Sport va harakatli

44 
O` y i n t e x n i k a s i 
Hujum texnikasi 
Bo`limlar 
Himoya texnikasi 
Siljishlar 
texnikasi
To`pni egallash 
texnikasi 
Guruhlar
Siljishlar 
texnikasi 
To`pni 
egallash va qarshi 
harakat texnikasi 
Usullar
Y
ur
is
h
Y
ugur
ih
Sakr
as
hl
ar
T
o`
xt
as
hl
a
r 
B
ur
il
is
hl
ar
Il
ib 
ol
is
h
O
shi
ri
b 
ber
is
h
O
ti
sh
O
li
b 
yur
is
h
T
ur
is
h
Y
ur
is
h
Y
ugur
is
h
Sakr
as
hl
ar
T
o`
xt
al
is
hl
a
r 
B
ur
il
is
hl
ar
U
ri
b 
chi
qar
is
h
lar
U
ri
b 
qayt
ar
is
h
lar
T
o`
pni
ng 
us
ti
dan
tus
is
h
T
o`
pni
ng 
us
ti
dan
(i
li
b)
ol
is
h
T
o`
pni
ng 
yul
ib 
ol
is
h
Sapchi
b 
qayt
gan 
to`
pni
il
ib
ol
is
h 
U s l u b l a r 
T u r l a r i 
B a j a r i sh sh a r t l a r i 
O`yin texnikasi klassifikatsiyasi (tasnifi). 
S a k r a sh l a r. Basketbolchilar sakrashlarni bir oyoq yoki ikki 
oyoq bilan depsinib bajaradilar. O`yin davomida sakrashlar, ko`pincha, 
oldindan tayyorgarlik ko`rilmasdan va qayta-qayta bajariladi.
T o` x t a sh l a r qadamlab va sakrab bajariladi. Qadamlab 

---

45 
to`xtashda basketbolchi yugurish maromini buzmasdan oxirgi qadami 
tovondan, kattaroq qilib qo`yadi; so`ng tayanch oyog`ini ko`proq bukadi 
va ikkinchi oyog`ini oldinga qo`yib, harakatini to`xtatadi va gavdani 
tayanch oyog`ining ustida tutib turadi. 
B u r i l i sh l a r oldinga va orqaga burilishlarga ajratiladi. Ular 
orqada yoki oldinda joylashgan oyoqda, bir joyda turgan holda va 
harakatda, to`p bilan va to`psiz bajariladi. 
 
2.2. To`p bilan bajariladigan usullar quyidagi texnik 
harakatni: to`pni ilib olish, uzatish, olib yurish va to`pni savatga 
otishni o`z ichiga oladi.
T o` p n i i l i b o l i sh. To`pni ilib olish – bu usul yordamida 
o`yinchi ishonarli ravishda to`pni yegallab olish va u bilan keyingi 
hujum harakatlariga kirishishi mumkin. To`pni ilib olishni bir qancha 
usullari mavjud: o`rtacha balandlikda kelayotgan to`pni ikki qo`llab 
ilish, yuqoridan uzatilgan to`pni sakrab ilish, pastlashib kelayotgan 
to`pni ilish, maydondan sapchigan to`pni ilish, dumalab kelayotgan 
to`pni harakatda ilish, bir qo`llab to`pni ilishlar.
T o` p n i u z a t i sh. Uzatish – bu uchish yordamida hujumni 
davom ettirish uchun o`yinchi to`pni sherigiga yo`naltiradigan usuldir. 
O`yin davomida uzatishning har xil usullari qo`llaniladi: ko`krakdan ikki 
qo`llab to`p uzatish, yuqoridan ikki qo`llab uzatish, yelkadan bir qo`llab 
uzatish, yuqoridan bir qo`llab «kryuk» usuli bilan uzatish, pastdan bir 
qo`llab uzatish, orqadan bir qo`llab uzatish, pastdan orqaga uzatish, 
qo`lning tagidan uzatish, bir qo`llab yelkaning ustidan uzatish. 
T o` p o l i b yu r i sh. To`pni bir qo`l bilan ketma- ket yerga 
urish to`pni yerga urib yurish deyiladi. To`pni olib yurish - o`yinchiga 
to`p bilan maydon bo`ylab xohlagan tezlikda va istalgan yo`nalishda 
harakat qilishga imkon beruvchi usuldir. To`pni yyerga har hil: 
yuqoriroq va pastroq sapchitib turib yurish mumkin. Bu usulda 
basketbolchi maydondan sapchitib qaytayotgan to`pni pastga tushirilgan 
va keng yoyilgan barmoqlari bilan tutib oladi. U qo`lini bukib, to`pni 
biroz yuqoriga kuzatadi, so`ng uni yana maydonga ma’lum burchak 
bo`yicha keskin itaradi. Bunda oyoqlar bukilgan, gavda biroz 
yengashgan, bosh to`g`ri tutilgan bo`lishi kerak. 
S a v a t g a t o` p o t i sh l a r. O`yinning yakuniy natijasi 
savatga otilgan to`plarning aniqligiga bog`liq. To`p otishni bajarishga 

---

46 
tayyolanish jamoa hujumidagi asosiy mazmunni tashkil yetadi, halqaga 
tushirish yesa uning bosh maqsadidir. Ular har xil: yaqin (3 metrgacha), 
o`rta (3 metrdan 7 metrgacha) va uzoq (7 metrdan ortiq) masofalardan 
bajariladi. Otishlar tavsifi bo`yicha ham har xil bo`ladi: bir joyda turib, 
harakatda, sakraganda. To`plarni savatga bir va ikki qo`llab otish 
mumkin. Hozirgi kunda to`plar savatga himoyachilarning qattiq 
qarshiligi ostida otiladi. Shuning uchun to`pning savatga aniq borishiga 
oyoqlarning, qo`llarning, ayniqsa, panjaning to`g`ri ishlashi, aniq 
mo`ljalga olish, shu sharoitga mos samarali usulni tanlash, shu bilan 
birga, basketbolchining muvozanat saqlashiga va har xil sharoitda qiyin 
muvofiqlashtirilgan harakatlarini bajarish imkoniyatlarini yaratish uchun 
ma’lum mushak guruhlarini bo`shashtirish qobiliyatlariga ega bo`lishi 
katta ahamiyatga ega. Raqibning harakatlari, to`s – to`polon, hisobdagi 
farq, charchash kabi omillar ham basketbolchilarning maydonda aniq 
harakat qilishlariga salbiy ta’sir ko`rsatadi. Savatga to`p otishlar har xil: 
bir joyda turib yelkadan bir qo`llab to`p tashlash; harakatda bo`lganda 
yelkadan bir qo`llab otish; ikki qadam qo`yib, yelkadan bir qo`llab to`p 
tashlash; sakraganda bir qo`llab otish; yuqoridan bir qo`llab («kryuk» 
usuli bilan) otish; pastdan bir qo`llab otish; yuqoridan pastga bir qo`llab 
otish; yuqoridan ikki qo`llab otish. 
Ch a l g` i t i sh l a r. Asosiy maqsadni bajarishdan avval uni 
berkitib, 
himoyachining 
diqqatini 
chalg`itish 
uchun 
hujumchi 
bajaradigan harakatlar chag`itishlar deb ataladi. Ko`pchilik texnik 
usullar yoki ularning qo`shilmasi chalg`itish harakati sifatida 
qo`llanilishi mumkin. Chalg`itishlar qo`llanayotgan usullarga mos 
sur’atda bajarilishi kerak. Bunda muvozanat saqlanib qolinishi shart. 
Chalg`itishdan keyingi haqiqiy harakatga nihoyatda tez o`tish lozim. 
Chalg`itish harakatlarini bir marta yoki bir necha marta bajarish 
mumkin. Chalg`itishlar faqat himoyachilar yaqin joyda turganlaridagina 
yaxshi samara beradi. Ular to`psiz va to`p bilan, bir joyda turganda va 
harakatda bo`lganda bajarilishi mumkin. Harakat paytida chalg`itishlarni 
bajarish qiyinroq hisoblanadi.
Chalg`itishning bir necha turlari mavjud: to`psiz chalg`itishlar 
ko`proq qarshiliksiz to`p qabul qilish uchun himoyachining yaqindan 
turib, ta’qib qilishidan qutilish maqsadida qo`llaniladi; to`p bilan 
chalg`itishlar uzatishni, otishni yoki to`pni yerga urib yurishni 
qarshiliksiz bajarish uchun qo`llaniladi; to`pni uzatish taqlid qilish bilan 
chalg`itish zonali himoyaga qarshi hujumda ko`proq qo`llaniladi; 

---

47 
savatga otish imitatsiyasi bilan chalg`itish hozirgi kunda ko`proq 
tayanchsiz holatda qo`llaniladi; to`pni yerga urib yurishga o`tish taqlid 
qilish bilan chalg`itish himoyachining ta’qibidan to`pni yerga urib yurish 
bilan qutilish maqsadida qo`llaniladigan asosiy usuldir.