T. C. Firat üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ TÜrk diLİ ve edebiyati anabiLİm dali kirgiz tüRKÇESİnde üNSÜzler ve

age., s. 28. 

 
280 
 
5. 9. ó > Ø 
Alıntı Sözcüklerde: 
Arapçadan  alıntı  kelimelerde  sözcük  başında  bulunan  bazı  “ó-”  sesleri  Kırgız 
Türkçesinde  düşmüştür:  alba  (helva  Ar.  óelvā),  ile  (hile;  çeviklik;  kurnazlık  Ar.  óìle),  apız 
(hafız Ar. óāfiô), aram (haram Ar. óarām), arin (ipek; ince elbise Far. óarìr), arip ~ arıp (harf 
Ar. óarf), urmat (hürmet Ar. óurmet), uruyat (hürriyet Ar. óurriyyet), ur (hür Ar. óÿr), asan-
üsön (gökkuşağı; ikiz çocuklar için isim; Peygamberimizin yeğenleri Hasan ve Hüseyin Ar. 
óasan-óusn),  asiret  (özlem  Ar.  óasret),  üsür  ~  üzür  (huzur  Ar.  óużÿr),  tarcımal  ~  (hayat 
hikâyesi,  tercümeihâl  Ar.  terceme-óāl),  ayran  (hayran  Ar.  óayrān),  ıybaa  (hayâ,  utangaçlık 
Ar. óayā’). 
Alıntı sözcüklerde iç seste bulunan “-ó-” sesi Kırgız Türkçesinde erir ve ikincil uzun 
ünlü oluşur: maala (mahalle Ar. maóalle), qaat (kıtlık Ar. qaóù), nasaat ~ asaat (nasihat Ar. 
naãìóat),  saar  ~  zaar  (seher  Ar.  seóer),  zoor  (sahur  Ar.  saóur).  Alıntı  sözcüklerde  iç  seste 
bulunan  “-ó-”  sesi  düştüğünde  uzun  ünlü  oluşturmadığı  da  görülür:  bata  (dua  Ar.  fātióa), 
etimal (ihtimal Ar. iótimāl), etiyat (ihtiyat, tedbir, dikkat Ar. iótiyāù). 
Bazı  alıntı  sözcüklerde  son  seste  bulunan  “-ó”  sesi  düşer:  nike  (nikah  Ar.  nikāó), 
macüröö (gevşek, kuvvetsiz Ar. mecrÿó), saaba ~ saba (sabah Ar. ãabāó). 
 
5. 10. k > Ø 
Türkçe Sözcüklerde: 
Eski Türkçedeki sözcük sonu “-k” nin Kırgız Türkçesinde erimesiyle sözcük sonunda 
ikincil uzunluk oluşmuştur: keçüü ( < keçik DLT I-390) (nehir geçidi), kiçüü ( < kiçik DLT I-
227;  kiçig  DTS  306)  (küçük,  yaşça  küçük),  tebüü  (  <  tepik  DLT  I-27;  DTS  552)  (tekme; 
tepme).
238
 
 
Alıntı Sözcüklerde: 
Bazı alıntı sözcüklerde son seste “-k” ünsüzünün düştüğü görülür: ılabbay (emrediniz, 
buyurunuz Ar. lebbeyk). 
 
                                                 
238
 Ahmet Buran, 
agm., s. 292. 

 
281 
5. 11. q > Ø 
Alıntı Sözcüklerde: 
Bazı  alıntı  sözcüklerdeki  ön  ses  “q-”  ünsüzünün  düştüğü  görülür:  batir  (ev  Rus. 
qvartira). 
Bazı alıntı sözcüklerde iç seste “-q-” ünsüzünün düştüğü görülür: tamamat (büsbütün, 
herkes; daima, sürekli Ar. tamām-vaqt). 
Bazı alıntı sözcüklerde son ses “-q” ünsüzünün düştüğü görülür: kelemiş (tarla faresi 
Far. kelāq = bozkır + mÿş  = fare), ırıs ~ ırısqı (rızk, nasip Ar. rizq). 
 
5. 12. l > Ø 
Türkçe Sözcüklerde: 
Eski Türkçe “oltur-” fiilindeki “-l-” ünsüzünün düştüğü görülür: oturuu ( < oltur- DTS 
366) (oturmak). 
 
Alıntı Sözcüklerde: 
Bazı alıntı sözcüklerde iç seste “-l-” düşmesi görülür: ılayım (ey Tanrı!, Ar. allahüm), 
tabitsa (tablo Rus. tablitsa). 
Bazı  alıntı  sözcüklerde  son  seste  “-l”  ünsüzünün  düştüğü  görülür:  ıram  ~  ram  (fal 
açmak Ar. reml). 
 
5. 13. m > Ø 
Alıntı Sözcüklerde: 
Bazı  alıntı  sözcüklerde  ön  ses  “m-”  ünsüzünün  düştüğü  görülür:  üdöt  (müddet  Ar. 
muddet),  üñkür-nañkir  (Münker-Nekir  Ar.  münker  nākir),  opoñ  (değirmen  Moğ.  mofan  = 
değirmen). 
 
5. 14. n > Ø 
Türkçe Sözcüklerde: 
 
Türkçe soru sözcüklerinin ön sesindeki “n-” ünsüzü bazen düşer: ne ubaqıt > nebaq > 
ebaq (çoktan), neçe > eçe (ne kadar?).
239
 
Eski Türkçede iç seste bulunan “-n-” ünsüzünün düştüğü görülür: içke ( < yinçge DLT 
III-380; yinçkä DTS 261) (ince). 
                                                 
239
 Hülya Kasapoğlu Çengel, 
age., s. 101. 

 
282 
Türkçe sözcüklerin son sesindeki “-n” ünsüzü bazen düşer: atayın > atayı (özel), örüün 
> örüü (mola).
240
 
 
Alıntı Sözcüklerde: 
Alıntı sözcüklerdeki ön ses “n-” ünsüzünün Kırgız Türkçesinde düştüğü görülür: açar 
(çaresiz  Far.  nā-çār),  apaz  (nefes  Ar.  nefes),  asaat  (nasihat  Ar.  naãìóat),  ımcan  ~  nımcan 
(zayıf,  yarım  can  Far.  nìm-cān),  ım  ~  nım  (nem  Far.  nem),  oyen  (büyük,  kahraman  Moğ. 
noyön), zil (nesil, esas, menşe Ar. nesl). 
Bazı alıntı sözcüklerde iç seste “-n-” ünsüzünün düştüğü görülür: çatıraş (satranç Far. 
ãadrenc), ġaltek (tekerlek Far. ġalùānek), mampazi ~ mompoziy (bir çeşit akide şekeri Rus. 
monpans’e < Frs.). 
Bazı  alıntı  sözcüklerde son  seste  “-n”  düşmesi  görülür:  dürbü  (dürbün  Far.  dÿr-bìn), 
qoolu (sözlü Ar. qavlen). 
 
5. 15. ñ > Ø 
Türkçe Sözcüklerde: 
Eski Türkçede iki ünlü arasında kalan “-ñ-” ünsüzü Kırgız Türkçesinde erir ve ikincil 
uzun ünlü oluşur: söök ( < süñük, siñük ETG 295; söñük DTS 511) (kemik), caaq ( < yañaq 
DLT III-376; DTS 233) (yanak; bazı nesnelerin yan yüzü), eek ( < eñek DLT I-135) (çene). 
 
5. 16. p > Ø 
Türkçe Sözcüklerde: 
Eski Türkçede iç seste yer alan bazı “-p-” seslerinin düştüğü görülür: cuqa ( < yupqa 
DLT II-294; DTS 281) (ince). 
 “-p” ile biten sözcükler, “-p” zarf fiilini alırken sözcüğün sonundaki “-p” ünsüzü önce 
“-b”  ye,  daha  sonra  “-v”  ye  dönüşür,  daha  sonra  ünlüleşir  ya  da  yanındaki  ünlüyle  birlikte 
uzun ünlü oluşturur. çaap (< çawıp < çap + ıp) (vurup), taap (< tawıp < tap + ıp) (bulup). 
 
Alıntı Sözcüklerde: 
Bazı alıntı sözcüklerde ön seste “p-” düşmesi görülür: opuza (korkutma Far. pābÿsì ). 
 
 
                                                 
240
 Hülya Kasapoğlu Çengel, 
age., s. 101. 

 
283 
5. 17. r > Ø 
Türkçe Sözcüklerde: 
Eski  Türkçe’deki  ėr-  (imek)  fiilinin  sonundaki  –r  ünsüzü  Kırgız  Türkçesinde 
düşmüştür: e-, i- (< ėr-) (imek).
241
 
Alıntı Sözcüklerde: 
Alıntı sözcüklerde iç seste “-r-” düşmesi görülür: batir (ev Rus. qvartira), cubarmek ~ 
cubarimbek  (gençken  ölen  Far.  cevān-merg),  çertbut  (büyük  şişe  Rus.  çetvert’),  çıstırnay 
(yünden tokunan kumaş Rus. şerstyanoy), katlöşkö (patates Rus. qartoşqa). 
Bazı alıntı sözcüklerde son ses “-r” ünsüzünün düştüğü görülür: zampar (kara kış Ar. 
zemherìr). 
 
5. 18. s > Ø 
Alıntı Sözcüklerde: 
Bazı  alıntı  sözcüklerde  ön  seste  “s-”  düşmesi  görülür:  çot  (hesap  makinası  Rus. 
sçyotı). 
 
5. 19. t > Ø 
Alıntı Sözcüklerde: 
Bazı  alıntı  sözcüklerde  iç  seste  “-t-”  ünsüzünün  düştüğü  görülür:  povuske  (davetiye 
Rus. povestqa). 
Alıntı  sözcüklerde  son  seste  “-Ct”  durumunda  bulunan  “-t”  ünsüzünün  Kırgız 
Türkçesinde düştüğü görülür: dos (dost Far. dust), beyiş (cennet Far. behişt), mas (sarhoş Far. 
mest), teks ~ tekst Rus. tekst < İng. tekst), proyek ~ proyekt (proje Rus. proyekt), ras ~ ıras 
(hakikat,  doğru,  rast  Far.  rāst),  göş  (et  Far.  ġuşt),  durus  (dürüst  Far.  durust),  butparas 
(putperest  Far.  but-perest),  obulus  (bölge,  eyalet  Rus.  oblast’),  davernes  (vekâletname  Rus. 
doverennost’ ), qış (kerpiç Far. òeşt), pas (aşağı Far. pest), şaş-ke (kuşluk vakti Far. çāşt-gāh). 
-Vt durumunda bazı örneklerde son seste “-t” düşmesi görülür: icaza (izin, icazet Ar. 
icāzet), saq (sağlık Ar. ãıóóat), şarım (kanun, nizam Ar. şerìèat). 
 
 
 
 
                                                 
241
 Nurgül Moldalieva, 
agt., s. 38. 

 
284 
5. 20. ù > Ø 
Alıntı Sözcüklerde: 
Bazı  alıntı  sözcüklerde  -Vù  durumundaki  son  ses  “-ù”  ünsüzünün  düştüğü  görülür: 
saqoo (peltek Ar. saqaù). 
 
5. 21. v > Ø 
Türkçe Sözcüklerde: 
Eski Türkçede sözcük içerisinde yer alan “-v-” ünsüzünün Kırgız Türkçesinde eriyerek 
düştüğü görülür: uuç ( < avut DLT I-83) (avuç), töö ( < tevey DLT III-139; tebä DTS 546; 
tevä DTS 557) (deve), cuqa ( < yuvġa DLT III-27; DTS 282) (ince). 
 
Alıntı Sözcüklerde: 
Alıntı sözcüklerde kelime başı “v-” düşmesi görülür: ozipa (vazife, görev Ar. vaôìfe), 
oba (veba Ar. vebā’), ubal (vebal Ar. vebāl), ucut (vücut, varlık Ar. vucÿd), ucdan (vicdan Ar. 
vicdān),  oyron  (viran  Far.  vìrān),  ökül  (vekil  Ar.  vekìl),  oqo  (vuku,  olay  Ar.  vuqÿè),  oquya 
(vakıa, olay Ar. vāqièa), opaa (vefa, iyilik Ar. vefā’), opat ~ opot ~ apat ~ upat (vefat, ölüm 
Ar. vefāt), osuyat (vasiyet Ar. vaãiyyet), otan (vatan Ar. vaùan), tamamat (büsbütün, herkes; 
daima, sürekli Ar. tamām-vaqt). 
Alıntı sözcüklerde iç seste “-v-” düşmesi görülür: coomart (cömert Ar. cevān-merd), 
coop  (cevap  Ar.  cevāb),  coohar  (cevher  Ar.  cevher),  doo  (dava  Ar.  daèvā),  door  (devir  Ar. 
devr), dooran ~ dooron (devran Ar. devrān), döölöt (devlet; servet Ar. devlet), dööt (divit Ar. 
devāt),  döötü
242
  (Davut,  demirci  ustası,  zanaat  sahibine  verilen  ücret  Ar.  dāvut),  bedöö 
(bedevi Ar. bedevì ), köösör (kevser Ar. kevåer), qooġa (kavga Far. ġavġā), qoolu (sözlü Ar. 
qavlen), qoom (kavim Ar. qavm), oluya (evliya Ar. evliyā, noovat ~ nöömöt ~ nööböt (nöbet, 
sıra  Ar.  nevbet),  samoor  (semaver  Rus.  samovar),  şooket  ~  şöököt  (şevket,  hüner,  güç  Ar. 
ş
evket), şunan (dinleme; dinleyici Far. şenavande), oolat (evlat Ar. evlād), zooq (zevk, haz Ar. 
õevq), zoot (fabrika Rus. zavod). Bazı örneklerde ise iç sesteki “-v-” ünsüzünün göçüşmeye 
uğradıktan sonra düştüğü de görülür: ooqat (yiyecek, aş Ar. aqvāt). 
Bazı alıntı sözcüklerin son sesinde “-v” düşmesi görülür: çirköö (kilise Rus. tserqov’ ), 
döö (dev Far. dìv), nahu (nahiv, cümle bilgisi Ar. naóv), noo ~ nov (oluk Far. nāv), noo-ruz 
(nevruz Far. nev-rÿz), üpü (bağışlama, af Ar. èafv). 
 
                                                 
242
 Hz. Davut’un isminden alınmıştır. 

 
285 
5. 22. w > Ø 
Türkçe Sözcüklerde: 
Eski  Türkçede  kelime  içi  “-w-”  seslerinin  Kırgız  Türkçesinde  “(-b-  >)  –w-  >  Ø” 
biçiminde eriyerek düştüğü görülür: cooş ( < yawaş DLT III-10) (sakin, yavaş, halim), tooş ( 
<  tawuş  DLT  I-367)  (alçak  ses),  töö  (  <  tewey  DLT  I-31;  tebä  DTS  546;  tevä  DTS  557) 
(deve),  cuqa  (  <  yuwqa  DLT  III-33;  DTS  283)  (ince),  suγaruu  (  <  suwġar-  DLT  II-188) 
(sulamak, su vermek). 
“-p” ile biten sözcükler “-p” zarf fiilini alırken sözcüğün sonundaki “-p” ünsüzü önce 
“-b”, sonra “-w” ünsüzüne dönüşür ve daha sonra da düşerek uzun ünlü oluşturur (-p > -w > 
Ø): çaap (< çawıp < çap + ıp) (vurup), taap (< tawıp < tap + ıp) (bulup). 
Eski  Türkçede  sözcük  sonunda  yer  alan  “-w”  sesinin  “(-b  >)  –w  >  Ø”  biçiminde 
düştüğü görülür: suu ( < suw DLT I-15; DTS 515; sub DTS 512) (su), uuçu ( < awçı DLT I-
63) (avcı). 
 
5. 23. y > Ø 
Türkçe Sözcüklerde: 
Eski  Türkçe  sözcük  başı  “y-”  sesi  düşmüştür:  içke  (  <  yinçge  DLT  III-380;  yinçkä 
DTS 261) (ince), ır ( < yır DLT II-14; ır DTS 119; yır DTS 268) (şiir, türkü), ırdoo ( < yırla- 
DLT  III-308)  (şarkı  söylemek),  ıraaq  (  <  yırak  DLT  I-97;  ıraq  DTS  119;  yıraq  DTS  268) 
(uzak, ırak), ıyladı ( < yıġladı DLT III-309) (ağladı). 
 
Eski Türkçe iç ses “-y-” düşmüştür: ee ( < iyä DTS 205) (sahip), mee ( < meyi DTS 
340; meñä DTS 341; meñi) (akıl, beyin). 
 
Alıntı Sözcüklerde: 
Alıntı  sözcüklerde  iç  sesteki  “-y-”  düşmüştür:  barışna  (bey  kızı;  yetişkin  kız  Rus. 
barışnya),  bödüröt  (üstlenmek,  taahhüt  etmek  Rus.  podryad),  gir  (terazi  taşı;  gülle  Rus. 
girya), gülamya (gezinti Rus. ġulyanie), ġanim (ganimetler Ar. ġanāyem), qaşek (kapı pervazı 
Rus.  qosyaq),  qontaacı  (bey  oğlu,  şehzade  Moğ.  huntayc),  qasiyet  (özellik  Ar.  óayåiyyet), 
üpükö (buzağı derisinden bot Rus. opoyqa), pacalista (lütfen Rus. pojaluysta), ıraat (riayet Ar. 
rièāyet
), şvits ~ şibis (İsviçre cinsi inek Rus. şveyts). 
Alıntı  sözcüklerde  iç seste  ikiz ünsüz  “-yy-”nin  tamamen  düştüğü  de  görülür: curaat 
(nesil, zürriyet Ar. õurriyyet). 
Bazı  alıntı  sözcüklerde  son  sesteki  “-y”  ünsüzünün  düştüğü  görülür:  ıroo  (tunç  Far. 
rÿy), oro-mol (başörtüsü Far. rÿy-māl). 

 
286 
 
5. 24. z > Ø 
Alıntı Sözcüklerde: 
Bazı alıntı sözcüklerde iç seste “-z-” düşmesi görülür: qanca (pipo Çin. ġantszı). 
 
5. 25. ts > Ø 
Alıntı Sözcüklerde: 
Bazı  alıntı  sözcüklerin  başında  “ts-”  ünsüzünün  düştüğü  görülür:  zuñtuñ  (devlet 
yöneticisi Çin. tszun = lider + tuñ = yönetme). 
Bazı  alıntı  sözcüklerde  iç  seste  “-ts-”  düşmesi  görülür:  dañza  ~  dañsa  (sıra  yazılan 
kâğıt; Çin’in temel kanunu Çin. dan’tszı), sañza (bir ekmek türü Dung. syan’tszı), kempiske 
(değiştirme  Rus.  qonfisqatsiya),  coozı  (masa  Çin.  çcotszı),  fanza  (ev  Çin.  fantsza,  Dung. 
fonzı
), tize (kâğıt para Çin. titszı). 
Bazı alıntı sözcüklerde son seste “-ts” düşmesi görülür: çervon (10 rublelik Rus parası 
Rus. çervonets). 
 
6. ÜNSÜZ TÜREMESİ: 
 
Kelimenin ön, iç ve son seslerinde aslında olmayan bir ünsüzün türemesi olayıdır.
243
 
Kırgız Türkçesinde Türkçe ve alıntı sözcüklerde görülen bir ses olayıdır. Türkçe sözcüklerde 
ön seste “c-” ünsüzü dışında türeme görülmez. Ön ses türemeleri daha çok alıntı sözcüklerde 
“c-,  q-,  n-”  seslerinde  oluşmaktadır.  İç  ve  son  seste  ünsüz türemesi ise  hem  Türkçe  hem de 
alıntı sözcüklerde görülür. 
 
6. 1. b Türemesi 
Alıntı Sözcüklerde: 
Bazı  alıntı  sözcüklerde  iç  seste  “-b-”  ünsüzünün  türediği  görülür:  duban  (bölge  Çin. 
duan
), labbas (libas, giyim Ar. libās), ıybaa (hayâ, utangaçlık Ar. óayā’), zubun (100 Kalm. 
zuun
). 
                                                 
243
 Zeynep Korkmaz, 
age., s. 163. 

 
287 
6. 2. c Türemesi 
Türkçe Sözcüklerde: 
Bazı  örneklerde  sözcük  başında  “c-”  ünsüzünün  türediği  görülür:  cüzüm  (  <  üzüm 
DLT I-75; DTS 631) (üzüm).
244
  
 
Alıntı Sözcüklerde: 
Bazı alıntı sözcüklerin ön sesinde bulunan “c-” ünsüzünün türediği görülür: cesir (esir; 
dul kadın Ar. esìr). 
 
6. 3. d Türemesi 
Alıntı Sözcüklerde: 
Bazı  alıntı  sözcüklerde  iç  seste  “-d-”  ünsüzünün  türediği  görülür:  daldal  (tellal  Far. 
delāl
), dilde (altın Far. ùelā). 
 
6. 4. ġ Türemesi 
Alıntı Sözcüklerde: 
Bazı  alıntı  sözcüklerde  iç  seste  “-ġ-”  türemesi  görülür:  şaġdam  (mutlu  etme  Far. 
şā
dān
). 
 
6. 5. k Türemesi 
Alıntı Sözcüklerde: 
Bazı alıntı sözcüklerde son seste “-k” ünsüz türemesi görülür: böçök (kabuk Far. poçì 
), qadik (şüphe, kuşku Far. òadāiè ). 
 
6. 6. q Türemesi 
Alıntı Sözcüklerde: 
Bazı alıntı sözcüklerde ön ses “q-” ünsüzünün türediği görülür: qapsalañ (koru, bahçe 
Far. ābsālān). 
                                                 
244
 Bu ses olayını ünsüz değişimi olarak da kabul etmek mümkündür. Çünkü bazı kaynaklarda, Ortak 
Türkçe olarak verilen ilk şekillerde ön ses “h-” ünsüzünün varlığı kabul edilmektedir. Dolayısıyla Ortak 
Türkçedeki bu “h-” ünsüzünün Kırgız Türkçesinde “c-” ünsüzüne değiştiği savunulur: 
cüzüm ( < hüzüm 
Ortak Türkçe) (üzüm), 
cıyıluu ( < hıγıl- Ortak Türkçe) (toplanmak, birikmek) v.b. (Bkz. Filiz Kılıç, agt., 
s. 233-236). 
Cahit  Başdaş  ise  ön  seste  türeme  gibi  görünen  “c-“  ünsüzünün  tarihi  metinlerde  “y-”  ile 
karşılanmasından  dolayı  y-  //  c-  ses  denkliği  gereği  Kırgız  Türkçesi’nde  “c-”  li  şekillerin  mevcut 
olduğunu savunarak türemeden çok ses değişimini kabul eder (Cahit Başdaş - Abdülmukaddes Kutlu, 
age., s. 58). 

 
288 
 
6. 7. l Türemesi 
Türkçe Sözcüklerde: 
Bazı Türkçe sözcüklerde iç seste “-l-” ünsüzü türemiştir: almurut ( < armut DTS 53) 
(armut). 
 
Alıntı Sözcüklerde: 
Bazı alıntı sözcüklerde iç seste “-l-” türemesi görülür: zulpuqor (Zülfikar Ar. õufiqār). 
 
Bazı  alıntı  sözcüklerde  son  seste  “-l”  ünsüzünün  türediği  görülür:  aş-puzul  (yemek 
satılan dükkân Kırg. – Çin. puñi = dükkân). 
 
6. 8. m Türemesi 
Alıntı Sözcüklerde: 
Bazı  alıntı  sözcüklerde  son  seste  “-m”  ünsüzünün  türediği  görülür:  cıldam  ~  ıldam 
(çabukluk, çeviklik Far. celdì ). 
 
6. 9. n Türemesi 
Alıntı Sözcüklerde: 
Bazı alıntı sözcüklerde ön seste “n-” ünsüzünün türediği görülür: namirken (amerikan 
Rus. ameriqan). 
Bazı alıntı sözcüklerde iç seste “-n-” ünsüzünün türediği görülür: sancıra (şecere Ar. 
ş
ecere
). 
Bazı  alıntı  sözcüklerde  son  seste  “-n”  türemesi  görülür:  cosun  (nizam,  kaide  Moğ. 
yosi
), ötögön (ayı Moğ. ötögö), zalun (yiğit Kalm. zalu). 
 
6. 10. ñ Türemesi 
Alıntı Sözcüklerde: 
Bazı  alıntı  sözcüklerde iç  seste  “-ñ-” türemesi  görülür:  luñtuñ (askeri  vali  Çin.  du  = 
büyük + tun = yönetme), üñkür-nañkir (Münker-Nekir Ar. münker nākir). 
 
6. 11. p Türemesi 
Alıntı Sözcüklerde: 
Bazı  alıntı  sözcüklerde  son  ses  ünlünün  yerine  “-p”  türemesi  görülür:  carköp 
(kavrularak pişirilen yemek Rus. jarkoe). 

 
289 
 
6. 12. r Türemesi 
Alıntı Sözcüklerde: 
Bazı  alıntı  sözcüklerde  iç  seste  “-r-”  türemesi  görülür:  çertbut  (büyük  şişe  Rus. 
çetvert’
), kecirnay (deri, kösele Rus. qojanıy). 
 
6. 13. ş Türemesi 
Alıntı Sözcüklerde: 
Bazı alıntı sözcüklerde iç seste “-ş-” türemesi görülür: çüştö (ince, beyaz patiska Uyg. 
çuta
). 
 
6. 14. y Türemesi 
Türkçe Sözcüklerde: 
Bazı Türkçe sözcüklerde iç seste “-y-” türemesi görülür: qıyqıruu ( < qıqır- DTS 445) 
(bağırmak). 
 
Alıntı Sözcüklerde: 
Bazı alıntı sözcüklerde iç seste “-y-” türemesi görülür: bayna (var Kalm. baani = var), 
pıyba  (bira  Rus.  pivo),  tacrıyba  (tecrübe  Ar.  tecribe),  ıymam  (imam  Ar.  imām),  zayımke 
(küçük  çiftlik  Rus.  zaimqa),  zayımpomoş  (karşılıklı  yardım  Rus.  vzaimopomoşç’  ),  teytay 
(hanım, hatun Çin. taytay; Dung. tete). 
Alıntı  kelimelerde  iç  seste  bulunan  “-ì-  ”  ünlüsünün  yerine  “-y-”  ünsüzü  türer: 
buşayman  ~  buşman  (pişman  Far.  peşìman),  aqıyqat  (hakikat  Ar.  óaqìqat),  qasiyde  (kaside 
Ar.  qaãìde),  oyron  (viran  Far.  vìrān),  taşbıyqat  (öğüt,  tesbihat  Ar.  teblìġāt),  tabiyġat  (tabiat 
Ar. ùabìèat), tariyqa (yol Ar. ùarìqa), zeyrek (zeki, anlayışlı Far. zìrek). 
Arapça alıntı sözcüklerde iç seste yer alan “-ع-” ve “-ء-” (è ve ’) etkisiyle “-y-” sesi 
türemiştir: qayım (başka bir şeyin yerine geçen, var olan Ar. qā’im), payda (fayda Ar. fā’ide), 
payiz (faiz  Ar.  fā’iż),  rubayi (rubai  Ar.  rubāèì  ), şayır  (şair  Ar.  şāèir),  taypa  ~ taypı  (tayfa, 
zümre Ar. ùā’ife), ayıla (aile; topluluk; kadın Ar. èa’ile), zayıp (eş, kadın Ar. øaèìf), azireyil 
(Azrail Ar. èazrā’ìl). 
Arapça’dan  alıntı  sözcüklerin  ön  sesinde  “ع-  =  è  ”  harfi  kullanıldığında  VyC- 
görünümünde iç seste “-y-” türemesi görülür: ıybadat (ibadet Ar. èibādet), ıybarat (ibret Ar. 
èibret), ıyzat (izzet, saygı Ar. èizzet), ıymarat (imaret, bina Ar. èimāret). 

 
290 
Alıntı  sözcüklerde  son  seste  “-y”  ünsüzü  türer:  bolotunay  ~  bolotnay  (beyaz  kumaş, 
bez Rus. polotno), şey-şembi (salı Far. se-şenbih), şorkeldey (bahtsız, mazlum Far. şor-kelle), 
taalay (talih, kısmet Ar. ùāliè). 
Alıntı  kelimelerde  sonda  bulunan  “-ì,  -ÿ”  ünlüsünün  etkisiyle  “-y”  ünsüzü  türer: 
sayasiy (siyasi Ar. siyasì ), adabiy (edebi Ar. edebì ), ruhiy (manevi Ar. rÿóì ), kedey (fakir; 
dilencilik Far. gedāì ), sabiy (çok küçük çocuk, sebi Ar. ãabì ). Birleşik sözcükleri oluşturan 
kelimelerin son sesinde de bu değişim görülür: bayquş (aklını kaybeden, iyi olmayan Far. bì-
òÿş
), düyşömbü (pazartesi Far. dÿ-şenbih), şaqıy (baş ağrısı, bahtsızlık Far. şaqì ).