T. C. Firat üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ TÜrk diLİ ve edebiyati anabiLİm dali kirgiz tüRKÇESİnde üNSÜzler ve

 
Alıntı  sözcüklerde  iç  seste  görülen  ikiz  “-ãã-”  ünsüzünün  tekleştiği  görülür:  qasa 
(mümtaz, has, en iyi Ar. òāããa), qusa (kaygı, üzüntü Ar. ġoããe), qısa (kıssa Ar. qiããa). 
Bazı alıntı sözcüklerde iç seste “-s- > -z-” değişimi görülür: bezir ~ besir (yazıcı Rus. 
pisar’), cazat (ceset Ar. cesed), mampazi ~ mompoziy (bir çeşit akide şekeri Rus. monpans’e 
< Frs.), opuza (korkutma Far. pābÿsì ), zil (nesil, esas, menşe Ar. nesl). 
Bazı alıntı sözcüklerde iç seste “-s- > -ş-” değişimi görülür: qaşek (kapı pervazı Rus. 
qosyaq). 
Bazı  alıntı  sözcüklerde  iç  seste  –sC  durumunda  iki  ünsüz  arasında  ünlü  türemesi 
görülür: busurman (Müslüman Ar. muslim + Far. -ān), asiret (özlem Ar. óasret). 
 
S. 3. 2. 3. Sonda: 
Arapça  ve  Farsça’dan  Kırgız  Türkçesine  girmiş  olan  alıntı  sözcüklerde  son  ses  “-S” 
korunur: ibilis (iblis, şeytan Ar. iblìs), dars (ders Ar. ders), idiris (İdris Ar. idrìs), qapas (kafes 
Far. qafes), qısas (kısas; öç Ar. qıãāã), ıqılas ~ ıqlas (ihlas Ar. iòlāã), labbas (libas, giyim Ar. 
libās), iliyas (İlyas Ar. ilyās), ıltımas (başvuru Ar. iltimās), macilis (meclis Ar. meclis), mis 
(bakır  Far.  mes),  muqaddas  (mukaddes  Ar.  muqaddes),  muqlus  ~  muqulus  (muhlis  Ar. 
muòliã),  muras  (miras  Ar.  mìrāå),  musallas  (elle  yapılan  üzüm  şarabı  Ar.  müåelleå),  namıs 
(namus  Far.  nāmÿs),  nuqus  (kusur,  eksik  Ar.  naqìã),  pars  (Fars  Far.  fārs),  ıpılas  (iflas;  pis; 
murdar Ar. iflās), tanapis (tenefüs, dinlenme Ar. teneffus), toos (tavus kuşu Ar. ùāvus). 
Rusça yoluyla Kırgız Türkçesine girmiş olan alıntı sözcüklerde son ses “-s” korunur: 
çes (askeri selam Rus. çes), ços (ince tahta Rus. tyos), defis (küçük çizgi Rus. defis < Lat.), 
affiks (sözün anlamını değiştiren ek Rus. affiks < Lat.), gips (alçı Rus. gips < Yun.), ġlobus 
(küre  Rus.  ġlobus  <  Lat.),  ġradus  (derece  Rus.  ġradus  <  Lat.),  qarqas  (yapı  iskeleti,  karkas 
Rus.  qarqas  <  İtl.),  qlass  (sınıf  Rus.  qlass  <  Lat.),  qodeks  (kanun  Rus.  qodeks  <  Lat.), 
qompleks (kompleks, bütün Rus. qompleks < Lat.), qonġress (kongre Rus. qonġress < Lat.), 
qonqurs (yarışma Rus. qonqurs < Lat.), qorpus (gövde Rus. qorpus), qurs (kurs Rus. qurs < 

 
174 
Lat.), merinos (bir koyun türü, merinos Rus. merinos < İsp.), plyus (artı Rus. plyus < Lat.), 
opus  (icra,  haciz  Rus.  opis’),  epos  (destan  Rus.  epos  <  Yun.),  silos  (doğranarak  kuyuda 
mayalanmış yem Rus. silos < İsp.), atlas (atlas Rus. atlas < Yun.), virus (virüs Rus. virus < 
Frs.  virus),  vznos  (yatırılan  para  Rus.  vznos),  avtobus  (otobüs  Rus.  avtobus  <  Alm.),  zapas 
(tedbir; yedek Rus. zapas). 
Bazı  alıntı  sözcüklerde  sözcük  sonunda  “-s  >  -z”  değişikliği  olur:  abaz  (heves  Ar. 
heves), namız ~ namıs (namus Ar. nāmÿs), keñiz (cimri, pinti Far. kenes), qoroz (horoz Far. 
òorÿs),  qıyazı  (kıyaslama  Ar.  qiyās),  palaz  (palas,  küçük  dokuma  kilim  Far.  pelās),  panız 
(fanus Ar. fānÿs), opuz ~ opus (icra, haciz Rus. opis’). 
Bazı alıntı sözcüklerde son seste “-s > -ş” değişikliği olur: çoş ~ ços (ince tahta Rus. 
tyos). 
Bazı alıntı sözcüklerde son seste “-s > -t” değişikliği olur: ulut (ulus Moğ. uls). 
 
Ş
 - ş (Ш-ш) 
 
Ş
. 1. Tanım:  
Ses değeri Türkiye Türkçesi ile aynı olan bu ünsüz; ton bakımından tonsuz, çıkış yeri 
bakımından  diş  eti  ön  damak,  çıkış  şekli  bakımından  sızıcı  bir  ünsüzdür.  Sesin  oluşum 
esnasında  ses  organlarının  durumu  şöyledir:  “Ünsüzün  çıkışında,  dilin  iki  kıyısı  damağa  ve 
çanak dişlere değer, dilin önü biraz arkaya çekilir ve diş etlerinin geri kısmına sert damağın 
önüne  doğru  uzatılır.  Dudaklar  hafifçe  öne  doğru  çıkar,  soluk  akımı  genişçe  bir  geçitten 
sızarak geçer.”
164
 Oluşurken ses telleri titreşmez. Bu nedenle “j” ünsüzünden ayrıldığı kabul 
edilir.
165
 
Birlikte kullanıldığı ünlülere göre ince (ön) ve kalın (art) şekilleri vardır:
166
  
İ
nce: şiltöö (çekmek), şireñke (kibrit), beyiş (cennet Far. behişt) v.b. 
Kalın: şaar (şehir), ışqın (ışkın), şaşuu (acele etmek) v.b. 
 
Ş
. 2. Türkçe Sözcüklerde:  
Ş
. 2. 1. Görünüm:  
 
Kırgız  Türkçesindeki  Türkçe  sözcüklerde  başta, ortada  ve  sonda  birincil veya  ikincil 
olarak kullanılan bir ünsüzdür.
167
 
                                                 
164
 Nevin Selen, 
age., s. 101. 
165
 Necip Üçok, 
age., s. 47. 
166
 Ömer Demircan, 
age., s. 48. 

 
175 
 
Ş
. 2. 1. 1. Başta: Yaygın olarak kullanılmaz. Daha çok yansıma sözcüklerde görülür. 
Örnek:  şaγıl  (çakıl),  şıñγıraq  (çıngırak),  şıldıraq  (çıngırdak  “bir  oyuncak  çeşidi”), 
şireñke  (kibrit),  şiktir  (sokak  kadını),  şarıldoo  (şarıldamak),  şañgıroo  (çangırdamak),  şiltöö 
(çekmek), şıldıratuu (çıngırdamak), şıñγıratuu (çıngırdamak), şayloo (seçim; seçim yapmak) 
Kullanıldığı Durum: 
şV-  durumunda  kullanılır:  şaγıl  (çakıl),  şıñγıraq  (çıngırak),  şıldıraq  (çıngırdak  “bir 
oyuncak çeşidi”), şarılda- (şarıldamak). 
 
Ş
. 2. 1. 2. Ortada: 
Örnek:  qaşaa  (parantez  işareti),  qoşo  (beraber),  beşik  (beşik),  tüştük  (güney),  töşök 
(döşek;  yatak),  uşaloo  (sürtmek),  taştoo  (bırakmak,  atmak),  baştoo  (başlamak),  cumşartuu 
(çapalamak), oqşoşuu (benzeşmek), bışıruu (pişirmek), işenüü (güvenmek). 
Kullanıldığı Durum: 
-VşV-  durumunda  kullanılır:  qaşaa  (parantez  işareti),  caşıl  (yeşil;  taze,  körpe,  yaş, 
diri), beşik (beşik), töşök (döşek, yatak), caşır- (saklamak, gizlemek), caşa- (yaşamak), bışır- 
(pişirmek). 
VşV- durumunda kullanılır: uşala- (sürtmek), işen- (güvenmek). 
VşV durumunda kullanılır: üşü- (üşümek). 
-şC-  durumunda  kullanılır:  qaşqa  (akıtmalı,  alnında  beyaz  leke  bulunan  hayvan), 
tüştük  (güney),  qıştaq  (kışlak),  quşçu  (doğancı,  av  kuşu  yetiştiricisi),  başta-  (başlamak; 
başkanlık etmek), işte- (çalışmak), tişte- (dişlemek, ısırmak), taşta- (bırakmak, atmak). 
-Cş-  durumunda  kullanılır:  tumşuq  (hayvan  burnu,  gaga),  cumşaq  (yumuşak),  qarşı 
(karşı,  aykırı,  aleyhte),  tapşır-  (teslim  etmek;  emanet  etmek),  oqşo-  (benzemek),  cumşart- 
(çapalamak). 
 
Ş
. 2. 1. 3. Sonda: 
Örnek:  qargış  (beddua),  talaş-tartış  (münakaşa),  aş  (yemek),  könümüş  (alışkanlık), 
oqşoş  (aynı),  tüş  (rüya),  cumuş  (iş),  koşuu  (katmak),  şaşuu  (acele  etmek),  caraşuu  (uygun 
gelmek),  talaşuu  (tartışmak),  çataqtaşuu  (çatışmak),  meldeşüü  (bahse  girişmek),  bışuu 
(olgunlaşmak). 
                                                                                                                                                      
167
  Bu  ünsüz,  Kıpçak  grubu  Türk  lehçelerinden  Kazak,  Karakalpak  ve  Nogay  Türkçesinde  düzenli 
olarak  “s”  ye  gelişmiştir.  Bu  değişim,  Kıpçak  grubu  içerisinde  Kırgızcanın  dahil  olmadığı  ayrı  bir  alt 
grup oluşturmuştur (Bkz. Filiz Kılıç, 
agt., s. 227). 

 
176 
Kullanıldığı Durum: 
-Vş  durumunda  kullanılır:  quş  (kuş;  yırtıcı  kuş,  av  kuşu),  oqşoş  (aynı),  qış  (kış), 
kümüş (gümüş), cooş (sakin, yavaş, halim), küröş (güreş), teş- (deşmek, delmek), bış- (olmak, 
olgunlaşmak, pişmek), talaş- (tartışmak). 
Vş durumunda kullanılır: aş (yemek), aşuu (aşmak). 
 
Ş
. 2. 2. Özellikler:  
Ş
. 2. 2. 1. Başta: 
Eski Türkçedeki ön ses “ş-” sesi, Kırgız Türkçesinde korunur: şeksiz ( < şeksiz DTS 
522) (şüphesiz), şaşuu ( < şaş- DTS 520) (acele etmek), şişüü ( < şiş- DTS 524) (şişmek). 
Eski  Türkçedeki  ön  ses  “ş-”  sesi  Kırgız  Türkçesinde  bazı  örneklerde  “ç-”  sesine 
değişmiştir: çeçüü ( < şeş- DTS 522) (çözmek). 
 
Ş
. 2. 2. 2. Ortada:  
 
Eski  Türkçedeki  iç  ses  “-ş-”  korunur:  cumşaq  (  <  yumşaq  DLT  II-74;  DTS  279) 
(yumuşak), caqşı ( < yaqşı DTS 238; yahşı DTS 250) (iyi, güzel), oşol ( < oşul DTS 372) (şu; 
bu), qarşı ( < qarşı DLT I-423) (karşı, aykırı, aleyhte), kişi (kişi DTS 310) (kişi, insan), caşıl ( 
< yaşıl DLT I-41; DTS 246) (yeşil; taze, körpe, yaş, diri), tumşuq ( < tumşuq ~ tumşıq DTS 
585)  (hayvan  burnu,  gaga), töşök  (  < töşek  DLT  I-387;  DTS  582)  (döşek,  yatak),  beşik  (  < 
beşik DTS 97) (beşik), eşik ( < eşik DTS 185) (kapı), qaşqa ( < qaşġa DLT I-426) (akıtmalı, 
alnında  beyaz  leke  bulunan  hayvan),  caşıruu  (  <  yaşur-  DLT  III-68)  (saklamak,  gizlemek), 
üşüü ( < üşi- DLT III-254; üşi- ~ üşü- DTS 628) (üşümek), caşoo ( < yaşa- DLT III-89; DTS 
246) (yaşamak), baştoo ( < başla- DLT III-292; DTS 88) (başlamak), tapşıruu ( < tapşur- DLT 
II-175)  (teslim  etmek;  emanet  etmek),  işenüü  (  <  ışan-  DTS  220)  (güvenmek,  inanmak), 
oqşoo ( < oġşa- DTS 364; oqşa- DTS 370; ohşa- DTS 374) (benzemek). 
Eski  Türkçedeki  iç  ses  “-ş-”  ünsüzünün  Kırgız  Türkçesinde  bazı  örneklerde  “-ç-” 
ünsüzüne değiştiği görülür: çeçilüü ( < şeşil- DTS 522) (çözülmek).  
 
Ş
. 2. 2. 3. Sonda:  
Eski Türkçedeki son ses “-ş” ünsüzü korunur: qoşuu ( < qoş- DTS 460) (birleştirmek), 
künbatış  (  <  künbatış  ~  künbatsıq  DTS  327)  (batı),  qarındaş  (  <  qarındaş  DLT  I-407;  DTS 
427; qarundaş DTS 430) (kardeş), quş ( < quş DTS 471) (kuş; yırtıcı kuş, av kuşu), caş ( < yaş 
DTS 245) (yeşil, genç; yaş), qamış ( < qamış DTS 415) (kamış), tiş ( < tiş DTS 563) (diş), qaş 
( < qaş DTS 431) (kaş), cumuş ( < yumuş DLT III-12; DTS 280; yumış DTS 279) (iş), idiş ( < 

 
177 
idiş ~ iδiş DTS 203) (kap), keñeş ( < keñeş DTS 299) (meclis, konsey), qarġış ( < qarġış DTS 
426) (beddua, lanet), kümüş ( < kümüş DLT I-165; DTS 326) (gümüş), tüş ( < tüş DTS 599) 
(düş, rüya), baş ( < baş DTS 86) (baş), boş ( < boş DTS 113) (boş), aş ( < aş DTS 61) (yemek, 
aş), taş ( < taş DTS 539) (taş), qış ( < qış DLT I-13; DTS 448) (kış), quş ( < quş DLT I-22) 
(kuş),  cooş (  <  yawaş  DLT  III-10)  (sakin,  yavaş,  halim),  tooş (  <  tawuş DLT  I-367)  (alçak 
ses),  cabışuu  (  <  yapış-  DLT  III-70;  DTS  236)  (yapışmak),  küröşüü  (  <  küreş-  DLT  I-474; 
DTS  328)  (güreşmek),  aşuu  (  <  aş-  DTS  62)  (aşmak,  geçmek),  bışuu  (  <  bış-  DTS  103) 
(olgunlaşmak), caraşuu ( < yaraş- DTS 240) (uygun gelmek, uymak, yaraşmak), şaşuu ( < şaş- 
DTS  520)  (acele  etmek),  şişüü  (  <  şiş-  DTS  524)  (şişmek),  talaşuu  (  <  talaş-  DTS  528) 
(tartışmak),  teşüü  (  <  teş-  DTS  555)  (deşmek,  delmek),  tüşüü  (  <  tüş-  DTS  600)  (düşmek), 
uruşuu ( < uruş- DTS 616) (vuruşmak, kavga etmek). 
Eski  Türkçedeki  son  ses  “-ş”  sesi  Kırgız  Türkçesinde  bazı  örneklerde  “-ç”  sesine 
değişmiştir: çeçüü ( < şeş- DTS 522) (çözmek). 
 
Ş
. 3. Alıntı Sözcüklerde:  
Ş
. 3. 1. Görünüm:  
 
Kırgız  Türkçesindeki  alıntı  sözcüklerde  başta,  ortada  ve  sonda  birincil  veya  ikincil 
olarak kullanılan bir ünsüzdür. 
Ş
. 3. 1. 1. Başta:  
Örnek:  şaa  ~  şah  (şah, hükümdar  Far.  şāh),  şaadat  (şehadet  Ar.  şehādet),  şaazada  ~ 
şahizaada (şehzade Far. şeh-zāde), şaani (şahane Ar. şāh-āne), şaan (şan Ar. şān), şaar (şehir 
Far. şehr), şaytan (şeytan Ar. şeyùān), şayı (ham ipekten yapılan bir kumaş Far. şāhì ), şalpar 
(şalvar Far. şelvār), şayıq (şeyh Ar. şeyò), şayır (şair Ar. şāèir), şaq (dal Far. şāò), şaqap (ark, 
kanal  Far.  şāò-abe),  şakirt  ~  şekit  (öğrenci  Far.  şāgird),  şaqşaq  (parmak  yerleri;  kırık  için 
tahta Far. şāò şāò), şaldaaqı (beceriksiz kadın Far. şeleòte), şalı (çeltik Far. şālì ), şam (lamba, 
mum Ar. şem), şamal (rüzgâr Ar. şemāl), şamşi (güneş Ar. şems), şañ (azamet, ihtişam Çin.), 
şañşuur (birleşik altın Çin.), şañıya
168
 (nahiye müdürü Çin.), şanqr (frengi yarası Rus. şanqr), 
şansı (şans  Rus.  şans  <  Frs.  chance), şapaat  (şefaat  Ar.  şefāèat),  şapke (şapka  Rus.  şapqa), 
şapqat  (şefkat  Ar.  şefqat),  şilen  ~  şileen 
169
(Hanın  halka  verdiği  yemek,  şölen  Moğ.  şölön), 
şiliya  ~  şilige  (bir  koşum  aleti,  kayış  Rus.  şleya),  şinel’  (asker  kaputu  Rus.  şinel’),  şirge 
(buzağı  ya  da  tayın  süt  emmesini  engelleyen  burun  takısı  Moğ.),  şumqar  (sungur  Moğ. 
                                                 
168
 Doğu Türkistan’da Müslüman halkın yaşadığı bölgelerde kullanılmış olan bir terimdir. 
169
  Bu  yemekten  yemek,  hana  bağlılığın  bir  göstergesidir.  Bu  sözcük  Farsçada  da  kullanılır.  (H.  K. 
Karasaev, 
age., s. 290) 

 
178 
ş
onhor
), şura
170
 (danışma meclisi, şûra Ar. şÿrā), şut-tuu (şakacı Rus. şutqa = şaka + Kırg. tuu 
=  -lı,  -li,  -lu,  -lü),  şükür  ~  şügür  (şükür  Ar.  şuqr),  şıġır
171
  (şiir  Ar.  şièr),  şıypañ  (pamuk 
tarlasındaki bir yanı açık örtme Çin.), şıpa ~ şıpaa (şifa Ar. şifā’), şunan (dinleme; dinleyici 
Far. şenavande). 
Kullanıldığı Durum: 
şV- durumunda yaygın olarak kullanılır: şaazada ~ şahizaada (şehzade Far. şeh-zāde), 
ş
aani (şahane Ar. şāh-āne), şaan (şan Ar. şān), şaar (şehir Far. şehr), şatman (sevinmiş Far. 
şā
d-man
),  şahta  (maden  kuyusu  Rus.  şahta),  şeyit  (şehit  Ar.  şehìd),  şeyşembi  (salı  Far.  se-
ş
enbih
),  şeyşep  (yatak  çarşafı  Far.  cāy-şeb),  şeetay  ~  şeytay  (Doğu  Türkistan’da  bir  Çin 
memuru Çin.), şerbet (şerbet; alkollü içkiler Ar. şerbet), şerik (ortak, şirk Ar. şirk), şermende 
(mahcup  edilmiş,  rezil  olunmuş  Far.  şermende),  şooket  ~  şöököt  (şevket,  hüner,  güç  Ar. 
ş
evket
),  şoola  (şule  Ar.  şuèle),  şoorat  (şöhret  Ar.  şuhret),  şopur  (şoför  Rus.  şofyör  <  Frs. 
chauffeur
),  şosse  (şose  yol  Rus.  şosse  <  Frs.  chaussée),  şıralġa  (avcının  avladıklarından 
verdiği hediye Moğ.), şırman (sütle yapılan bir ekmek türü Far. şìr-nān). 
şC- durumunda Rusça alıntılarda kullanılır: şpion (casus, ispiyoncu Rus. şpion < Frs. 
espion
), ştab (kurmay Rus. ştab), ştat (kadro Rus. ştat), ştik (süngü Rus. ştik), ştrap (ceza Rus. 
ş
traf
), şturma (hücum Rus. şturm), şvits (İsviçre cinsi inek Rus. şveyts). 
 
Ş
. 3. 1. 2. Ortada: 
Örnek:  badışa  (padişah  Far.  pādşāh),  barışna  (bey  kızı;  yetişkin  kız  Rus.  barışnya), 
berişte  (melek  Far.  firişte),  boştoo  (posta  Rus.  poçta),  buşayman  ~  buşman  (pişman  Far. 
peşìman
), cışaan  (belirti,  iz  Far.  nişān),  çüştö  (ince, beyaz patiska  Uyg.  çuta), çıştay  (temiz 
Rus. çistıy), ġaşım (sinir, öfke, hışım Far. òişm), kökşün (fakir Moğ.), qarmüştök (kirpi Far. 
òār-püşt
),  qartoşqa  ~  qartöşkö  (patates  Rus.  qartoşqa),  laşker  (asker  Far.  leşker),  maaşıq 
(maşuk,  sevilen  Ar.  maèşÿq),  maqşar  ~  mahşar  (mahşer  Ar.  maóşer),  martişke  (örümcek 
maymun Rus. martışqa), marşal (mareşal Rus. marşal < Frs.), maşqul (meşgul Ar. meşġÿl), 
maşırıq  (doğu  Ar.  maşriq),  mömöştük  (yardımcı  Rus.  pomoşçnik),  murşap  ~  mirşap  (gece 
bekçisi; bir polis memuru Far. mìr-şeb), müşkül (zor, müşkül Ar. muşkil), müşök (çuval Rus. 
meşoq
), müştök (ağızlık Rus. mundştuq), naşaa ~ naşa (esrar, neşe Far. neş’e), naştar (neşter 
Far. nìşter), noşatur (nışadır Rus. naşatır’), nışaan (nişan Far. nişān), inşa (düz yazı Ar. inşā’), 
poroşoq (toz deterjan Rus. poroşoq), aşlampu (nohut unundan yapılan bir yemek Kırg. – Çin. 
lañfu
 = nohut unu), rikşa (araba Çin.), araşan (kaplıca Moğ.), oroşon ~ rooşan (ruşen, aydınlık 
                                                 
170
 1920’li yıllarda kullanılmış olan bir sözcüktür. 
171
 1930’lu yıllarda kullanılmış olan bir sözcüktür. 

 
179 
Far.  rÿşen),  tamaşa  (şaka,  eğlence,  temaşa  Far.  temāşā),  taşkil  (teşkil  Ar.  teşkìl),  taştit 
(şiddetlendirme Ar. teşdìd), teşe (1,09 hektarlık arazi ölçüsü Rus. desyatina), tranşeya (siper 
Rus. tranşeya < Frs.), taraşa (talaş, ince yonga Far. terāşe), vahşi (vahşi Ar. vaóşì ). 
 
Kullanıldığı Durum: 
-VşV- durumunda yaygın olarak kullanılır: buşayman (pişman Far. peşìman), cışaan 
(belirti, iz Far. nişān), ġaşım (sinir, öfke, hışım Far. òişm), qaşek (kapı pervazı Rus. qosyaq), 
qoşañ  (bir  yemek  türü  Çin.),  qoşoy  (iki  kat  Moğ.  homoy),  qaşeki  (kuru,  zayıf  koyun  Far. 
òoşk
),  aquşerqa  (ebe  Rus.  aquşerqa  <  Frs.),  maşaqat  (meşakkat,  zorluk  Ar.  meşaqqat), 
maşayıq  (veli  Ar.  meşāyiò),  maşina  ~ maşiyne  (makina  Rus.  maşina  <  Frs.),  müşök  (çuval 
Rus. meşoq), noşatur (nışadır Rus. naşatır’), nışaan (nişan Far. nişān), poroşoq (toz deterjan 
Rus.  poroşoq),  araşan  (kaplıca  Moğ.),  oroşon  ~  rooşan  (ruşen,  aydınlık  Far.  rÿşen),  tuuşar 
(düçar, rastlama Far. dÿçār). 
-VşV durumunda yaygın olarak kullanılmaz: badışa (padişah Far. pādşāh), afişa (afiş 
Rus. afişa < Frs. affiche), qatyuşa (bir top türü Rus. qatyuşa), maşa (maşa Far. māşe), tamaşa 
(şaka, eğlence, temaşa Far. temāşā), teşe (1,09 hektarlık arazi ölçüsü Rus. desyatina), taraşa 
(talaş, ince yonga Far. terāşe). 
VşV- durumunda kullanılır: aşepke (yanlış Rus. oşipqa), aşula (şiir Far. aşÿle), aşura 
(aşure  Ar.  èāşÿrā),  aşıq  (âşık  Ar.  èāşiq),  aşına  (aşina  Far.  āşinā),  işara  ~  işarat  (işaret  Ar. 
işāret
),  işembi  (cumartesi  Far.  şenbih),  üşür  ~  öşur  (öşür,  onda  bir  ürün  vergisi  Ar.  èuşr), 
eşelon  (askeri  nakliye  Rus.  eşelon),  eşen  (Türkistan’da  ve  İdil  Havzası  Türklerinde  “sufi, 
kerâmet sahibi, veli” manalarında ulemâ ve şeyhlere verilen bir ünvan Far. ìşān). 
-Cş- durumunda yaygın olarak kullanılmaz : cekşembi (Pazar Far. yek-şenbih), cemşit 
(Cemşit Far. cemşìd), kökşün (fakir Moğ.), maqşar ~ mahşar (mahşer Ar. maóşer), 
marşal (mareşal Rus. marşal < Frs.), murşap ~ mirşap (gece bekçisi; bir polis memuru Far. 
mìr-şeb
),  inşa  (düz  yazı  Ar.  inşā’),  rikşa  (araba  Çin.),  tranşeya  (siper  Rus.  tranşeya  < 
Frs.),vahşi (vahşi Ar. vaóşì ). 
-şC- durumunda yaygın olarak kullanılır: aşkere (açık, belli, aşikâre Far. āşikāre), ışqı 
(sevgi, aşk Ar. èāşq), işçötkö (fırça Rus. şçyotqa), iştey ~ içtey (iştah Ar. iştihā), işköl (okul 
Rus.  şqol),  ışqıboz  (hünerli  Far.  èāşq-bāz),  barışna  (bey  kızı;  yetişkin  kız  Rus.  barışnya), 
berişte (melek Far. firişte), boştoo (posta Rus. poçta), abdeşte (abdest Far. āb = su + dest = 
el), çüştö (ince, beyaz patiska Uyg. çuta), çıştay (temiz Rus. çistıy), kişmiş (çekirdeksiz kuru 
üzüm  Far.  kişmiş),  pamoşnik  (yardımcı  Rus.  pamoşnik),  qarmüştök  (kirpi  Far.  òār-püşt), 
qartoşqa  ~  qartöşkö  (patates  Rus.  qartoşqa),  laşker  (asker  Far.  leşker),  martişke  (örümcek 

 
180 
maymun  Rus.  martışqa),  maşqul  (meşgul  Ar.  meşġÿl),  maşqur  (meşhur  Ar.  meşhÿr), 
mömöştük  (yardımcı  Rus.  pomoşçnik),    müşkül  (zor,  müşkül  Ar.  muşkil),  müştök  (ağızlık 
Rus.  mundştuq),  naştar  (neşter  Far.  nìşter),  paraşyut  (paraşüt  Rus.  paraşyut  <  Frs.),  perişte 
(melek  Far.  firişte),  aşlampu  (nohut  unundan  yapılan  bir  yemek  Kırg.  –  Çin.  lañfu  =  nohut 
unu),  taşkil  (teşkil  Ar.  teşkìl),  taştit  (şiddetlendirme  Ar.  teşdìd),  tıraşmanke  (bir  araba  türü 
Rus. traşbanqa),taşpiş ~ taşviş (telaş, endişe Ar. teşviş). 
 
Ş