T. C. Firat üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ TÜrk diLİ ve edebiyati anabiLİm dali kirgiz tüRKÇESİnde üNSÜzler ve

. 3. 1. 3. Sonda: 
Örnek: bayquş (aklını kaybeden, iyi olmayan Far. bì-hÿş), boluş (nahiye Rus. volost’), 
çatıraş (satranç Far. ãadrenc), çoş (ince tahta Rus. tyos), derbiş ~ derviş (derviş Far. dervìş), 
göş (et Far. ġuşt), huş ~ qoş (iyi, hoş Far. òoş), kişmiş (çekirdeksiz kuru üzüm Far. kişmiş), 
kölöş (galoş Rus. ġaloşi < Alm.), köpöş (satıcı Rus. qupets), kelemiş (tarla faresi Far. kelāq = 
bozkır, mÿş  = fare), qış (kerpiç Far. òeşt), maş (iskambil kâğıtlarının rengi Rus. mast), meş 
(soba Rus. peç), muş (yumruk Far. muşt), maş (zeytini renkte küçük mercimek, burçak Far. 
māş
),  naqış (nakış  Far. naqş),  pööş (kurnaz, şeytan  Ar.  fāóiş),  şaykeş (uygun,  münasip  Far. 
şā
ykeş
), taptiş (teftiş Ar. teftìş), taşpiş ~ taşviş (telaş, endişe Ar. teşviş), ataş (ateş küreği Far. 
ā
teş
), beyiş (cennet Far. behişt), zayımpomoş (karşılıklı yardım Rus. vzaimopomoşç’ ). 
Kullanıldığı Durum: 
-Vş durumunda kullanılır: boluş (nahiye Rus. volost’), çatıraş (satranç Far. ãadrenc), 
çoş (ince tahta Rus. tyos), köpöş (satıcı Rus. qupets), kelemiş (tarla faresi Far. kelāq = bozkır, 
mÿş  
= fare), qış (kerpiç Far. òeşt), maş (iskambil kâğıtlarının rengi Rus. mast), pööş (kurnaz, 
şeytan Ar. fāóiş), şaykeş (uygun, münasip Far. şāykeş), taptiş (teftiş Ar. teftìş), taşpiş ~ taşviş 
(telaş, endişe Ar. teşviş), ataş (ateş küreği Far. āteş), beyiş (cennet Far. behişt). 
 
Ş
. 3. 2. Özellikler:  
Ş
. 3. 2. 1. Başta:  
Arapça  ve  Farsça’dan  Kırgız  Türkçesine  girmiş  olan  alıntı  sözcüklerde  ön  ses  “ş-” 
çoğunlukla  korunur:  şaabaz  (sungur,  laçin  Far.  şāh-bāz),  şaadat  (şehadet  Ar.  şehādet),  şaan 
(şan  Ar.  şān),  şaqıy  (baş  ağrısı,  bahtsızlık  Far.  şaqì  ),  şal  (topal  Far.  şel),  şaykeş  (uygun, 
münasip Far. şāykeş), şaymerden (şahmerdan, yiğitlerin piri Far. şāhì merdān), şaytan (şeytan 
Ar. şeyùān), şayı (ham ipekten yapılan bir kumaş Far. şāhì ), şalpar (şalvar Far. şelvār), şayıq 
(şeyh Ar. şeyò), şayır (şair Ar. şāèir), şapaat (şefaat Ar. şefāèat), şapqat (şefkat Ar. şefqat), 
şarıq ~ şarq (doğu Ar. şarq), şarim (kötü, ayıp, utanma Ar. şerm), şarap (şeref Ar. şeref), şeyit 
(şehit  Ar.  şehìd),  şatman  (sevinmiş  Far.  şād-man),  şek  (şüphe  Ar.  şekk),  şeker  (şeker  Far. 

 
181 
ş
eker
),  şer  (arslan,  şir  Far.  şìr),  şermende  (mahcup  edilmiş,  rezil  olunmuş  Far.  şermende), 
şimal (kuzey Ar. şimāl), şoq (muzip, yaramaz, şuh Far. şÿò), şoorat (şöhret Ar. şuhret), şükür 
~ şügür (şükür Ar. şuqr), şunan (dinleme; dinleyici Far. şenavande). 
Rusça yoluyla Kırgız Türkçesine girmiş olan alıntı sözcüklerde ön ses “ş-” çoğunlukla 
korunur:  şayke  (güruh;  çete  Rus.  şayqa),  şanqr  (frengi  yarası  Rus.  şanqr),  şansı  (şans  Rus. 
ş
ans
 < Frs. chance), şapke (şapka Rus. şapqa), şar (küre, top Rus. şar), şahta (maden kuyusu 
Rus.  şahta),  şiliya  ~  şilige  (bir  koşum  aleti,  kayış  Rus.  şleya),  şinel’  (asker  kaputu  Rus. 
ş
inel’
), şopur (şoför Rus. şofyör < Frs. chauffeur), şosse (şose yol Rus. şosse < Frs. chaussée), 
şut-tuu (şakacı Rus. şutqa = şaka; tuu = -lı, -li, -lu, -lü), şpion (casus, ispiyoncu Rus. şpion < 
Frs. espion), ştab (kurmay Rus. ştab), ştat (kadro Rus. ştat), ştik (süngü Rus. ştik), ştrap (ceza 
Rus. ştraf), şturma (hücum Rus. şturm), şvits ~ şibis (İsviçre cinsi inek Rus. şveyts). 
Diğer dillerden Kırgız Türkçesine girmiş olan alıntı sözcüklerde ön ses “ş-” korunur: 
şilen ~ şileen (Hanın halka verdiği yemek, şölen Moğ. şölön), şumqar (sungur Moğ. şonhor).  
Konuşma  dilinde  bazı  sözcüklerde  sözcük  başındaki  “ş-”  ünsüzünden  önce  ünlü 
türediği görülür: ıştap < ştab (kurmay Rus. ştab), ıştarap < ştraf (ceza Rus. ştraf), ıştat < ştat 
(eyalet, devlet; kadro Rus. ştat). 
Bazı alıntı sözcüklerde ön seste “ş- > ç-” değişimi görülür: çigrim (kumlu keçi derisi 
Rus. şaġren’ ), çoqoy (çarık, tek parçalı deri ayakkabı Çin. şohay), çıstırnay (yünden tokunan 
kumaş Rus. şerstyanoy). 
 
Ş
. 3. 2. 2. Ortada: 
Arapça  ve  Farsça’dan  Kırgız  Türkçesine  girmiş  olan  alıntı  sözcüklerde  iç  ses  “-ş-” 
çoğunlukla korunur: aşkere (açık, belli, aşikâre Far. āşikāre), aşula (şiir Far. aşÿle), aşıq (âşık 
Ar. èāşiq), aşına (aşina Far. āşinā), üşür ~ öşur (öşür, onda bir ürün vergisi Ar. èuşr), badışa 
(padişah  Far.  pādşāh),  berişte  (melek  Far.  firişte),  buşayman  ~  buşman  (pişman  Far. 
peşìman
), cışaan (belirti, iz Far. nişān), ġaşım (sinir, öfke, hışım Far. òişm), qarmüştök (kirpi 
Far. òār-püşt), qaşeki (kuru, zayıf koyun Far. òoşk), maqşar ~ mahşar (mahşer Ar. maóşer), 
maşa  (maşa  Far.  māşe),  maşaqat  (meşakkat,  zorluk  Ar.  meşaqqat),  maşqul  (meşgul  Ar. 
meşġÿl
), müşkül (zor, müşkül Ar. muşkil), nışaan (nişan Far. nişān), taştit (şiddetlendirme Ar. 
teşdìd
), tamaşa (şaka, eğlence, temaşa Far. temāşā), taraşa (talaş, ince yonga Far. terāşe). 
Rusça yoluyla Kırgız Türkçesine girmiş olan alıntı sözcüklerde iç ses “-ş-” çoğunlukla 
korunur: katlöşkö (patates Rus. qartoşqa), aşepke (yanlış Rus. oşipqa), eşelon (askeri nakliye 
Rus.  eşelon),  barışna  (bey  kızı;  yetişkin  kız  Rus.  barışnya),  afişa  (afiş  Rus.  afişa  <  Frs. 
affiche
),  qatyuşa  (bir  top  türü  Rus.  qatyuşa),  aquşerqa  (ebe  Rus.  aquşerqa  <  Frs.), martişke 

 
182 
(örümcek  maymun  Rus.  martışqa),  marşal  (mareşal  Rus.  marşal  <  Frs.),  maşina  ~  maşiyne 
(makina  Rus.  maşina  <  Frs.),  müşök  (çuval  Rus.  meşoq),  müştök  (ağızlık  Rus.  mundştuq), 
noşatur (nışadır Rus. naşatır’), paraşyut (paraşüt Rus. paraşyut < Frs.), poroşoq (toz deterjan 
Rus.  poroşoq),  tranşeya  (siper  Rus.  tranşeya  <  Frs.),  tıraşmanke  (bir  araba  türü  Rus. 
traşbanqa
). 
Bazı alıntı sözcüklerde iç seste “-ş-” türemesi görülür: çüştö (ince, beyaz patiska Uyg. 
çuta
). 
Bazı  alıntı  sözcüklerdeki  iç  ses  “-ş-  ”  ünsüzünün  “-ç-”  ünsüzüne  değiştiği  görülür: 
köçö  (cadde,  sokak  Far.  qÿşe),  kölöç  ~  kölöş  (galoş  Rus.  ġaloşi  <  Alm.),  ıstarçın  ~  starçın 
(başçavuş Rus. starşina). 
 
Ş
. 3. 2. 3. Sonda: 
Arapça  ve  Farsça’dan  Kırgız  Türkçesine  girmiş  olan  alıntı  sözcüklerde  son  ses  “-ş” 
korunur:  bayquş  (aklını  kaybeden,  iyi  olmayan  Far.  bì-hÿş),  derbiş  ~  derviş  (derviş  Far. 
dervìş
),  huş  ~  qoş  (iyi,  hoş  Far.  òoş),  kişmiş  (çekirdeksiz  kuru  üzüm  Far.  kişmiş),  kelemiş 
(tarla  faresi  Far.  kelāq  =  bozkır,  mÿş    =  fare),  maş  (zeytini  renkte  küçük  mercimek,  burçak 
Far.  māş),  naqış  (nakış Far.  naqş),  pööş  (kurnaz,  şeytan  Ar.  fāóiş),  şaykeş  (uygun,  münasip 
Far. şāykeş), taptiş (teftiş Ar. teftìş), taşpiş ~ taşviş (telaş, endişe Ar. teşviş), ataş (ateş küreği 
Far. āteş). 
 
Bazı alıntı sözcüklerde son seste “-ş > -ç” değişimi görülür: kepiç (kışlık bot Far. kefş), 
zıyankeç (zarar veren Far. ziyān-keş). 
 
T - t (Т-т) 
 
T. 1. Tanım:  
 
Ses değeri Türkiye Türkçesi ile aynı olan bu ünsüz; ton bakımından tonsuz, çıkış yeri 
bakımından diş-diş eti, çıkış şekli bakımından süreksiz bir ünsüzdür. Hava yolu bakımından 
da ağız ünsüzüdür. “d” sesinin tonsuzudur.  
 
T. 2. Türkçe Sözcüklerde:  
T. 2. 1. Görünüm:  
 
Kırgız  Türkçesindeki  Türkçe  sözcüklerde  başta, ortada  ve  sonda  birincil veya  ikincil 
olarak kullanılan bir ünsüzdür. 
 

 
183 
 
 
 
T. 2. 1. 1. Başta: 
Örnek: tınç (rahat), tuura (doğru), tuu (bayrak), too (dağ), tegerek (yuvarlak), tizme 
(tablo), tartuu (çekmek), taştoo (bırakmak), turγuzuu (inşa etmek, kaldırmak), tizüü (dizmek), 
tapança (tabanca), töñkörüş
172
 (devrim). 
Kullanıldığı Durum: 
tV-  durumunda  kullanlır:  tizme  (tablo),  tezek  (hayvan  tersi,  gübre,  tezek),  tırnaq 
(tırnak),  too  (dağ),  tütün  (duman;  ev,  hane),  tıñşa-  (dinlemek),  tıy-  (yasaklamak),  tök- 
(dökmek), turγuz- (inşa etmek, kaldırmak). 
 
T. 2. 1. 2. Ortada: 
Örnek:  batış  (batı),  bıltır  (geçen  yıl),  tütük  (boru),  muzdatqıç  (buzdolabı),  cırtqıç 
(canavar),  butaq  (fidan),  köktöm  (ilkbahar),  arstan  (arslan),  matıruu  (banmak),  bütürüü 
(bitirmek), caattaşuu (cephe almak), çatışuu (zıtlaşmak), tartınuu (çekinmek). 
Kullanıldığı Durum: 
-VtV- durumunda kullanılır: qatuu (sert), tütün (duman; ev, hane), cetimiş (yetmiş), 
batış  (batı),  butaq  (fidan),  tütük  (boru),  matır-  (banmak),  bütür-  (bitirmek),  çatış- 
(zıtlaşmak). 
VtV- durumunda kullanılır: otoo (genç evliler için açılan küçük ev, çadır; çobanların 
küçük yayla çadırı), etek (etek, dağın eteği). 
-VtV durumunda kullanılır: ceti (yedi). 
VtV durumunda kullanılır: ata (baba; ced, ata), oto- (zararlı otları ayıklamak). 
-tC-  durumunda  kullanılır:  attuu  (atlı;  adlı,  adında),  otto-  (otlamak),  quttuu  (kutlu), 
attan- (ata binmek), muzdatqıç (buzdolabı), cırtqıç (canavar), qutqar- (kurtarmak). 
-Ct- durumunda kullanılır: ortoq (ortak), orto (orta), bıltır (geçen yıl), castıq (yastık), 
altı (altı), erte (erken; sabah), öktöm (cesur, kuvvetli), cırtqıç (canavar), köktöm (ilkbahar), 
arstan (arslan), tiktir- (diktirmek), çöktür- (çöktürmek). 
T. 2. 1. 3. Sonda: 
                                                 
172
 1920-30 yılları arasında kullanılmış olan bir terimdir. 

 
184 
Örnek: bürküt (kartal), but (ayak), uyat (ayıp), bolot (çelik), it (köpek), çet (kenar), 
artuu (artmak), ırγıtoo (atmak), ötüü (geçmek), kütüü (beklemek), tartuu (çekmek), köldötüü 
(bolca vermek). 
 
Kullanıldığı Durum: 
-Vt  durumunda  kullanılır:  qut  (talih,  mutluluk,  devlet),  ügüt  (öğüt;  propaganda), 
bürküt  (kartal),  but  (ayak),  uyat  (ayıp),  bolot  (çelik),  uzat-  (uzatmak;  kız  vermek;  yolcu 
etmek), cat- (yatmak; uygun düşmek), küt- (beklemek). 
Vt durumunda kullanılır: it (köpek), at- (atmak), öt- (geçmek). 
-Ct durumunda kullanılır: qart (yaşlı, kocamış), sırt (dış, dışarı), tart- (çekmek), art- 
(artmak), qayt- (geri dönmek). 
 
T. 2. 2. Özellikler:  
T. 2. 2. 1. Başta:  
Eski  Türkçedeki  sözcük başı  “t-”  korunur:  tülkü  (<  tilkü  DLT  I-54; OTG  254;  DTS 
561)  (tilki),  til  ( <  til DTS  559)  (dil),  tooq  (  <  taqaġu ~  taqıġu  ~  taquq  DTS  536)  (tavuk), 
tayaq ( < tayaq DLT I-417; DTS 527) (değnek, dayak, asa, sopa), tereñ ( < teriñ EUTS 153; 
DTS 554) (derin), talaa ( < tala DTS 528) (tarla, step), tumşuq ( < tumşuq ~ tumşıq DTS 585) 
(hayvan burnu, gaga), tırmaq ~ tırnaq ( < tırñaq DLT I-134; DTS 569; tırıñaq ~ tırañaq DTS 
569) (tırnak), too ( < taγ DLT I-89; DTS 526) (dağ), tuz ( < tuz DLT II-18; DTS 594) (tuz), 
tüp ( < tüp DLT III-119; DTS 598) (kök, dip), töşök ( < töşek DLT I-387; DTS 582) (döşek, 
yatak), taz ( < taz DLT I-26; DTS 543) (kel), ton ( < ton DLT I-19; DTS 574) (elbise, kürk), 
toñ ( < toñ DTS 575) (don), tört ( < tört OTG 255; DTS 581) (dört), tıyuu (< tıδ- DLT II-292; 
DTS 566) (yasaklamak), toyuu ( < toδ- DLT III-244; DTS 570) (doymak), tıñşoo ( < tıñla- 
DLT III-403; DTS 568) (dinlemek; duymak), talaşuu ( < talaş- DTS 528) (tartışmak), taanuu 
( < tanı- DTS 531) (tanımak), taarınuu ( < tarın-DTS 537) (darılmak), titröö ( < titrä- DTS 
564) (titremek), tizüü ( < tiz- DTS 564) (dizmek), tölöö ( < tölä- DTS 579) (ödemek), tutuu ( 
< tut- DTS 591) (tutmak). 
Eski Türkçedeki sözcük başı “t-”nin “d-”ye değiştiği görülür: deñiz ( < teñiz DLT I-
100; DTS 552) (deniz), de- ( < ti-, te- ETG 299; te- DTS 545) (demek), darı ( < tarıγ (DLT, 
IV-577; DTS 537) (darı; ekin; tane). 
N.K.Dimitriev, ön seste tonlu ya da tonsuz ünsüzlerin daha yaygın kullanılmasını göz 
önüne alarak Türk lehçelerini iki gruba ayırır. Birinci gruba Azerbaycan, Türkmen, Gagauz, 
Güney  Kırım  Tatar  Türkçesini;  ikinci  gruba  Kazak,  Kırgız,  Karakalpak,  Nogay,  Özbek 

 
185 
Türkçesini dahil eder. Birinci grup ön seste tonlu ünsüzleri (d-, g-, ġ-), ikinci grup ise tonsuz 
ünsüzleri  (t-,  k-,  q-)  daha  yoğun  olarak  kullanır.  Malov  ise  söz  başında  tonsuz  ünsüzlerin 
kullanılmasını, dilin eski özellikleri koruduğunun bir göstergesi olarak kabul eder. Ön sesteki 
“t- > d-” değişiminin geç devirlerde oluştuğunu ve bunun Kaşgarlı Mahmut’ta tespit edildiğini 
ifade eder.
173
 
 
T. 2. 2. 2. Ortada:  
Eski Türkçedeki iç ses “-t-” korunur: ata ( < ata DLT I-32; DTS 65) (baba; ced, ata), 
qatuu ( < qatıγ DLT I-110; DTS 433) (sert; keskin), etek ( < etek DLT I-68; DTS 187) (etek; 
dağın eteği), cumurtqa ( < yumurtγa ETG 313; DTS 280) (yumurta), cötöl ( < yötül DTS 277; 
ötül DTS 393) (öksürük), butaq ( < butaq DTS 129) (dal, budak), tütün ( < tütün DLT I-400; 
DTS 601) (duman; ev, hane), orto ( < ortu DLT I-124; ortu ~ orta DTS 371) (orta), ortoq ( < 
ortaq  DLT  I-99;  ortaq  ~  ortuq  DTS  371)  (ortak),  castıq  (~  cazdıq)  (  <  yastuq  DLT  III-43; 
DTS 245) (yastık), erte ( < erte DLT I-124; ertä DTS 182) (erken; sabah), ceti ( < yiti, yeti 
OTG 259, 260; yeti DTS 259) (yedi), otoo ( < otaγ DLT III-208; DTS 373) (genç evliler için 
yapılan  küçük  ev,  çadır,  çobanların  küçük  yayla  çadırı),  qutqaruu  (  <  qutġar-  DLT  II-192; 
DTS  473)  (kurtarmak),  tiktirüü  (  <  tiktür-  DLT  II-174;  DTS  559)  (diktirmek),  cırtıluu  (  < 
yırtıl- DTS 268) (yırtılmak). 
Eski Türkçedeki iç ses “-t-” “-d-”ye değişir: cazdıq (~ castıq) ( < yastuq DLT III-43; 
DTS 245) (yastık). 
Bazı  örneklerde  Eski  Türkçede  -tC-  durumunda kullanılan  “-t-”  ünsüzünün  ardından 
ünlü türemesi olmuştur: cetimiş ( < yetmiş DTS 259) (yetmiş), kötörülüü ( < kötrül- DTS 320) 
(kaldırmak). 
 
T. 2. 2. 3. Sonda:  
Eski  Türkçedeki  son  ses  “-t” korunur:  curt  (  <  yurt  DTS  282) (yurt),  cetüü  (  <  yet- 
DTS 258) (yetmek), ügüt ( < ögüt DLT I-51) (öğüt), üst ( < üst DTS 628) (üst), cigit ( < yigit 
DLT  I-25;  DTS  260)  (yiğit),  ot  (  <  ot  OTG  250;  DTS  372)  (ateş),  but  (  <  but  DTS  129) 
(ayak), qart ( < qart DTS 429) (yaşlı, kocamış), süt ( < süt DLT I-157; DTS 518) (süt), bulut ( 
< bulıt OTG 241; DTS 123) (bulut), et ( < et DTS 186) (et), qut ( < qut DLT I-92; DTS 471) 
(baht açıklığı, mutluluk, saadet, devlet), at ( < at DTS 65) (at), at ( < āt DTS 65) (ad, isim), 
atuu ( < at- DLT I-170; DTS 65) (atmak, fırlatmak; ateş etmek), uzatuu ( < uzat- DLT I-209; 
                                                 
173
 Filiz Kılıç, 
agt., s. 150. 

 
186 
DTS 620) (göndermek, yollamak; kız evlendirmek), tartuu ( < tart- DLT III-426; DTS 538) 
(çekmek,  sürüklemek;  tartmak;  öğütmek),  cügürtüü  (  <  yügürt-  DLT  III-437;  DTS  284) 
(yürütmek),  ötüü  (  <  öt-  DLT  I-171;  DTS  391)  (geçmek), catuu  (  < yat-  DLT  II-313;  DTS 
247) (yatmak), artuu ( < art- DTS 55) (artmak), bütüü ( < büt- DTS 133) (bitmek), caratuu ( < 
yarat- DTS 240) (yaratmak, meydana getirmek), cırtuu ( < yırt- DTS 268) (yırtmak), cutuu ( 
< yut- DTS 282) (yutmak), kütüü ( < küt- DTS 230) (beklemek), qaytuu ( < qaδıt- DTS 404) 
(geri dönmek), satuu ( < sat- DTS 490) (satmak). 
Bazı  örneklerde  Eski  Türkçedeki  son  ses  “-t”  ünsüzünün  Kırgız  Türkçesinde  “-ç” 
sesine değiştiği görülür: uuç ( < avut DLT I-83) (avuç). 
 
T. 3. Alıntı Sözcüklerde:  
T. 3. 1. Görünüm:  
 
Kırgız  Türkçesindeki  alıntı  sözcüklerde  başta,  ortada  ve  sonda  birincil  veya  ikincil 
olarak kullanılan bir ünsüzdür. 
T. 3. 1. 1. Başta:  
Örnek: ta ~ taa (vur! Çin.), taacı (taç Ar. tāc), taalay (talih, kısmet Ar. ùāliè), taasir 
(tesir Ar. te’åìr), taba (tava Far. tāve), tabaq (tabak Ar. ùabaq), tabiyġat (tabiat Ar. ùabìèat), 
tabip  ~  tabıp  (tabip  Ar.  ùabìb),  tabitsa  (tablo  Rus.  tablitsa),  taġdır  (takdir  Ar.  taqdìr), 
taqsım
174
  (taksim  etme,  hesaplama  Ar.  taqsìm),  taqta  (tahta  Ar.  taòte),  talant  (yetenek  Rus. 
talant
  <  Yun.),  talap  (talep  Ar.  ùaleb),  talġat  (çehre,  yüz  Ar.  ùalèat),  talinke  (tabak  Rus. 
tarelqa
),  tamam  (sonuç,  bitiş  Ar.  tamām),  tamamat  (büsbütün,  herkes;  daima,  sürekli  Ar. 
tamām-vaqt
),  tamaşa  (şaka,  eğlence,  temaşa  Far.  temāşā),  tamsil  (simgeleme;  temsil  Ar. 
temåìl
),  tamız
175
  (sıcaklık;  temmuz  Ar.  temmÿz),  tanq  (tank  Rus.  tanq  <  İng.  tanq),  tansa 
(dans Rus. tanets < Frs. danse), tañ (zor durum, darlık Far. teng), tañger (bembeyaz bir şeker 
türü  Dung.  toñ  =  şeker,  ġuar  =  unsur,  üye),  tap  (sıcak;  zaman  Far.  tāb),  tapsir  (tefsir  Ar. 
tefsìr
), taptiş (teftiş Ar. teftìş), taran (ekin Moğ. taran), tarap (taraf Ar. ùaraf), tarsa (Manas 
destanında Hıristiyan olanlar Far. tersā), tartip (tertip, düzen Ar. tertìb), tarıh (tarih Ar. tārìò), 
tecemel  (anne  sütü  emmeden  büyüyen  çocuk  Moğ.  tedcaml),  tez  (çabuk  Far.  tìz),  teytay 
(hanım, hatun Çin. taytay; Dung. tete), tilgirem (telgraf Rus. teleġraf < Yun.). 
Kullanıldığı Durum: 
                                                 
174
 1920’li yıllarda kullanılan bir terimdi. 
175
 Bu sözcük H. K. Karasaev, 
age., s. 255” te Farsça; K. K. Yudahin, age., s. 705’te Arapça’dan alıntı 
olarak verilir. Ancak A.Taymas bu sözcüğün Süryanice “temmuz” sözcüğünden geldiğini belirtir.  

 
187 
tV-  durumunda  yaygın  olarak  kullanılır:  taba  (tava  Far.  tāve),  tabaq  (tabak  Ar. 
ùabaq
), tabiyġat (tabiat Ar. ùabìèat), tacrıyba (tecrübe Ar. tecribe), taza ~ tazza (temiz Far. 
tāze
), taziya ~ taciya (taziye Ar. taèziye), talant (yetenek Rus. talant < Yun.), talap (talep Ar. 
ùaleb
),  talġat (çehre,  yüz  Ar.  ùalèat),  talinke  (tabak  Rus.  tarelqa),  tamam  (sonuç,  bitiş  Ar. 
tamām
),  tanq  (tank  Rus.  tanq  <  İng.  tanq),  tansa  (dans  Rus.  tanets  <  Frs.  danse),  tañ  (zor 
durum, darlık Far. teng), tañger (bembeyaz bir şeker türü Dung. toñ = şeker, ġuar = unsur, 
üye), teytay (hanım, hatun Çin. taytay; Dung. tete), tekeber (kibir, gurur Ar. tekebbur), tekirer 
(tekrar Ar. tekrār).