Sua Astronomiya elmi və onun inkisaf mərhələləri

Orta Günəş günü və orta Günəş vaxtı
Göstərdik ki, həqiqi Günəş gününün uzunluğu il ərzində sabit qalmır. Bunun iki səbəbi var:

1.Günəşin görünən illik hərəkəti qeyri müntəzəmdir.

2.Günəş ekvator üzrə deyil, ona meyllik ekliptika üzrə hərəkət edir.

Hər iki hərəkət bərabər sürətli olmadığından həqiqi Günəş vaxtından istifadə etmək olmaz. Günəşlə bağlı dəyişməz vaxt vahidi, yəni gün yaratmaq üçün astronimiyada orta Günəş və yaxud orta ekvatoryal Günəş anlayışından istifadə olunur.

Günəşin ekliptika üzrə illik hərəkətinin orta sürəti ilə ekvator boyunca sabit sürətlə hərəkət edən və yazbərabərlik nöqtəsindən Günəş diski mərkəzi ilə eyni vaxtda keçən xəyali nöqtə orta Günəş və yaxud orta ekvatoryal günəş adlanır.

Orta Günəşin eyni coğrafi meridianda iki ardıcıl eyni adlı kuliminasiya anları arasında keçən vaxt fasiləsi orta Günəş günü adlanır. Orta günəşin saat bucağı t_m ilə 12^h –ın cəminə orta günəş vaxtı T_m deyilir.

T_m=t_m+12^h

Orta Günəşin yuxarı kuliminasiya anı orta günorta, aşağı kuliminasiya anı isə orta gecəyarı adlanır. Birinci halda t_m=0^h olduğundan T_m=12^h olur, ikinci halda isə t_m=12^h olduğundan T_m = 12^h +12^h=24^h və ya T_m=0^h olur orta günün başlanğıcı bu ( T_m=0^h) anıdır.

Orta Günəşin düz doğusu α_m tropik il (T=365^d,2422 ) ərzində 0^h-dan 24^h-a qədər dəyişir və bu dəyişmə sabit sürətlə baş verir. -dır.

Bu o deməkdir ki orta Günəş günü ulduz günündən 3^m 56^s,56 uzundur. Orta günü 24 bərabər hissəyə bölməklə orta saat, orta saatı 60-a bölməklə orta dəqiqə, orta dəqiqəni 60-a bölməklə orta saniyə alınır. Məişətdə “orta” sözü də atılır və saat dəqiqə və saniyə işlədilir. 24^h=1440^m=86400^s. Aydındır ki, ulduz günün uzunluğu orta vaxt vahidi ilə 24^h deyil, 24^h-3^m56^s=23^h56^m04^s-dir. Orta Günəş gününün uzunluğu isə ulduz vaxtı ilə 24^h+3^m56^s=24^h3^m56^s-dir.

Uzunluğu 365 orta gün olan bir təqvim ilində 366 ulduz günü vardır. Çünki Günəşin günlük və illik hərəkətinin istiqamətləri bir-birinin əksinə olduğyndan 365 orta gün ərzində yazbərabərlik nöqtəsi 366 dəfə yuxarı kulminasiyada olur.(yəni 366 ulduz günü keçir). Beləliklədə

365.2422 orta gün=366.2422 ulduz günü.

Orta Günəş daim Günəşin yaxınlığında-gah ondan bir qədər irəlidə,gah da bir qədər geridə olur. Beləliklə doğurdanda orta Günəş vaxt ölçmə sistemi həqiqi Günəşlə bağlı sistemdir.