T. C. Firat üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ TÜrk diLİ ve edebiyati anabiLİm dali kirgiz tüRKÇESİnde üNSÜzler ve

 
V. 3. 2. 3. Sonda: 
Arapça  ve  Farsça’dan  Kırgız  Türkçesine  girmiş  olan  alıntı  sözcüklerde  son  ses  “-v” 
nadiren korunur: nov (oluk Far. nāv). 
Rusça yoluyla Kırgız Türkçesine girmiş olan alıntı sözcüklerde ve soyadlarda son ses 
“-v”  korunur:  quzov  (arabanın  arka  tarafı  Rus.  quzov),  qollektiv  (kollektif  Rus.  qollektiv  < 
Lat.), arhiv (arşiv Rus. arhiv < Lat.), ustav (tüzük, nizamname Rus. ustav), aytmatov, cigitov, 
qonqobaev. 
Alıntı sözcüklerin son sesinde “-v” düşmesi görülür: çirköö (kilise Rus. tserqov’ ), döö 
(dev  Far.  dìv),  nahu  (nahiv,  cümle  bilgisi  Ar.  naóv),  noo  ~  nov  (oluk  Far.  nāv),  noo-ruz 
(nevruz Far. nev-rÿz), üpü (bağışlama, af Ar. èafv). 
 
W. 1. Tanım: 
 
Bu ses; ton bakımından tonlu, çıkış yeri bakımından çift dudak, çıkış şekli bakımından 
sızıcı  bir  ünsüzdür.  Hava  yolu  bakımından  da  ağız  ünsüzüdür.  “Türkiye  Türkçesindeki  ‘v’ 
gibi diş-dudak arasında değil, iki dudak arasında telaffuz edilir.”
178
 birincil olarak Türkçede 
bulunmayan bu ünsüz, Kırgız Türkçesinde sadece konuşma dilinde görülür.  
 
                                                 
178
 Mustafa Öner, 
agt., s. 5. 

 
200 
W. 2. Türkçe Sözcüklerde: 
W. 2. 1. Görünüm:  
 
Kırgız  Türkçesindeki  Türkçe  sözcüklerde  ortada  ve  sonda  ikincil  olarak  sadece 
konuşma dilinde oluşan bir ünsüzdür. 
W. 2. 1. 1. Başta: Kullanılmaz. 
 
W. 2. 1. 2. Ortada:  
 
Örnek:  ketebiz  >  ketewiz  (gideceğiz),  barabız  >  barawız  (varacağız),  oşondoybu  > 
oşondoywu (öyle mi?). 
Kullanıldığı Durum: 
 
-VwV-  durumunda  kullanılır:  ketewiz  (gideceğiz),  barawız  (varacağız),  oquwayt 
(okumuyor)  
-Cw- durumunda kullanılır: oşondoywu (öyle mi?), cürwöyt (yürümüyor) 
 
W. 2. 1. 3. Sonda:  
 
Örnek: kütüw atat (bekliyor), cazıw aldı (yazdı), süylöw atat (söylüyor). 
Kullanıldığı Durum: 
 
-Vw durumunda kullanılır: kütüw (bekleyip), cazıw (yazıp), süylöw (söyleyip). 
 
W. 2. 2. Özellikler:  
W. 2. 2. 1. Ortada:  
 
Eski  Türkçede  kelime  içi  bazı  “-w-”  seslerinin  Kırgız  Türkçesinde  düştüğü  görülür: 
cooş ( < yawaş DLT III-10) (sakin, yavaş, halim), tooş ( < tawuş DLT I-367) (alçak ses), töö ( 
< tewey DLT I-31; tebä DTS 546; tevä DTS 557) (deve), cuqa ( < yuwqa DLT III-33; DTS 
283) (ince), suγaruu ( < suwġar- DLT II-188) (sulamak, su vermek). 
 
Eski  Türkçede  kelime  içi  bazı  “-w-”  seslerinin  Kırgız  Türkçesinde  “-b-”  sesine 
dönüştüğü görülür: calbaruu ( < yalwar- DLT III-100; yalbar- DTS 228) (yalvarmak), arboo ( 
< arwaş- DLT I-237) (büyülemek, büyü yapmak, efsunlamak). 
 
Eski  Türkçede  kelime  içi  bazı  “-w-”  seslerinin  Kırgız  Türkçesinde  “-m-”  sesine 
dönüştüğü  görülür:  qarmoo  (  <  qarwa-  DLT  II-82)  (yakalamak,  kapmak;  elbiseyi  bir  şeyle 
süslemek). 
 
Eski  Türkçede  kelime  içi  bazı  “-w-”  seslerinin  Kırgız  Türkçesinde  “-y-”  sesine 
dönüştüğü görülür: süyrü ( < süwri DLT I-422) (sivri), küyşöö ( < kewşe- DLT III-287) (geviş 
getirmek), çöyrö ( < çewür- DLT II-82 ‘çevirmek’ ) (çevre, etraf).  

 
201 
Kırgız Türkçesinde ikincil uzun ünlülerin oluşmasında dilin tarihi sürecindeki “-γ-, -ġ- 
> -w- > Ø” erimesinin etkisi olmuştur:
179
 ooz ( < awız < aγız ETG 259, DTS 21) (ağız), oor ( 
< awır < aγır OTG, 237) (ağır), uul ( < owul < oγul, oγıl OTG 250; oġul DTS 364) (oğul), too 
( < taw < taγ DLT I-89; DTS 526) (dağ).  
“-p” ile biten sözcükler “-p” zarf fiilini alırken sözcüğün sonundaki “-p” ünsüzü önce 
“-w” ünsüzüne dönüşür ve daha sonra da düşerek uzun ünlü oluşturur (-p > -w > Ø): çaap (< 
çawıp < çap + ıp) (vurup), taap (< tawıp < tap + ıp) (bulup). 
 
W. 2. 2. 2. Sonda:  
Eski Türkçe sözcüklerde son seste “(-b >) -w > -y” değişimi görülür: üy ( < ew DLT I-
32; eb DTS 162) (ev, yurt, oba), süyüü ( < sew- DLT II-15; seb- DTS 493) (sevmek). 
Eski  Türkçede  sözcük  sonunda  yer  alan  “-w”  sesinin  “(-b  >)  –w  >  Ø”  biçiminde 
eriyerek düştüğü görülür:
180
 suu ( < suw DLT I-15; DTS 515; sub DTS 512) (su), uuçu ( < 
awçı DLT I-63) (avcı). 
 
W. 3. Alıntı Sözcüklerde:  
W. 3. 1. Özellikler:  
W. 3. 1. 2. Ortada:  
 
Bazı alıntı sözcüklerde konuşma dilinde iç ses “-p- > -b- > -w-” değişimi görülebilir: 
kitebi > kitewi (kitabı). 
 
Y - y (Й-й)  
 
Y. 1. Tanım:  
 
Ses değeri Türkiye Türkçesi ile aynı olan bu ünsüz; ton bakımından tonlu, çıkış yeri 
bakımından  diş  eti  ön  damak,  çıkış  şekli  bakımından  akıcı  bir  ünsüzdür.  Hava  yolu 
bakımından  da  ağız  ünsüzüdür.  Ünlüye  yakın  çıktığı  için  “yarı  ünlü”  olarak  da  tanımlanır. 
Oluşumu  şöyle  açıklanır:  “Dudakların  yarık  şeklini  alması,  dil  ucunun  sükûnet  durumunda 
bulunması, dil sırtının ön kısmının sert damağa doğru kabarıp, bununla yine bir  yarık teşkil 
etmesi  halinde  elde  olunur.”
181
  “Bu  ses  oluşurken  dudaklar  az  aralıklıdır,  dilin  ön  kıyısı  alt 
                                                 
179
 Ahmet Buran, 
agm., s. 292. 
180
 Ahmet Buran, 
agm., s. 292. 
181
 Necip Üçok, 
age., s. 44. 

 
202 
kesici dişlerin iç kısmına değer, ön ve arka sırtı ise sert damağa doğru yükselir, yan kısımları 
da çanak dişlere değer, ortada soluğun dışarı çıkması için dar bir kanal kalır.”
182
 
Birlikte kullanıldığı ünlülere göre ince (ön) ve kalın (art) şekilleri vardır:
183
 
İ
nce: iyüü (eğmek), üy (ev), qasiyet (gizemli güç) v.b. 
Kalın: qıyal (hayal Ar. òayāl), quday (Hüda, Tanrı Far. òudāy), toyuu (doymak) v.b. 
 
“y” ünsüzü, lehçe tasniflerinde sıkça kullanılmış olan bir ünsüzdür. Lehçe tasnifini ilk 
olarak  yapan  Kaşgarlı  Mahmut,  Kıpçak  grubundaki  y-  >  c-  gelişmesini  Divan-ü  Lügati’t-
Türk’te  belirtmiştir.  G.  Nemeth  Türk  lehçelerini  “s”  ve  “y”  grubu  olarak  ikiye  ayırmıştır. 
Talat  Tekin  qos-
 
alt  grubunu  ön  sesteki  “y-”  ünsüzünün  durumuna  göre  cıl  (Kazakça, 
Karakalpakça) ve yıl (Nogayca, Karayimcenin Haliç diyalekti) olarak ikiye ayırmıştır.
184
 Reşit 
Rahmeti Arat da Ana Türkçe veya Eski Türkçeyi s grubu (Eski Çuvaşça ve Eski Yakutça) ve 
y grubu
 olarak üçe ayırmıştır.
185
 
 
Y. 2. Türkçe Sözcüklerde:  
Y. 2. 1. Görünüm:  
 
Kırgız  Türkçesindeki  Türkçe  sözcüklerde  başta, ortada  ve  sonda  birincil veya  ikincil 
olarak kullanılan bir ünsüzdür. 
Y. 2. 1. 1. Başta:  
 
Birkaç birleşik kelimede ikinci kelimenin başında korunduğu görülür. Bunun dışında 
Kırıgız Türkçesinde ön seste kullanılmaz: 
Örnek: bı-yıl ( < bul yıl) (bu yıl), ti-yaq ( < tigi yaq) (diğer taraf), bı-yaq ( < bul yaq) 
(bu taraf).
186
 
 
Y. 2. 1. 2. Ortada: 
Örnek:  ayla  (çare),  bayke  (abi,  ağa),  iyne  (iğne),  sıyda (düz,  pürüzsüz),  uya  (yuva), 
boydoqtuq (bekarlık), çöyrö (çevre), biyik (yüksek), mıyıq (bıyık), qoyon (tavşan), oysondoo 
(cilve  yapmak),  oyloo  (düşünmek),  cıyıluu  (birikmek),  köböytüü  (çoğaltmak),  köyröndönüü 
(boy göstermek), süyköö (bulamak), çayqoo (çalkalamak), ayaq (ayak). 
Kullanıldığı Durum: 
                                                 
182
 Nevin Selen, 
age., s. 102. 
183
 Ömer Demircan, 
age., s. 48. 
184
 Filiz Kılıç, 
agt., s. 241. 
185
 Ahmet Buran - Ercan Alkaya, 
age., s. 21-22. 
186
  Özbek  Türkçesi  etkisinin  olduğu  Oş  bölgesinde  sözcük  başında  “y-”  ünsüzünün  “c-”  ünsüzü  ile 
nöbetleşe kullanıldığı da görülür (Bkz. Filiz Kılıç, 
agt., s. 65 ). 

 
203 
-VyV- durumunda kullanılır: tayaq (değnek, dayak, asa, sopa), qoyon (tavşan), kiyin 
(sonra),  kiyik  (domuz  müstesna  çatal  tırnaklı  bütün  yabani  av  hayvanları),  tüyün  (düğüm; 
kavşak; sır), küyöö (güveyi, damat), cıyırma (yirmi), buyur- (buyurmak, emretmek). 
VyV- durumunda kullanılır: ayuu (ayı), ayaq (ayak; son, netice), üyür (at sürüsü), iyin 
(omuz),  iyir-  (eğirmek,  bükmek;  çevirmek,  gütmek),  ayır-  (ayırmak),  iyil-  (eğilmek),  uyal- 
(utanmak), buyur- (buyurmak, emretmek). 
-VyV durumunda kullanılır: boyo- (boyamak). 
VyV durumunda kullanılır: uya (yuva). 
-yC-  durumunda  kullanılır:  ayla  (çare),  qıyma  (kesilmiş,  kıyılmış;  kemik  çürümesi), 
buyruq  (emir),  ayran  (ayran),  ayγır  (aygır,  damızlık  at),  qayγı  (kaygı,  keder,  tasa),  quyruq 
(kuyruk), iygi (iyi, hayırlı), iyri (eğri), iyne (iğne), böyrök (böbrek), tüymö (düğme), bayla- 
(bağlamak),  üyrön-  (öğrenmek),  oyno-  (oynamak,  eğlenmek,  şaka  yapmak;  aşk  ilişkisinde 
bulunmak). 
 
Y. 2. 1. 3. Sonda: 
Örnek:  cay  (yaz),  ay  (ay),  ıldıy  (aşağı),  birdey  (benzer),  üy  (ev),  içtey  (iştah,  yeme 
içme), buuday (buğday), qoy (koyun), apay! (anne!), aγay (abi, ağa), ayday (ay yüzlü, güzel, 
sevimli),  köböyüü  (artmak),  iyüü  (eğmek),  kiyüü  (giymek),  toyuu  (doymak),  keneyüü 
(bollaşmak). 
Ünlem ifade eden sözcüklerde kullanıldığı da görülür: iy (ah!), ay (ah!). 
Kullanıldığı Durum: 
-Vy  durumunda  kullanılır:  ögöy  (üvey),  cay  (yaz),  oñoy  (kolay),  buuday  (buğday), 
bay (zengin), biy (halk hakimi, bey; coro oyununu yöneten), boy (boy; vücut, gövde; yalnız, 
tek),  qıy  (  ~  qıq)  (koyun  gübresi),  toy-  (doymak;  bıkmak),  kiy-  (giymek),  qoy-  (koymak, 
bırakmak),  tıy-  (men  etmek,  yasaklamak),  tiy-  (değmek;  payına  düşmek,  isabet  etmek; 
evlenmek; hücum etmek), tüy- (düğümlemek, örmek), cıy- (yığmak), sıy- (sığmak). 
Vy durumunda  kullanılır:  üy  (ev), iy-  (eğmek,  bükmek),  üy-  (küme  halinde  yığmak, 
toplamak), iy (ah!), ay (ah!). 
 
Y. 2. 2. Özellikler:  
Y. 2. 2. 1. Başta:  
Eski Türkçe sözcüklerin başındaki “y-” ünsüzü, yerini “c-“ ünsüzüne bırakmıştır. Bu 
özellik Kırgız Türkçesinin ayırt edici özelliğidir. Bu nedenle Türkçe kelimelerin başında “y-” 
ünsüzü  yerine  ikincil  ses  olarak  “c-”  ünsüzünün  yaygın  ve  düzenli  bir  şekilde  kullanıldığı 

 
204 
görülür:  cötöl  (  <  yötül  DTS  277;  ötül  DTS  393)  (öksürük),  cigit  (  <  yigit  DLT  I-25;  DTS 
260) (yiğit), cıluu ( < yılıγ ETG 310; DTS 266) (sıcak, ılık), cıyırma ( < yigirmi OTG 259; 
yegirmi DTS 253) (yirmi), cip ( < yıp DLT I-158; DTS 267) (ip), cıpar ( < yıpar DLT I-327; 
DTS 267) (güzel koku), cıγıluu ( < yıqıl- DLT III-82) (yıkılmak), carıq ( < yaruq DLT I-96; 
DTS 244) (ışık, aydınlık), cılan ( < yılan DLT I-27; DTS 266) (yılan), caman ( < yaman DLT 
III-30;  DTS  231)  (kötü),  castıq  (  <  yastuq  DLT  III-43;  DTS  245)  (yastık),  cuqa  (  <  yupqa 
DLT  II-294;  DTS  281)  (ince),  cıldız  (  <  yulduz  DLT  III-40;  DTS  278)  (yıldız),  cumuş  (  < 
yumuş DLT III-12; DTS 280; yumış DTS 279) (iş), caşoo ( < yaşa- DLT III-89; DTS 246) 
(yaşamak), cüzük ( < yüzük DLT III-18; DTS 288) (yüzük), cay ( < yay DLT I-13; DTS 226) 
(yaz), cıt ( < yıδ DLT III-48; DTS 265) (koku), cıl ( < yıl DLT II-118; DTS 266) (yıl), cuu ( < 
yu- DTS 277) (yıkamak) v.b.  E. Tenişev, Talat Tekin, Mehmet Ölmez’e göre bu ses değişimi 
Fu-yü Kırgızcasında da görüldüğünden, Eski Kırgızcada sözcük başı “y-” sesinin var olduğu 
düşünülüyor.
187
 
Ünlü ile biten bir sözcükten sonra “y-” ile başlayan sözcükler görülebilir: altı yaşar ( < 
altı caşar) (altı yaşında), uluu yaş ( < uluu caş) (büyük küçük).
188
 
 
Eski  Türkçe  sözcük  başı  “y-”  sesi  düşmüştür:  içke  (  <  yinçge  DLT  III-380;  yinçkä 
DTS 261) (ince), ır ( < yır DLT II-14; ır DTS 119; yır DTS 268) (şiir, türkü), ırdoo ( < yırla- 
DLT  III-308)  (şarkı  söylemek),  ıraaq  (  <  yırak  DLT  I-97;  ıraq  DTS  119;  yıraq  DTS  268) 
(uzak, ırak), ıyladı ( < yıġladı DLT III-309) (ağladı). 
 
Eski  Türkçedeki  ön  ses  “y-”  ünsüzünün  Kırgız  Türkçesinde  düşmesinin  ardından 
ikincil uzun ünlü oluşmuştur: ıraaq ( < yıraq DLT I-97; DTS 268) (uzak, ırak). 
 
Y. 2. 2. 2. Ortada:  
 
Eski  Türkçe  iç  ses  “-y-”  korunur:  qoyon  (  <  qoyan  KTS,  155)  (tavşan),  moyun  (  < 
boyın ~ boyun DLT III-169; DTS 110) (boyun), ayva ( < awya DLT I-114) (ayva), ayuu ( < 
ayıγ DLT I-84; aδıγ DTS 14) (ayı), ayran ( < ayran DLT I-120) (ayran), kiyik ( < keyik DLT 
I-26; DTS 294) (domuz müstesna çatal tırnaklı bütün yabani av hayvanları), qayra ( < qayra 
DTS 408) (yine, tekrar), kiyin ( < keyin DTS 295) (sonra), uya ( < uya DLT I-85; DTS 607) 
(yuva),  tayaq  (  <  tayaq  DLT  I-417;  DTS  527)  (değnek,  dayak,  asa,  sopa),  uyaluu  (  <  uyal- 
DLT I-269; DTS 607) (çekinmek, utanmak), aytuu ( < ayıt- DLT I-216; DTS 29) (söylemek), 
buyuruu  ( <  buyur-  DLT  III-186;  DTS  121) (buyurmak, emretmek),  sayroo  (  <  sayra-  DTS 
481) (şarkı söylemek; ötmek), oynodu ( < oynadı DLT II-226) (oynadı).  
                                                 
187
 Hülya Kasapoğlu Çengel, 
age., s. 92. 
188
 Filiz Kılıç, 
agt., s. 65. 

 
205 
 
Eski Türkçe’deki iç ses “-y-” ünsüzü bazı örneklerde düşmüştür: ee ( < iyä DTS 205) 
(sahip), mee ( < meyi DTS 340; meñä DTS 341; meñi) (akıl, beyin). 
Bazı  örneklerde  iç  seste  “-y-”  türemesi  görülür:  qıyqıruu  (  <  qıqır-  DTS  445) 
(bağırmak). 
 
Y. 2. 2. 3. Sonda:  
 
Eski  Türkçe  son  ses  “-y”  korunur:  oñoy  (  <  oñay  DTS  367)  (kolay),  buuday  (  < 
buġday  DLT  II-235;  DTS  120) (buğday),  toy  (  < toy  DTS  572)  (düğün),  qoy  (  < qoy  DTS 
453) (koyun), cay ( < yay DLT I-13; DTS 226) (yaz), ay ( < ay DLT I-82; DTS 24) (ay), bay ( 
< bay DLT I-349; DTS 79) (zengin), ögöy ( < ögey DLT I-123) (üvey), küyüü (< köy- DLT 
III-246; DTS 312) (yanmak). 
 
Y. 3. Alıntı Sözcüklerde:  
Y. 3. 1. Görünüm:  
 
Kırgız  Türkçesindeki  alıntı  sözcüklerde  başta,  ortada  ve  sonda  birincil  veya  ikincil 
olarak kullanılan bir ünsüzdür. 
Y. 3. 1. 1. Başta: Yaygın olarak kullanılmaz. 
Örnek:  yaġni  (yani  Ar. yaènì  ), yaqor  (denizcilikte çapa,  demir Rus. yaqor),  yanvar 
(ocak ayı Rus. yanvar), yurist (hukukçu Rus. yurist), yod (iyot Rus. yod), yahna (soğutulmuş 
Far. yeòne). 
Kullanıldığı Durum: 
rV-  durumunda  nadiren  kullanılır:  yaġni  (yani  Ar.  yaènì  ),  yaqor  (denizcilikte  çapa, 
demir  Rus.  yaqor),  yanvar  (ocak  ayı  Rus.  yanvar),  yurist  (hukukçu  Rus.  yurist),  yod  (iyot 
Rus. yod), yahna (soğutulmuş Far. yeòne). 
rC- durumunda kullanılmaz. 
 
Y. 3. 1. 2. Ortada: 
Örnek: ayban (hayvan Ar. óayvān), ayt (dini bayram Ar. èıyd), ayıla (aile; topluluk; 
kadın Ar. èa’ile), beyiş (cennet Far. behişt), oyron (viran Far. vìrān), ıybaa (hayâ, utangaçlık 
Ar. óayā’), ıybadat ~ ibadat (ibadet Ar. èibādet), cayıl (cahil Ar. cāhil), caliyna ( maaş, aylık 
Rus. jalovan’e), camıyat ~ camiyat (cemiyet Ar. cemèiyyet), cuyqur (kurnaz, iki yüzlü Moğ. 
zuyġar
), cumuruyat (cumhuriyet Ar. cumhÿriyyet), cıyar (akarsu Ar. caèfer), diyvana (divane 
Far.  dìvāne),  düynö  ~  dünüyö  (dünya  Ar.  dunyā),  düyşömbü  (pazartesi  Far.  dÿ-şenbih), 
dürüyö (bir  çeşit ipekli kumaş  Far.  dÿ-rÿyì  ), dıyqan  (çiftçi Far.  dihqān), adabiyat  (edebiyat 

 
206 
Ar.  edebiyyāt),  ideologiya (ideoloji  Rus.  ideologiya <  Yun.),  şeytay  (Doğu  Türkistan’da bir 
Çin  memuru  Çin.),  şeytan  (bir  unvan  adı  Çin.),  şiliya  (bir  koşum  aleti,  kayış  Rus.  şleya), 
şıypañ (pamuk tarlasındaki bir yanı açık örtme Çin.), taypa ~ taypı (tayfa, zümre Ar. ùā’ife), 
tarbiya (terbiye Ar. terbiye), tariyqa (yol Ar. ùarìqa), teytay (hanım, hatun Çin. taytay; Dung. 
tete
),  tranşeya  (siper Rus. tranşeya  <  Frs.),  tayar  ~  dayar  (hazır  Far.  teyyār), atel’ye (atölye 
Rus. atel’ye < Frs. atelier), vaziyfa ~ ozuypa (vazife Ar. vaôìfe), zayımke (küçük çiftlik Rus. 
zaimqa
), zayır (zahir, açık Ar. ôāhir), zaya (boşuna Ar. øāyiè), zıynat (ziynet, süs, bezek Ar. 
zìynet
),  ziyada  (çok,  bol  Ar.  ziyāde),  zoologiya  (zooloji,  hayvan  bilimi  Rus.  zoologiya  < 
Yun.), zayıp (eş, kadın Ar. øaèìf). 
Kullanıldığı Durum: 
-VyV- durumunda yaygın olarak kullanılır: beyiş (cennet Far. behişt), bayit (beyit Ar. 
beyt
), cayıl  (cahil  Ar.  cāhil), camıyat  ~ camiyat (cemiyet  Ar. cemèiyyet),  cebireyil  (Cebrail 
Ar.  cebrā’ìl), cumuruyat (cumhuriyet  Ar.  cumhÿriyyet),  cıyar (akarsu  Ar.  caèfer),  çalıyar  ~ 
çarıyar  (dört  halife  Far.  çehār-yār),  çoyuñke  (dökme  demirden  bir  yemek  aracı  Rus. 
çuġunqa
),  dayım  ~  dayıma  (daima  Ar.  dā’imā),  adabiyat  (edebiyat  Ar.  edebiyyāt),  huriyat 
(hürriyet  Ar.  óurriyyet),  qayım  (başka  bir  şeyin  yerine  geçen,  var  olan  Ar.  qā’im),  qayır 
(hayır,  yardım  Ar.  òayr),  qayırdin  (başka  dinden  olan  Ar.  ġayr-dìn),  qalayıq  (kadın  köle, 
cariye  Ar.  òalā’iq),  qaniyek  (konyak  Rus.  qon’yaq),  qaniyet  (ganimet,  fırsat  Ar.  ġanìmet), 
qocayın  (sahip,  yönetici  Rus.  hozyain  <  Far.),  qıyazı  (kıyaslama  Ar.  qiyās),  qıyaq  (kurşun 
geçirmez  elbise  Moğ.  huyaġ),  qıyal  (hayal  Ar.  òayāl),  sayıp  (sahip  Ar.  ãāóib),  sayaban 
(gölgelik,  tente  Far.  sāyebān),  sayaq  (yalnız  dolaşan  Ar.  seyyāó),  sayaqat  (seyahat  Ar. 
siyāóat
), sayasat (siyaset Ar. siyāset), seyil (akıntı, sel Ar. seyl), sıyapat (ziyafet Ar. żiyāfet), 
osuyat (vasiyet Ar. vaãiyyet), şayıq (şeyh Ar. şeyò), şayır (şair Ar. şāèir), şarıyat (şeriat Ar. 
ş
erìèat
), şeyit (şehit Ar. şehìd), tayar ~ dayar (hazır Far. teyyār), zayım (istikraz, ödünç Rus. 
zayöm
),  zayımke  (küçük  çiftlik  Rus.  zaimqa),  zayavqa  (haber  verme  Rus.  zayavqa), 
zayımpomoş (karşılıklı yardım Rus. vzaimopomoşç’ ), zıyan (ziyan, zarar Far. ziyān), zıyarat 
(ziyaret Ar. ziyāret), ziyada (çok, bol Ar. ziyāde), zayıp (eş, kadın Ar. øaèìf). 
-VyV  durumunda  Rusça’dan  alınan  isimlerde  ve  diğer  alıntı  sözcüklerde  yaygın  bir 
şekilde  kullanılır:  baqteriya  (bakteri  Rus.  baqteriya  <  Yun.),  bıtiye  (yaratılış  Rus.  bıtiye), 
caarapiya ~ cuġrapiya (coğrafya Ar. cuġrāfiya), carıya (cariye Ar. cāriye), darıya (derya Far. 
deryā
),  dastaniya  (soruşturma  Rus.  doznanie),  demoqratiya  (demokrasi  Rus.  demoqratiya  < 
Yun.),  diviziya  (tümen  Rus.  diviziya  <  Lat.),  dürüyö  (bir  çeşit  ipekli  kumaş  Far.  dÿ-rÿyì  ), 
familiya (soyad Rus. familiya < Lat.), gimnaziya (lise Rus. gimnaziya < Yun.), giya ~ qıya 
(bitki Far. giyāh), ġalereya (galeri Rus. ġalereya < İtl.), ġarantiya (garanti Rus. ġarantiya < 

 
207 
Frs.), ġvardiya (hassa birlikleri Rus. ġvardiya < Frs.), kinaya (kinâye Ar. kināye), eksqursiya 
(gezi  Rus.  eksqursiya  <  Lat.),  qaloriya  (kalori  Rus.  qaloriya  <  Lat.),  aqademiya  (akademi 
Rus. aqademiya < Yun.), laboratoriya (laboratuvar Rus. laboratoriya < Lat.), loya ~ loye (bir 
bölüğün komutanı Dung. lo = büyük, yaşlı; yö, yöyö = büyük baba, büyük lider), mobuya ~ 
momiya  ~  mumiya  (mumya  Far.  mÿmiyā),  nasiya  ~  nasıya  ~  asıya  (veresiye  Ar.  nesiye), 
anbiya  (enbiya  Ar.  enbiyā),  partiya  (parti  Rus.  partiya  <  Frs.),  pensiya  (emeklilik  Rus. 
pensiya
  <  Lat.),  rubayi  (rubai  Ar.  rubāèì  ),  armiya  (ordu  Rus.  armiya  <  Frs.),  astronomiya 
(uzay  bilimi  Rus.  astronomiya  <  Yun.),  şayı  (ham  ipekten  yapılan  bir  kumaş  Far.  şāhì  ), 
şañıya  (nahiye  müdürü Çin.),  şiliya (bir  koşum aleti, kayış  Rus.  şleya), tarbiya (terbiye  Ar. 
terbiye
),  veterinariya  (veteriner  Rus. veterinariya  <  Frs.  vétérinaire),  zadaniye  (ödev, görev 
Rus. zadaniye), zaya (boşuna Ar. øāyiè). 
VyV-  durumunda  yaygın  olarak  kullanılmaz:  oyöz  (kaza,  ilçe  Rus.  uyezd),  oyen 
(büyük, kahraman Moğ. noyön), ayıla (aile; topluluk; kadın Ar. èa’ile). 
Rusça’daki  “e  =  ye;  ë  =  yö,  yo;  þ  =  yu;  ÿ  =  ya”  harflerinden  dolayı  Rusça  yoluyla 
Kırgız  Türkçesine  girmiş  olan  alıntı  sözcüklerde  -Cy-  durumunda  “-y-”  ünsüzünün 
kullanıldığı görülür. Ancak; bu görünümdeki iç ses “-y-” kullanımı yaygın değildir: dirijyör 
(bale,  orkestra  şefi  Rus.  dirijyör  <  Frs.),  flyaġ  (matara  Rus.  flyaġa),  gülamya  (gezinti  Rus. 
ġ
ulyanie
),  vahtyor  (kapıcı  Rus.  vahtyor),  qatyuşa  (bir  top  türü  Rus.  qatyuşa),  qontrolyör 
(kontrol  eden  Rus.  qontrolyör  <  İng.),  montyör  (monte  eden  Rus.  montyör  <  Frs.),  naryad 
(görev;  nöbet,  sıra  Rus.  naryad),  paraşyut  (paraşüt  Rus.  paraşyut  <  Frs.),  plyus  (artı  Rus. 
plyus
 < Lat.), putyovqa (dinlenme evi; yol listesi Rus. putyovqa), revolyutsiya (devrim Rus. 
revolyutsiya
  <  İng.  revolution),  samolyot  (uçak  Rus.  samolyot),  sentyabr’  (eylül  Rus. 
sentyabr’
 < Lat.), slyot (kongre Rus. slyot), subyekt (özne Rus. subyekt < Frs. subject), valyut 
(döviz  Rus.  valyut  <  İtl.),  vertolyöt  (halikopter  Rus.  vertolyöt),  vestibyul’  (sosyal  alanların 
geniş girişi Rus. vestibyul’ < Frs.), zaçyot (sömestr sınavı Rus. zaçyot). 
Cy-  durumunda  nadiren  kullanılır:  byudcet  (bütçe  Rus.  byudcet  <  Frs.  budget),