Sonli ta’riflarga ko‘ra fan bilim, faoliyat va ijtimoiy hodisa sifatida namoyon

XX asrning so ‘nggi о 'n yilliklarida fan-texnika taraqqiyoti axborot (kompyuter) inqilobi bosqichiga qadam qo'ydi. Bu bosqichning o‘ziga xos xususiyati shundaki, axborot jamiyat rivojlanishining muhim resurslaridan biriga aylandi. Shu tariqa fan bilan bog'liq yuksak texnologiyalar, ular bilan mushtarak ta’lim endilikda har qanday jamiyatning sivilizatRion rivojlanish darajasini belgilamoqda. Ilmiy kashfiyotlar va ularning amalga tatbiq etilishi o‘rtasidagi masofa mumkin qadar qisqaradi. Ilgari fan yutuqlaridan amalda foydalanish usullarini toppish uchun 50-100 yil vaqt sarflangan bo 'Isa, endilikda bunga 2-3 yildayoki hatto bundan ham qisqaroq vaqt ichida muvqffaq bo ‘linmoqda.
Davlat ham, xususiy firmalar ham fan rivojlanishining istiqbolli yo'nalishlarini qo‘llab-quwatlashga katta xarajatlar qilishi tabiiy bir hoi bo‘lib qoldi. Natijada XX asming oxirida fan jadal sur’atlarda o‘sib, ijtimoiy mehnatning muhim tarmoqlaridan biriga aylandi. ≪Katta fan≫ davri boshlandi. Ko‘p sonli ilmiy muassasalar ishiga son-sanoqsiz odamlar ommasi jalb qilindi. Olim kasbi kam uchraydigan kasb bo‘lmay qoldi. Hozirgi vaqtda ilmiy faoliyat o‘zlarini qiziqtirgan muammolami echishga buning butun xavf-xatarini o‘z bo‘yniga olib qo‘l urgan ayrim mikafakkirlaming mashg‘uloti emas, balki buyurtmaga, rejali topshiriqqa binoan ishlaydigan, uni belgilangan muddatda bajarish va o‘z ishi haqida hisobot berishga majbur bo‘lgan yirik jamoalaming ishi. Hozirda ilmiy mehnat - industrial mehnatning bir turi. Fan bilan shug‘ullanuvchi kishilar hozir ≪ilmiy xodimlar≫ deb atalishi bejiz emas.
Hozirgi zamon fani Katta fan deb ataladi. XX asr oxirida yer yuzidagi olimlar soni 5 mln. kishidan oshgan bo'lsa, XXI asming birinchi o ‘n yilligida 6 milliondan oshib ketdi. Fanda 15 mingyo'nalish va bir nechayuz ming ilmiy jumallar mavjud. Yangi energiya manbalari va axborot texnologiyalari - hozirgi zamon fanining istiqbolli yo'nalishlari. Fanning intematsionalizatsiyalashuvi tendensiyalari kuchayib bormoqda, fanning o‘zi fanlararo kompleks tahlil predmetiga aylanmoqda. Uni o‘rganishga nafaqat fanshunoslik, fan falsafasi, balki sotsiologiya, psixologiya va tarix ham kirishmoqda.
Shuni alohida qayd etish lozimki, mustaqillikning dastlabki kunlaridayoq 0 ‘zbekistonda fanning barcha sohalari rivojlanishiga alohida e’tibor qaratildi. Xususan, 0 ‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi ( 0 ‘zFA) mamlakatimizning bosh ilmiy tashkiloti bo‘lib, uning tarkibida 36 ta ilmiy tadqiqot muassasalari, 4 ta davlat muzeyi, 3 ta hududiy bo'lim: Xorazm Ma’mun akademiyasi, Qoraqolpog‘iston va Samarqand bo‘limi, 4 ta Andijon-Namangan, Buxoro, Farg‘ona, Qashqadaryo va Surxondaryo ilmiy bo‘limlari kiradi, bugungi kunda ularning moddiy-texnika bazasi yangi texnologiyalar bilan ta’minlandi.
2007-yilning 2-oktyabrida 0 ‘zFA ≪Astranomiya≫ institutining olimlari B.Xafizov hamda A.Sergeyevlar tomonidan Maydanak baland tog* observatoriyasida (Qashqadaryo vil.) kashf qilingan kichik sayyora 2010-yilda Prezidentimiz Islom Karimovning takliflga ko‘ra fan, jumladan, astronomiya ilmida olimu fuzalolarga doimo boy bo‘lib kelgan qadimiy shahar ≪Samarqand≫ nomi bilan ataldi va u AQSHning ≪Garvard kichik sayyoralar≫ forumida ≪210271≫ raqami bilan ro‘yxatga olindi hamda 0 ‘zbekistoniya, Abu Ali ibn Sino, Mirzo Ulug'bek, Beruniy, al-Xorazmiy kabi kichik sayyoralar qatoridan o‘rin oldi. 2013-yilda Yaponiya olimlari tomonidan kashf qilingan navbatdagi kichik sayyoraning ≪Maydanak≫ deb nomlanishi o‘zbek ilmining jahonda e’tirof etilishining ifodasidir. Shuningdek, O'zbekistonda Quyosh energiyasidan foydalanish bo‘yicha katta ilmiy tadqiqot ishlarining olib borilishi bir tomondan kelgusidagi energiya tanqisligini oldini olishga yo‘naltirilgan sa’y harakat bo‘lsa, ikkinchi tomondan o'zbek olimlarining yuksak ilmiy salohiyatidan darak beradi.
Fanning obrazi. Fan obrazi ijtimoiy ongda qanday namoyon bo ‘ladi, degan savolga uzil-kesil javob berish mumkin emas. Fan obrazi juda serqirra. Tabiiyki, olimlar ko ‘z о ‘ngida fan madaniyatning muhim hodisalaridan biri sifatida, jamiyatning ijtimoiy taraqqiyotni ta ’minlaydigan va har tomonlama qo'llab-qicwatlashga loyiq bolgan noyob boyligi sifatida namoyon bo ‘ladi. Ammo fan haqida undan uzoq bo'lgan odamlaming fikri qanday? Ommaviy ongda fan qanday shaklshamoyil kasb etadi? 0 ‘z-o‘zidan ravshanki, oddiy xalqning fan haqidagi tushunchasi olimlaming tasawurlari bilan qay jihatdandir muvofiq kelishi, qay jihatdandir esa undan sezilarli darajada farq qilishi mumkin. Ammo bu obraz madaniyat mentaliteti bilan muvofiq keladi va shu nuqtai nazardan ulkan rol o‘ynaydi.