T. C. Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ uluslararasi iLİŞKİler anabiLİm dali
Yüklə 0,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ülke Adı Nüfusu Yaygın İnanç Dil
|
Asia/Caucasus: Iran Builds Regional Bridges” 90 karşılaştıkları yeni iç ve dış sorunlar (siyasal, ekonomik ve toplumsal) nedeniyle İran’ın bölgesel güvenliğini tehdit etmeye başladılar. Gerek bağımsızlığını kazanan yeni devletler arasındaki çatışmalar (örneğin, Azerbaycan ve Ermenistan arasındaki Dağlık Karabağ sorunu), gerek iç savaşlar (örneğin, Tacikistan) nedeniyle bölgede ortaya çıkan istikrarsızlıklar, bu bölgelerdeki uluslarla aynı etnik kökene sahip grupları barındıran İran açısından birer ciddi tehditti. Dahası, söz konusu devletlerin Batı ile, özellikle de ABD ile yakın ilişki kurma hevesi, İran’ın yıllardır “Büyük Şeytan” diye tanımladığı ABD’ye “komşu” olma olasılığını artırıyordu. Başka bir ifadeyle, İran’ın geleneksel güvenlik anlayışı gereği, yeni durum, ülkesel güvenlik bakımından İran’ı zor koşullarla karşı karşıya bırakmaktaydı 120 . İkincisi, İslam devrimi misyonuna ilişkindi. Bölge ülkelerinden Ermenistan dışında diğerleri Müslüman nüfusun yoğunlukta olduğu ülkelerdir. Bu bakımdan söz konusu bölge, İran açısından devrim ihracı için elverişli bölgeler olarak görülmekteydi. Ayrıca, Sovyetler döneminde bölge halklarının yok denebilecek düzeyde kısıtlı dinsel bilgilere sahip olması nedeniyle, İran tarafından aktarılan öğretilerin ciddi engellerle karşılaşmadan benimseneceği ve böylece İran merkezli yeni bir yörüngenin oluşturulacağı öngörülmekteydi. Bu hedefler doğrultusunda bölge ülkelerine örnek olmayı ve böylece yeni nüfuz alanı oluşturmayı amaçlayan İran, daha ilk aşamada bir çok önemli pürüzle karşılaştı. Yeni kuzey komşularıyla bir dizi tarihsel-kültürel bağları bulunuyor olsa da, aşağıdaki tablodan da görüldüğü gibi söz konusu devletlerin demografik yapısı, 120 Eski Pers İmparatorluğundan itibaren İran dış politikasında bugüne değin izlenen birkaç geleneksel ilke vardır. Bunlardan biri ülke güvenliğinin öncelikle doğal sınırlar, sonra ise İran’la yakın ilişkiler içerisinde olan çevre ülkelerle korunması ilkesidir. Bkz: Hafez F. Farmayan, “The Foreign Policy of Iran: A Historical Analysis 559 B.C. – A.D. 1971”, Research Monograph, No. 4 (1971), Middle East Center, University of Utah, s.1-34. 91 İran tarafından bölgeye yönelik uygulanabilecek ortak politikaların niteliğini ve tutarlılığını etkilemekteydi 121 . Ülke Adı Nüfusu Yaygın İnanç Dil Azerbaycan 7.830.764 İslam, Şii Türk dilli Ermenistan 3.326.448 Hıristiyanlık Hint-Avrupa Özbekistan 25.981.647 İslam, Sünni Türk dilli Türkmenistan 4.775.544 İslam, Sünni Türk dilli Tacikistan 6.892.808 İslam, Sünni Fars dilli Kazakistan 16.763.795 İslam, Sünni Türk dilli Kırgızistan 4.892.808 İslam, Sünni Türk dilli Bölge devletlerinin dilsel ve dinsel farklılıkları, İran’ın bölge devletleriyle konuşabileceği ortak dili zayıflatmaktaydı. Ayrıca bu ülkelerin dış politika mekanizmasında görev yapan İran uzmanları, Sovyetler döneminde Ortadoğu çalışanları olup İran hakkında pek olumlu fikirlere sahip değillerdi. Bu bakımdan İran dış politika kararvericileri ilk başlarda bölgeye yönelik davranışlarında bütüncül bir İslami İran kimliği sergileseler de, daha sonra her bir devletin farklı nitelikleri doğrultusunda özgün bir politika izlenilmesini daha verimli buldular. Bölge devletleriyle gerek iki taraflı, gerek çok taraflı ilişkileri hep geleneksel diplomatik kriterler çerçevesinde ve resmi iletişim kanallarıyla gerçekleştirmeye azami ölçüde özen gösterseler de, özellikle ikili ilişkilerde bir takım jeokültürel faktörler doğrultusundaki politikalara ağırlık vermişlerdir. Bunlardan ikisi İran dış 121 Daha detaylı bilgiler için bkz: 92 politikasının bölgeye yönelik uygulamalarında yaygın olarak kullanılmış ve halen de kullanılmaya devam etmektedir 122 : a) İslami kimlik faktörü, b) Fars kültürü faktörü. Orta Asya ve Kafkasya’ya yönelik uygulanan politikalardaki İslami kimlik faktörü, yukarıda da vurgulandığı gibi, İslam devrimi misyonunun bir uzantısını oluşturmaktadır. İran resmi dış politika kararvericileri, İslami değerler çerçevesinde Müslüman kimlik üzerine kurulan bir dış politikanın gerekçelerini şu nedenlerle açıklamaktadırlar 123 : İran, dünyanın farklı yerlerinde bulunan her bir Müslüman kardeşinin kötü durumda olmasından büyük endişe duymaktadır. İran bu konuda özellikle, Müslümanları ekonomik olarak marjinalleştiren, askeri olarak ezen, siyasal özgürlüklerini boğan küresel sistemi suçlamaktadır. Ancak bu, İran’ın diğer Müslüman devletleri arkasına alarak maceracı politikalar izleyeceği anlamına gelmez. İran, tüm Müslüman toplulukları İslami değerler çerçevesinde kültürel ve ekonomik işbirliğine davet etmektedir. Eğer böyle olursa, o zaman İslam dünyasının Batıyla eşit ve sağlam ilişkiler kurması mümkündür. Bununla beraber, İranlı liderler konuşmalarında sık sık “bölge ülkelerinin ortak İslami kültürel mirası” veya “İslami çıkarın bireysel, coğrafi yada ulusal çıkardan üstün olması gerekir” gibi ifadelere yer vermektedirler. 122 Martha Brill Olcott, “Soviet Central Asia: Does Moscow Fear Iranian Influence?”, John L. Esposito,(ed.), The Iranian Revolution: Its Global Impact, Florida International University Press, Miami, 1990, s. 203-224; Adam Tarock, “Iran’s Policy in Central Asia,” Central Asian Survey, vol. 16/2 (1997), s. 185-200; Yousif Freij, “State Interest versus the Umma: Iranian Policy in Central Asia,” Middle East Journal, vol. 50/1 (Winter 1996), s. 71-83; “Impact on Foreign Policy”, Yüklə 0,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|