bilər, bütün bəşəriyyəti fiziki və mənəvi baxımdan darmadağın edə bilər. Özünün mənəvi ölümünü anlamayan bəşər əhli fiziki cəhətdən qırılır, yoxsa insanların mənəvi ölümü nəticəsində onlar məhz özlərinin fiziki məhvinə hissiyyatsız və laqeyd şəkildə yanaşırlar?
Axundovun asıb-kəsməyən monarxdan narazılığı əks etdirən müdrik "Aldanmış Kəvakib" pritçası bu gün konturları aydın şəkildə cızılan psixoloji fenomeni nişan verir – insanlar qeyri- şüuri şəkildə zalım hökmdarın gəlişini arzulayırlar (fərqi yoxdur monarx olsun, yaxud böyük bir idarənin müdiri olsun), çünki bu adamların yarımçıqlıq kompleksi belə bir özünətəlqinlə tamamlanır ki, onlar gücə tabedirlər, başqa çıxış yolu görmürlər. Yaxud belə bir özünətəlqin – təsəlli daha humanist bir formada meydana çıxır: bəli, bax mən o filankəs kimi uca-uca zirvələri fəth eləyə bilmədim. Ancaq mən zalım deyiləm, heç kəsə pisliyim keçməyib, heç kəsi bədbəxt
485 eləməmişəm. Amma bu böyük başçı (fərqi yoxdur hökumətin, yoxsa idarənin başçısı) da xeyirxahdırsa, demək, bizim gərəksizliyimizi sübut edir. Bu çox dəhşətli bir hadisədir. Biz qorxduğumuz adamlarla daha rahatıq, nəinki hörmət etdiyimiz adamlarla. Bax burada yenə fiziki ölümündən otuz altı il keçəndən sonra da Stalinin diri qalması məsələsi ortaya çıxır.
Dərdin adam elədiyi adamlar da var, dərdin zalımlaşdırdığı adamlar da… Bu sonuncular təkcə doğmalarının ölməyindən yox, başqalarının hələ də sağ qalmağından yasa batırlar.
Dövlətin və cəmiyyətin mədəniyyətə münasibəti Xala xətrin qalmasınU prinsipi üzərində yox, "insan təkcə çörəklə yaşamır" iradəsi üzərində qurulmalıdır. Üstəlik çörək məsələsinin özü də sən deyən şəkildə yoluna qoyulmayıb.
Cinsi əlaqə kimi bədii əsər də müəllifin qurtulmağı və rahat olmasıdır. Müəllif, doğrudan da, mühüm və özü üçün olsa da məhrəmanə bir şey yaradaraq daxili aləminə yığışan yükdən - dərddən-qəmdən, qüssəli xatirələrdən, tənhalıq hissindən, gecə qarabasmalarından, ölüm qorxusundan azad olur. O, tövbə edirmiş kimi, bütün bunları öz sənəti vasitəsilə digər şəxslərə müraciət formasında ifadə edərək canını qurtarır və rahatlıq tapır. Bunun özü gözəl bir işdir. Sənətə içindəki HƏR ŞEYİ verərkən o həm də sevgi hissiyatından, ruhun dadlı əzabından, ümid və illüziyalardan, nə qədər faciəli olsa da, bu həyatdan vəcdə gəlməkdən, xoşbəxtlik vədlərindən və təsəlli ümidlərindən azad olur. Bu isə kədərlidir, çox kədərlidir.
Nəyə görə müxtəlif insanlar keçmişə fərqli qiymətlər 486 verirlər? Ona görə ki, ötüb gedən bütün KEÇMİŞ üçün eyni zaman yoxdur. Kimlər üçünsə əvvəlki rejim əl verirdi və onlar bu zamanı həzin qüssə və nostalji ilə xatırlayırlar. Digər insanlar və onların doğmaları üçün isə bu keçmiş yalnız faciələrdən yoğrulub və buna görə də onlar həmin keçmişdə baş verən hər şeyə nifrətlə baxırlar. Ancaq insan psixologiyasının paradoksallığı ondadır ki, Sovet dönəmində hətta çox acınacaqlı vəziyyətdə yaşayan insanlar belə bəzən bu keçmişi həzin bir qüssə ilə xatırlayırlar. Bu isə, insanın ictimai varlıq olmasından yox, bioloji təbiətindən irəli gəlir: hətta məşəqqətlər içində başa çatan gənclik illəri də zaman keçdikdən sonra xoş həyəcanla xatırlanır.
Bir çox dinlərdə olduğu kimi, müəyyən ideoloji sistemlərdə də insan həyatı, mövcudluğun özü inkar edilir. Bu nöqteyi- nəzərdən insan həyatı ondan ya zaman, ya da məkan etibarilə kənarda hər hansı bir uğurun qazanılması üçün olsa-olsa yalnız bir alətdir. Yer üzərində baş tutmayan cənnət ideyası, kommunizmin vəd etdiyi gələcək xoşbəxtlik, minillik Reyx. Ancaq hər bir insan həyatı heç kəsin görə bilmədiyi finiş xəttinə qədər estafet ağacı ilə qaçış – bu estafetin gələcək nəslə ötürülməsindən ibarət olan qaçış deyildir. Bu yolun hər bir parçası hər bir insan üçün onun mövcudluğunun doldurduğu bütöv dünyadır – beşikdən tabuta qədər. Təkrar edirəm, yolun bir parçası yox, bütöv yol. İnsan öləndə onun üçün bütün tarix ölür. İnsan həyatının təsdiqi kimi, onun dəyəri və təkrarsızlığı kimi humanizmin bütün mahiyyəti bu fikirdədir. Bütün gerçək dünyanı, özünün bütün əməllərini cənnətə giriş, yaxud digər insanlar üçün işıqlı gələcəyin inşasına başlamaq sınağı kimi götürmək – mən bunu anlamıram. *** Ancaq ayrı-ayrı şəxslərin xoşbəxtliyi və rifahı dövlətin xoşbəxtliyinə və onun çiçəklənməsinə təminat verə bilər, yaxud əksinə. Yəni belə bir fikir qəbuledilməzdir ki, dövlətin 487 xoşbəxtliyi və rifahı, habelə onun güclənməsi naminə onun vətəndaşlarının hər birinin həyatı və taleyi qurban verilməlidir. Əks halda biz elə bu kimi hadisələrlə daha çox üzləşirik, dövlətin imperiya və hakimlik ambisiyaları naminə onun vətəndaşlarının bütöv bir nəslinin həyatı qurban verilir. Ümumən götürdükdə isə, dövlətin qazandığı var-dövlət guya onun öz xeyrinə tutulur və iqtidar tərəfindən onun lazım bildiyi şəkildə və vicdanının rəva gördüyü qaydada bölüşdürülür. Cəmiyyət varlı adamların hakimiyyətə yiyələnməyi üzərində qurulur və həm də əlinə qara qəpik də çatmayan insanların üzərində. Quldarlıq cəmiyyətində belə bir ictimai qayda mövcud olsa da, bu işdə heç bir riyakarlıq yox idi və o zaman heç kəs demirdi ki, dövlət qulların maraqlarına xidmət edir. *** İnsanın bütün davranışı inam və etibar üzərində qurulmuşdur. Dini təfəkkürdə belə bir inanış var ki, ölümdən sonra həyat mövcuddur. Əvəzin verilməsi və cəza. Bir tərəfdən baxanda ateist də NƏYƏSƏ inanır, o inanır ki, dünyaya gəlişinə qədər və o, dünyadan köçdükdən sonra da tarix mövcud olacaqdır, yəni başqa sözlə desək, o, şəxsən şahidi olmadığı, şəxsən hiss etmədiyi, ancaq başqalarından eşitdiyi bütün şeylərə (lap o biri dünyaya inanan insanlar kimi) – Keçmişə və Gələcəyə inanır. *** Azərbaycanda dissident ədəbiyyatı, dissident sənəti, ümumən dissident təfəkkürü mövcud olubmu? Sözün dar mənasında yox, ancaq sözün geniş mənasında - bəli, olub, çünki rejimin hakimiyyət formasına qarşı birbaşa çıxmadan həyat həqiqətinə susamağın özü elə bir növ dissidentlik idi. Bu baxımdan yanaşdıqda, Rusiyada təkcə Soljenitsin və Saxarov, Bukovski və Amalrik, Şaranski və Qinzburq, vicdan etalonu olan digər şəxslər - general Qriqorenko və Sergey Kovalyov yox, həm də Şukşin, Astafyev, Yuri Kazakov, Brodski, Rasputin, Trifonov, Qrekova, Bitov, Makanin, Fazil İskəndər,
488 Okucava, Yevtuşenko, Voznessenski, Axmadullina və digər saysız-hesabsız şəxslər də dissident olublar. Azərbaycanda isə həyat həqiqətinə susamaq və onu ifadə etməyin özü dissidentlik olub (bu haqda danışmaq həm gülməlidir, həm də bir az yerinə düşmür, ancaq deyim ki, altmışıncı illərdə bizim yazıçı- publisistlərimizdən biri məni antisovetçilikdə günahlan- dırmışdı. O, belə demışdı: "Bizim də Soljenitsinimiz peyda olub – Anar". (İndi bu fikir bir az vaxtı ötmüş kompliment təsiri bağışlaya bilər, (mən buna layiq olmasam da) ancaq o zaman bu sözlər birbaşa siyasi donos və təhdiddən başqa bir şey deyildi). Bizim ədəbiyyatın məhz ən yaxşı nümunələri ictimai təfəkkürün sərbəstliyə hazırlanmasında (məncə, bu anlayış müstəqillikdən daha önəmlidir) böyük rol oynamışdır. Mənə belə gəlir ki, Azərbaycanda harayçı-patriotik-ritorik ədəbiyyat gələcəkdə, tarixi perspektivdə ifşaedici, satirik ədəbiyyatdan daha az qiymətləndiriləcəkdir. Mirzə Fətəli, Mirzə Cəlil və Sabirin ifşaedici və satirik əsərləri günü bu gün də canlı və aktual olaraq qalır, ancaq deyin görək onların müasirləri olan, tərif və milli dəyərlər haqqında difiramblar yazan şəxsləri bu gün kim tanıyır? Özünüz fikir verin – bu gün həmin patriotların heç adresatı qalmayıb, çünki onların oxucu kontingentinin özü milli müstəsnalıq ideyaları ilə xəstələniblər. Bizim millilik duyğusu zəif olan rusdilli oxucumuz isə bu tipli ədəbiyyatı mütaliə etmədiyindən onun haqqında heç nə bilmir və buradan başqa bir paradoks doğur: öz dilini bilməyən, yaxud çox zəif bilən rus təhsilli oxucu bir çox hallarda əsərləri yalnız orijinalda çap olunan bəzi şair və yazıçıları başqalarından eşitdikləri rəylərə görə qiymətləndirirlər və halbuki, onları orijinalda oxusaydılar, bu əsərləri estetik baxımdan qəbul etməzdilər. İctimai fikri müstəqilliyə alışdıran satirik ədəbiyyat isə özünün bütün qəzəbini müstəqillik dövründə də xərçəng kimi metastaz verən bəlalara – hər şeydən əvvəl Azərbaycanın
489 mübtəla olduğu üç bəlanın üzərinə – yerlipərəstlik, korrupsiya və nadanlığın üzərinə tuşlamışdı (Füzulidən Sabirə qədər korrupsiya və rüşvətxorluğu qamçılayan klassiklərimizi, M.F.Axundov, N.Nərimanov, C.Məmmədquluzadədən bu günə qədər avamlığı qamçılayan yazıçıları, yenə də C.Məmmədquluzadədən bu günə qədər yerliçiliyi qamçılayan yazıçıları götürüb oxuyun). Xatırlatmağa dəyərmi ki, bu bəlalar heç də təkcə Azərbaycana xas deyil, Qoqolun "Müfəttiş" əsərini, Şedrinin əsərlərini, Karamzinin Rusiya haqqında "talayırlar" deməsini xatırlatmaq kifayətdir. Amma kimsə xərçəngə tutulubsa, başqa birisinin də bu xəstəliyə tutulması fikri onun üçün heç də böyük təsəlli deyildir. Yazıçı-satiriklərin öz millətinə böhtan atması, onu pis vəziyyətdə qoyması barədə səslənən hər hansı ittiham doğru deyildir, çünki satirik yazıçılar gördükləri işlə eyni zamanda milləti sağaltmağa cəhd göstərmiş və heç olmasa bəlanın diaqnozunu qoya bilmişlər. "Elə indicə L.Tolstoyun yeni dramını oxuyub başa çatdırmışam və hələ də dəhşətdən özümə gələ bilmirəm – 18 fevral 1887-ci ildə K.Pobedonostsev III Aleksandra belə yazırdı: TDoğrudanmı, bizim xalq elə Tolstoyun təsvir etdiyi kimidir? Təsəvvür eləyin ki, rus kənd məişətinin xaricdə bu şəkildə nümayiş etdirilməsi necə əks-səda doğuracaq, o yerdə ki, bütün mətbuat Rusiyaya nifrətdən yoğrulub, əlinə keçən hər hansı bir faktdan dərhal bizim əleyhimizə istifadə etməyə çalışır və bəzən çox əhəmiyyətsiz uydurma faktların quyruğundan yapışıb Rusiyada hökm sürən dərəbəylikdən geniş şəkildə bəhs edir. Deyəcəklər ki, baxın görün rusların özləri bunu necə təsvir edirlər". Cəlil Məmmədquluzadə və onun çap etdiyi "Molla Nəsrəddin" jurnalına qarşı təqribən bu tonda ittihamlar eşidilirdi – guya C.Məmmədquluzadə və onun jurnalı öz xalqına qara yaxır, onu bütün dünyada biabır edirdi. Bəzən daha məntiqli və ağıllı opponentlər belə bir fikirlə razılaşırdılar 490 ki, jurnalda yazılanlar yalan yox, həqiqətdir, ancaq dərhal bu fikrə gəlirdilər ki, "hər həqiqəti də yazmaq olmaz axı". Bu gün biz Babək və Koroğlunun adı ilə bağlı olan tarixi keçmişin şanlı səhifələrinin də elə bu şəkildə qaralanmasının şahidi oluruq (bir vaxtlar, Böyük Vətən müharibəsi illərində mərhum Cəfər Cəfərovun bizim şairlərin yeri gəldi gəlmədi Koroğlu obrazına müraciət etməsi ilə ilgili işlətdiyi "Koroğlu harda aşdı, orda başdıU cümləsi onu ictimai qınağın obyektinə çevirmişdi). Korrupsiya, avamlıq, yerlibazlıq və digər bəlalarla mübarizəyə gəldikdə isə, deməliyik ki, ədəbiyyat bu mübarizəni daha ardıcıl, məqsədəuyğun şəkildə aparmış olsaydı, biz bu gün millətin iradəsini az qala iflic edən bəladan çoxdan qurtulmuş olardıq – axı bizim erməni həyasızlığı qarşısında acizliyimiz hər şeydən əvvəl ondan doğur ki, beynimizə hər şeyin alınıb satılması ideyası təkidlə yeridilmişdir, odur ki, xalq təfəkküründə hər hansı şəhərin düşmən əlinə keçməsi təkcə döyüş əməliyyatının uğursuz nəticəsi kimi yox, sadəcə o şəhərin satılması kimi qiymətləndirilir. Axı satqınçılıq və korrupsiya barədə danışmaq cəhdinin özü belə öz xalqına atılan böhtan kimi damğalanırsa, buna qarşı əks reaksiya Thər şeyi, lap doğma torpağı da satmaq olarU şəklində meydana çıxır. İddia olunur ki, bizim keçmişimiz ancaq şərəfli hadisələrdən ibarətdir, xalqa böhtan atmaq olmaz, bizdə satqınçılıq, yaxud bu kimi digər mənfi hallar ola bilməz. Ya da bunun tam əksi bəyan edilir – hamı satqındır, hər şey satılır, bütün tarixi şəxsiyyətlər, bir neçə seçilmiş şəxsləri çıxmaq şərtilə milləti satıblar – bu cərgəyə əsl satqınları göstərən şəxslər də aiddir. Hələ bu harasıdır. Bu gün elə bir adam yoxdur ki, korrupsiya, yaxud rüşvət barədə qəzəblə danışmasın. Bir məsələ aydın deyil, hamı rüşvətin əleyhinədirsə, bəs onda rüşvət alan kimdir? Keçmişdə ali məktəbə qəbul imtahanlarında keçid balını, dərmanı, yaxşı müalicə etmə bacarığının özünü, gəlirli vəzifəni, ədalətli
491 mühakimə prinsiplərini satmaq bir elə çətin deyildi. Bu gün belə acı təcrübəni xalq canından və qanından keçiribsə, kimi heyrətləndirmək olar? Ona görə də, şəhərlərin, bütöv rayonların satılması fikri də çoxuna təbii görünür. Dünən bəzilərini bağlayan yerliçilik bu gün Azərbaycanı ayrı-ayrı parçalara doğrayaraq artıq eybəcər traybalizmə çevrilmişdir – bu tipli separat cəhdlərin etnik əsasında isə yenə də həmin yerliçilik mərəzinin metastazı durur. Satirik ədəbiyyat məhz bu bəlalara qarşı mübarizə aparırdı. Üçüncü bəlamız olan avamlıq özünü həm də qrafomanlıqda büruzə verir. Əsrlər boyu ədəbiyyat və incəsənətdəki qrafomanlıq bu gün həm də siyasi qrafomanlıq müstəvisində peyda olub. Siyasi diletantlıq, ictimai düşüncənin mədəni səviyyəsinin aşağı olması da elə avamlıqdan, milli lovğalıqdan və təkəbbürdən irəli gəlir və bütün bu şeylərin nəticəsi kimi meydana çıxır. Dünyadan xəbərsiz olan bu adamlar öz xırdacıq, son dərəcə adi uğurlarını layiq olduqları dəyər və mənadan çox-çox yuxarıya ucaldır, qəhrəman keçmişi, yaxud keçmişin qəhrəmanlarını, rəhbərləri, onların qəhrəmanlığını göylərə qaldıraraq mədhiyyə ədəbiyyatını satirik ədəbiyyatdan üstün sayırlar. Keçmişlə məzələnə-məzələnə biz fürsətimizi əldən vermiş, gələcəyi itirmişik. Ən azı onu, gələcəyi sual altına qoymuşuq.
Keçən əsrdə rus ordusunun könüllü olaraq dəvət olunması (Gürcüstana, Kabardaya və bilmirəm daha hara) bu gün mövcud olan paralellərin (1956-cı ildə Sovet tanklarını Macarıstana guya Yanos Kadar, 1968-ci ildə isə Çexoslovakiyaya Bilyak və İndra dəvət etmişdi) tarixi şəkildə əsaslandırılmasından başqa bir şey deyildir. 1979-cu ildə Amin və Babrak Karmalın dəvəti ilə Sovet ordusunun "məhdud kontingenti" Əfqanıstana soxuldu (belə çıxır ki, onları buraya dəvət edən Aminin özünü öldürmək üçün). 492 *** Ermənistanla müharibə təkcə meydanlarda, daha doğrusu, döyüş meydanlarında yox, həm də KİV-də (bu da döyüşün başqa bir formasıdır), banklarda, beynəlxalq korporasiyalarda, beynəlxalq terrorizm mərkəzləri və düşərgələrində, hökumət kabinetlərində və onun dəhlizlərində, silah alverçilərinin sövdələşmələrində, narkomafiyada, neftlə qazanılan dollarlarda və s. aparılır. Bir vaxtlar mən tarixi faktlara, keçmişin şəhadət və sənədlərinə istinad edərək bizim haqlı olduğumuzu sadəlövhcəsinə sübut etməyə çalışırdım. Bütün bunların heç bir əhəmiyyəti yoxdur, yaxud bunlar çox cüzi əhəmiyyət daşıyır. H.Əliyevin Parisdə Fransanın o zamankı Prezidenti ilə görüşü zamanı Fransua Mitteran əsl fransız sinizmi ilə dedi ki, əlbəttə, siz haqlısınız, ancaq ədalət çox zaman zəfər çalmır. Doğrudan da, bu tipli konfliktlərdə haqq-ədalət – arabanın beşinci təkərinə çevrilir. Hər şey bir çox digər nöqteyi-nəzərlərdən (lobbinin gücü, diasporun təsiri, satın alınmış mətbuat və TV, geosiyasi maraqlar, xristian simpatiyası və müsəlman antipatiyası), özü də Bakıda, Əskəranda, Yerevanda, yaxud Xankəndində deyil, Moskvada Kremldə, Vaşinqtondakı Ağ Evdə və nəhayət, Parisdəki Yeliyes sarayında həll edilir.
Həm rus şovinistləri, həm də bir çox Şərq respublikalarında onların yaltaq züy tutanları sonuncu müstəmləkəçi imperiyanın dirçəlməsinə açıq-aşkar və əl altdan böyük ümidlər bəsləyirlər. Birincilər ona görə belə edirlər ki, onlar Qərbə münasibətdə əbədi natamamlıq kompleksini Şərq üzərində hakimiyyətlə tarazlaşdırmaq istəyirlər (Vladivostok, Vladiqafqaz şəhərlərinin təkcə adlarına fikir verin), ikincilər isə özlərinə başqa bir iş tapa bilmədiklərinə görə nökərçilik missiyalarını cani-dildən yerinə yetirirlər. *** 1994-cü ilin sentyabr ayında Bəstəkarlar İttifaqının Zuğulbadakı Yaradıcılıq evində hələ Türkiyədə olduğum
493 zaman başladığım "Otel otağı" povestini tamamladım. Bura əsl cənnətdir – sakitlik, rahatlıq, evin altındakı dənizə açılan eyvan... Axşamlar sahildə uzaq-uzaq işıqlar yanıb-sönür. Maşın sahil boyu sakit-sakit getməyindədir: içindəki nədir –
məhəbbət, cinayət, yoxsa tənhalıq. Tolstoyun "İvan İliçin ölümü" povestini, digər əsərlərini – "Dəlinin qeydləri"ni, "Şeytan"ı və s. yenidən oxudum. Buna qədər isə Çexovun "Darıxdırıcı əhvalat"ını yenidən oxumuşdum. Şəhvət, günah və ölüm qorxusu – L.Tolstoy bu üç motivi müxtəlif variasiyalarda işləyir. Daha doğrusu, burada iki mövzu var – şəhvətin doğurduğu günah və cəza qorxusu. Daha doğrusu, ölüm qorxusu.
Yuxular əsl möcüzədir, bəzən mənim yuxularım elə aydın, əyani olur ki, həyatda heç zaman görmədiyim və tanımadığım insanların ən xırda üz cizgilərini belə görürəm; məsələn, qəzet satan uşağı yuxuda yaşıl corablarına qədər, yaxud siqaret çəkən bir şəxsi görürəm. Bəzən yuxuda gördüyüm şəxslər və fiqurlar o dərəcədə dəqiq və təfərrüatlı olur ki, onların üz cizgiləri elə dəqiqliklə görünür ki, bunun yuxu olduğunu kəsdirmək belə çətin olur – gördüyüm hər şey elə aydın, elə real biçimdə peyda olur ki… Bəzən mən yuxuda makinada çap olunmuş, yaxud əl ilə yazılmış, üzərində səhvləri tutulan, bolbol qrammatik səhvə yol verilən mətnləri görürəm – bunun özü də mənim kitab hərisliyimin bəlirtisidir. Bir dəfə yuxuda əvvəllər heç zaman eşitmədiyim Everest Maksimoviçin adını eşitdim. Gələcəkdə bu adlı şəxslə görüşəcəyəmmi? Bu adda və onu daşıyan şəxsdə hansı sirri- xuda gizlənmişdir, doğrudanmı, belə bir şəxs dünyada mövcuddur? Bu qəribə adı qulağıma kim pıçıldayıb? Kimdir o və mənim taleyimlə nə əlaqəsi var? Yuxuda bu adı mənə deyəndə qəribə həyəcan keçirtdiyimi xatırlayıram. Yüklə 3,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|