Sosial pedaqogika imt s Sual Sosial pedaqogika – pedaqogika elminin bir sahəsi kimi Cavab

Sual 59. Məktəbəqədər yaşlı uşaqların sosial inkişafının aktual problemləri
Cavab:
Hamı bilir ki, uşaqlıq hər kəsin həyatında xüsusi və misilsiz bir dövrdür. Uşaqlıqda yalnız sağlamlığın təməli qoyulmur, həm də bir şəxsiyyət formalaşır: dəyərləri, üstünlükləri, təlimatları. Uşağın uşaqlığının keçdiyi yol gələcək həyatının uğuruna birbaşa təsir göstərir. Sosial inkişaf bu dövrün dəyərli təcrübəsidir. Uşağın məktəbə psixoloji hazırlığı, əsasən, digər uşaqlar və böyüklərlə ünsiyyət qurmağı, onlarla düzgün işləməyi biləcəyindən asılıdır. Məktəbəqədər uşaq üçün yaşına uyğun bilikləri nə qədər tez əldə etməsi də vacibdir. Bütün bu amillər gələcəkdə uğurlu tədqiqatların açarıdır. Bundan əlavə, məktəbəqədər uşağın sosial inkişafında nələrə diqqət yetirməli olduğunuz.
Sosial inkişaf nədir
"Sosial inkişaf" (və ya "sosiallaşma") termini nə deməkdir? Bu, uşağın yaşadığı və inkişaf edəcəyi cəmiyyətin ənənələrini, dəyərlərini, mədəniyyətini mənimsədiyi bir müddətdir. Yəni körpənin başlanğıc mədəniyyətinin əsas bir formalaşması var. Sosial inkişaf böyüklərin köməyi ilə həyata keçirilir. Ünsiyyət qurarkən, uşaq maraqlarını və həmsöhbətlərini nəzərə almağa çalışaraq qaydalarla yaşamağa başlayır, xüsusi davranış normalarını qəbul edir. Körpənin inkişafına da birbaşa təsir edən ətraf, yalnız küçələr, evlər, yollar, əşyalarla xarici aləm deyil. Ətraf mühit, ilk növbədə, cəmiyyətdə hökm sürən müəyyən qaydalara görə bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədə olan insanlardır. Bir uşağın yolunu qarşılayan hər hansı bir insan həyatına yeni bir şey gətirir, beləliklə birbaşa və ya dolayısı ilə onu formalaşdırır. Yetkin insan və əşyalarla necə əlaqə quracağına dair bilik, bacarıq və bacarıqları nümayiş etdirir. Uşaq da öz növbəsində gördüklərini miras alır, kopyalayır. Bu təcrübədən istifadə edərək uşaqlar kiçik dünyalarında bir-biri ilə ünsiyyət qurmağı öyrənirlər.Məlumdur ki, fərdlər doğulmur, ancaq olur. Və hərtərəfli inkişaf etmiş bir şəxsiyyətin formalaşmasına insanlarla ünsiyyət böyük təsir göstərir. Bu səbəbdən valideynlər uşağın digər insanlarla əlaqə qurma qabiliyyətinin formalaşmasına kifayət qədər diqqət yetirməlidirlər.
Sosial inkişaf məktəbəqədər uşaqda körpəlikdən başlayır. Tez-tez yeni doğulmuş bir körpəyə vaxt ayıran bir ananın və ya başqa bir şəxsin köməyi ilə körpə, üz ifadələri və hərəkətləri, habelə səslər kimi ünsiyyət vasitələrindən istifadə edərək ünsiyyətin əsaslarını öyrənir.
Altı aydan iki ilə qədər. Uşağın yetkinlərlə ünsiyyəti situasiyaya çevrilir ki, bu da özünü praktik qarşılıqlı təsir şəklində göstərir. Uşaq tez-tez valideynlərinin köməyinə, bir növ birgə fəaliyyətə ehtiyac duyur, bunun üçün xahiş edir.Üç il. Bu yaş dövründə körpə onsuz da cəmiyyəti tələb edir: həmyaşıdları komandasında ünsiyyət qurmaq istəyir. Uşaq uşaqların mühitinə girir, içərisində uyğunlaşır, norma və qaydalarını qəbul edir və valideynlər buna fəal kömək edirlər. Məktəbəqədər uşağa necə davranmalı və necə etməməyi izah edirlər: başqalarının oyuncaqlarını almağa dəyərmi, xəsis olmaq yaxşıdırmı, bölüşmək lazımdırmı, uşaqları incitmək mümkündürmü, necə səbirli və nəzakətli davranmaq və s.Dörd ildən beş ilədək.Bu yaş seqmenti, uşaqların dünyadakı hər şeylə bağlı sonsuz sayda sual verməyə başladığı ilə xarakterizə olunur (bu suala həmişə böyüklər cavab vermir!). Bir məktəbəqədər uşağın ünsiyyəti idraka yönələn parlaq emosional rəng alır. Körpənin nitqi onun ünsiyyətinin əsas yoluna çevrilir: ondan istifadə edərək məlumat mübadiləsi edir və ətraf aləmdəki hadisələri böyüklərlə müzakirə edir.
Altı ildən yeddi yaşa qədər.Uşağın ünsiyyəti fərdi forma alır. Bu yaşda uşaqlar artıq bir insanın mahiyyəti ilə bağlı suallarla maraqlanırlar. Bu dövr uşağın şəxsiyyətinin və vətəndaş şüurunun formalaşmasında ən vacib hesab olunur. Məktəbəqədər uşaq bir çox həyat anının izahına, böyüklərin tövsiyəsinə, dəstəyinə və anlayışına ehtiyac duyur, çünki onlar bir nümunədir. Yetkinlərə baxaraq, altı yaşındakı uşaqlar ünsiyyət tərzlərini, digər insanlarla münasibətlərini, davranışlarının xüsusiyyətlərini kopyalayırlar. Bu, şəxsiyyətinizin formalaşmasının başlanğıcıdır.
Sosial amillər
Körpənin sosiallaşmasına nə təsir edir?
1. ailə
2. uşaq bağçası
3. uşağın mühiti
4. uşaq müəssisələri (, inkişaf mərkəzi, dərnəklər, bölmələr, studiyalar)
5. uşaq fəaliyyəti
6. televiziya, uşaq mətbuatı
7. ədəbiyyat, musiqi
8. təbiət
Bütün bunlar uşağın sosial mühitini təşkil edir.
Bir körpəni böyüdərkən, müxtəlif yolların, vasitələrin və üsulların harmonik birləşməsini unutma.
Bir çox valideynlər bilir ki, şəxsiyyətin əsası erkən uşaqlıqda qoyulur. Məktəbəqədər yaş dövrü uşağın həm davranışında, həm də sosial inkişafında vacib bir dövrdür. Ümumiyyətlə uşağın sosial inkişafı nə deməkdir? Uşağın sosial inkişafı cəmiyyətin adət-ənənələrini, mədəniyyətini bilməsi, cəmiyyətdə özünəməxsus yer tapmasıdır. Əlavə etmək lazımdır ki, körpəlik dövründə uşaq böyüklərlə ilk ünsiyyətini qurur, onlara inanır, öz bədənini və davranışlarını idarə etməyə başlayır, nitqini qurur və sözlərlə bəzəyir. Uşağın sosial inkişafının formalaşması üçün ona və onun maraqlarına xüsusi diqqət yetirmək, vaxt ayırmaq lazımdır.Ünsiyyət- uşağın sosial keyfiyyətlərinin formalaşması üçün başlıca rol oynayır. Əsasən, bu dövrdə valideyn ilə uşaq daha çox ünsiyyətdə olur. Uşağın sosial tərbiyəsi- sosial tərbiyə uşağın sosial inkişafının əsasını təşkil edir. Məhz, məktəbəqədər yaş dövründə uşaqlar və böyüklər arasında qarşılıqlı ünsiyyət yaranır. Erkən uşaqlıqda uşaqlar əşyalardan neçə istifadə etmək lazım olduğunu öyrənirlər. Daha sonra böyüklər onlar üçün bir obyekt olurlar ki, uşaqlar onların hərəkətlərini təkrar edir, onlar kimi davranırlar. Bəs sosial tərbiyə nədir? Sosial tərbiyə uşağın başqalarının maraqlarına diqqət ayırmaq, işləri ilə maraqlanmaq, hər bir peşəyə, insanlara hörmətlə yanaşmaq, başqalarının kədərinə heyifslənmək, sevincinə sevinmək və s. Bütün bunlar əsasdır çünki, bu dövrdə uşaqlarda həm də paxıllıq hissi formalaşır. Sosial tərbiyə həmçinin uşaqlarda günahkarlıq hissinin formalaşmasıdır. Məsələn, oğlan uşağı öz yaşıdının əlindən oyuncaq maşını kobudcasına aldığına görə narahat olmalı və etdiyi hərəkətə görə üzr istəməlidir. Və ya yaxud qız uşaqları oyuncaq gəlinciklərini zədələməməlidirlər. Onlar anlamalıdırlar ki, oyuncaqları korlamaq olmaz. Hər bir əşyanın, istər geyim olsun, istərsə də oyuncaq bütün bunların qiymətini bilməlidirlər.
Uşaq baxçasında sosial inkişaf – Ola bilər ki, ailədə həm ana, həm də ata işləsinlər bu zaman uşağın sosial inkişafının formalaşmasında uşaq baxçaları və tərbiyəçilər önəmli yer tutur. Bəs uşaq baxçasında uşağın sosial inkişafı necə olur? Burada uşaqlar adət-ənənə, mədəniyyət, norma və dəyərlər, cəmiyyətdə davranış və s. kimi bilikləri öyrənirlər. Böyüklərlə daha çox ünsiyyətdə olduqca uşaqlarda etik normalar, təbiətə və insanlara olan sevgiləri formalaşır, yaşıdları ilə ( baxçada) kollektiv şəklində hərəkət edirlər, bu kollektivin maraqlarını nəzərə alırlar.