XII f
əsil
Professor S
ədnik Paşa
Pirsultanlının tədqiqat obyekti:
Sarı Aşığın bayatı zirvəsi
661
Q
ədim və zəngin tarixə malik olan Azər-
baycan
ədəbiyyatının şifahi və yazılı poeziyası
dünya m
ədəniyyəti xəzinəsinə dahi sənətkarlar
vermişdir.
Az
ərbaycan ədəbiyyatı tarixində aşıq
poeziyası görkəmli yer tutur. Azərbaycan aşıqları
üç qrupa bölünmüş, onların həyatı, fəaliyyəti
t
əhlil olunmuş, faydalı tədqiqat əsərləri yazıl-
mışdır.
Az
ərbaycan aşıqlarının üç qrupu bunlardan
ibar
ətdir: birinci qrup: ustad aşıqlar, ikinci qrup:
ifaçı aşıqlar, üçüncü qrup: aşıq poeziyası
üslubunda şeir yaradan el şairləri.
Aşıq sənətini yaşadan və inkişaf etdirən
görk
əmli sənətkarlar birinci - ustad aşıqlar qru-
puna daxildir: Qurbani, Abbas Tufarqanlı, Sarı
Aşıq, Şəmkirli Aşıq Hüseyn, Aşıq Ələsgər,
Bozalqanlı Aşıq Hüseyn, Aşıq Şəmşir, Hüseyn
Cavan, Mikayıl Azaflı və başqaları ustad
aşıqlardır.
Az
ərbaycan poeziyasında Sarı Aşığın yara-
dıcılığı çox zəngin və rəngarəngdir. Azərbaycan
aşıq poeziyasında Sarı Aşığın bayatıları misilsiz
v
ə bədii xəzinədir.
Sarı Aşığın bayatı zirvəsi insan qəlbini
p
ərvazlaşdıran sənət inciləri əsasında qurulmuş-
662
dur. Əbədiyaşar sənətkar Sarı Aşığın yaratdığı
bayatılar tərbiyəvi və estetik mahiyyətli sənət
incil
əridir.
Sarı Aşığın bayatılarını toplamaq və tədqiq
etm
ək professor Sədnik Paşa Pirsultanlıya nəsib
olmuşdur. Professor Sədnik Paşa 1975-ci ildə
G
əncədən Şəmkirə gedəndə yolun qırağında
qoyun otaran P
ənah kişi ilə görüşür.
P
ənah Allahverdi oğlu deyir ki, mənim
əslim Şəmkirin Dağincilli kəndindəndir. Otu-
zuncu ill
ərdə bizi Şəmkirin Könüllü kəndinə
köçürmüşlər.
Professor S
ədnik Paşa nurani, ağsaqqal Pə-
nah kişidən soruşur ki, dastan, nağıl bilirsənmi?
- P
ənah kişi cavab verir ki, 1918-ci ildə
Göyç
ədə bir bəyin qoynunu otarırdım. Çalmalı
yaylağında bir dərviş mənim yanıma gəldi. Ona
hörm
ət etdim. Danışdığı “Lələ nağılı” xoşuma
g
əldi, ona bir quzu kəsdim. Onu üç gün qonaq
etdim. Dedi ki, Bağdadda Lələnin yazıya alınmış
bayatılarını görmüşəm.
Professor S
ədnik Paşa bu hadisəni Gəncə
Dövl
ət İnstitutunda fizika-riyaziyyat elmləri
namiz
ədi, dosent Cəbrayıl Xələfova danışır. Cəb-
rayıl müəllim deyir ki, bizim Füzuli rayonundakı
Qazaxlar v
ə Əhmədallar kəndlərində Lələnin
663
saysız-hesabsız rəvayətləri və bayatıları möv-
cuddur.
Professor S
ədnik Paşa Füzuli rayonunun
Əhmədallar və Qazaxlar kəndinə gedir. Əhməd-
allar k
ənd sakini, yetmiş yaşlı Bayram Musa
oğlu, Qazaxlar kənd sakini, doxsan yaşlı Şahlıq
Xınalı qızı ləl-cəvahirat xəzinəsinin ağzını
a
çırlar, Lələnin bayatı incilərini əzbər danışırlar.
S
ədnik müəllimə “Lələ dağı”, “Lələ yay-
lağı” haqqında geniş məlumat verir, onu Arqalı
q
əbirstanlığına və Arqalı günbəzinə aparır, bu
bayatını da əzbər deyirlər:
Arqalı haray, Babı haray,
L
ələ haray.
Yoruldum yolda qaldım,
Bir yorğa, yabı haray.
XIII
əsrə aid Babı günbəzinin yanında bir
daş-təknə məzar var. Məzarın üstündə yazılıb:
“M
əzar Lələ Mahmud oğluna aiddir”. Bundan
sonra S
ədnik müəllim Lələnin “Yaxşı-Yaman”
dasta
nını öyrənir, iki cilddən ibarət 2006-cı ildə
G
əncədə “Pirsultan” nəşriyyatında çap olunan
“Ozan-
aşıq yaradıcılığına dair araşdırmalar”
kitabına daxil edir, hədiyyə verir.
664
Professor S
ədnik Paşa həmin kitabda
“L
ələnin məzarı və özü” adlı məqaləni oxuculara
t
əqdim edir. Professor Məmmədhüseyn Təh-
masib yazır ki, Lələ Sarı Aşıqdan əvvəl yaradı-
cılığa başlamışdır. Onun yaradıcılığını Sarı Aşıq
davam etdirmişdir.
Sarı Aşıq “Aşiq və Yaxşı” dastanını yaradır.
L
ələnin “Yaxşı və Yaman” dastanından, xalq
r
əvayətlərindən təsirlənir:
M
ən aşığam, Lələ mən,
Q
əflətdəyəm hələ mən,
D
ərddən, qəmdən, hicrandan,
Bağlamışam şələ mən.
Professor S
ədnik Paşa “Lələnin məzarı və
özü” adlı məqaləsində hadisələrin ətraflı şərhini
verir.
1
Sarı Aşıq haqqında ilk yazılı məlumat
Əndəbil Qaradağinin “Təzkireyi-Qaradaği” adlı
əsərində verilir
2
. XIX
əsrin sənətkarı olan
Qaradaği təzkirəsində “Aşıq Qurbanəli və ya Sarı
Aşıq və haqq aşığı deyilən şəxsin seyrüsüluki”
s
ərlövhəsi altında yazır: “Zahirən bu zati pak
şifteyi-ruzigardır. Əslən Qaradağ mahalındandır.
1
“Elm v
ə həyat” jurnalı, 1984, №4
2
“T
əzkireyi-Qaradaği”, səh 7-10, Rəf. №7
665
Çox q
ədim vaxtlarda gəlib Qarabağın Zəngəzur
maha
lında Həkəri çayının kənarında Vaqe Gü-
l
əbird adlı qəryədə sükna edib”.
Bu m
əlumat içərisində əsas fakt onun
Qaradağ mahalından olmasıdır. Ancaq Yaxşının
v
ə bacısı Günəşin həqiqi adları müəyyən-
l
əşdirilmədiyi kimi, Sarı Aşığın özünün adı da
d
əqiqləşdirilməmişdir.
Qaradaği “Təzkireyi- Qaradağı” əsərində
onun adının Qurbanəli, Salman Mumtaz Abdul-
la,
3
Əmin Abid Qərib, Bəhlul Bəhcət isə Sarıca
N
əbi olduğunu göstərirlər.
Aşıq Ələsgər bir təcnisində onun adının
Yetim olduğunu poetik dillə vurğulayır:
F
ərhad Şirin sevdi,
Yetim Yaxşı yar.
4
L
ələnin bayatılarından məlum olur ki, onun
adı Budaqdır:
L
ələ lələləndi,
Göz yaşı səpələndi.
L
ələ şah qapısından,
Budağı Şələləndi.
3
Salman Mumtaz
. “Aşıq Abdulla “. Bakı, 1927
4
Aşıq Ələsgər. Bakı, 1973, səh 266
666
Sarı Aşıq bir bayatısında deyir:
M
ən aşıq, sarı qaldı,
Gün getdi, sarı qaldı.
Yollarına göz tikdim,
Gözümd
ə sarı qaldı.
Sarı Aşığa elə gəlir ki, onun hər bir alqışı
alqış, qarğışı isə qarğışdır. Deməli, onun sözü
D
ədə Qorqud kimi ötkəmdir:
M
ən aşığam yana üz,
Örd
ək göldə yana üz,
Nec
əsən bir ah çəkəm,
Yaş tökülə, yana üz.
Sarı Aşıq bəzi bayatılarını rişxənd şəklində,
qeyri-adi t
ərzdə dilə gətirir:
M
ən aşığam don qara,
Kofta yaşıl, don qara,
Ay allah s
ənə qurban,
Yaxşını yaxşıya yaz,
Donqarı da, donqara.
667
Sar
ı Aşığın təsəlli üçün bircə Yaxşısı var.
Ona da qovuşa bilmir. Onun Yaxşısı ayla gün
kimi göz
əl camala malikdir:
Aşıq, bu gün butandı,
Güld
ən dəstə tutandı.
Ayla gün b
əhsə girdi,
Camalından utandı.
Sarı Aşıq Yaxşının hüsnünə baxmaqdan
doymur:
Aşıq, süzgün gözlərin,
Q
əmdən üzgün gözlərin.
Yaxşıdan doya bilməz,
Baxsa yüz gün gözl
ərin.
Professor S
ədnik Paşa Pirsultanlı yazır:
“Sarı Aşıq Azərbaycan poeziyasında bayatı
zirv
əsinin fatehidir. O, bu ucalığı getdikcə daha
möht
əşəm bir şəkildə nümayiş etdirir. İnsanlar
onun yetkin, bitkin m
ənalı, rəngarəng, dərin
m
ənalı və məzmunlu bayatılarından doymayırlar.
Onun bayatı çeşməsi zaman-zaman axdığı
kimi bundan sonra da könüll
ərə axmaqda davam
ed
əcəkdir. Sarı Aşığın bayatıları gələcək bayatı
yaradıcıları üçün bir örnək, bir mənbə, bir qay-
naq rolunu oynayacaqdır. Neçə ki, Azərbaycan
668
türkl
əri var Sarı Aşıq zaman-zaman onların qəl-
bind
ə yaşayacaqdır”.
5
Görk
əmli folklorşünas, əməkdar müəllim,
filologiya elml
əri doktoru, professor Sədnik Paşa
Pirsultanlının 2011-ci ildə Bakıda nəşr olunmuş
“Poeziyamızda Sarı Aşığın bayatı zirvəsi” adlı
t
ədqiqat əsəri iki fəsildən, yüz əlli beş səhifədən,
“Bayatı yaradıcısı Lələ və Sarı Aşıq” adlı
girişdən və nəticədən ibarətdir.
Birinci f
əsil “Sari Aşığın həyat və yaradı-
cılıq yolu”, ikinci fəsil isə “Sarı Aşığın bayatı
zirv
əsi” adlanır. Birinci fəsildə Sarı Aşığın
dastan yaradıcılığı, ikinci fəsildə isə Sarı Aşığın
cinaslı bayatıları və bağlama bayatıları təhlil
olunur.
“Yaxşı Yaman” dastanı “Aşıq və Yaxşı”
dastanından əvvəl yaranmışdır. Yaxşı, Günəş və
Liqa obrazları da “Yaxşı-Yaman” dastanında
forma
laşmışdı. Bu dastana görə Lələ daşdan ya-
ran
mışdır. Buna görə də Yaxşı onun mənəvi
anasıdır. Yaxşının mənəvi yüksəkliyi Sarı Aşığın
xoşuna gəlmiş, buna görə də sevgilisini Yaxşı adı
il
ə çağırmışdır.
Sarı Aşıqdan sevdiyi və Yaxşı adlandırdığı
qız yaşca çox kiçikdir. Qızın ailəsi də bu sevgiyə
5
S
ədnik Paşa Pirsultanlı. Poeziyamızda Sarı Aşığın bayatı zirvəsi.
Bakı, 2011, səh 24.
669
etiraz edir. H
ətta Yaxşı öləndə onu uşaq qəbir-
stanlığında dəfn edirlər.
L
ələ Sarı Aşıqdan əvvəl yaradıcılığa
başlamışdır. Lələ haqqında yazılı mənbə Elyas
Muşeqin 1721-ci ildə yazdığı “Nəğmələr kitabı”
nda göst
ərilir. Lələnin Matedaranda altımışa
yaxın bayatısının saxlandığı məlumdur.
L
ələnin Füzuli rayonunun Əhmədallar kən-
dinin yaxınlığındakı “Arqalı qəbirstanlığı”nda
q
əbrinin Sənduqə-qəbir daşı olduğu müəy-
y
ənləşdirilmişdir. Bunu təsdiq edən bir bayatı da
var:
L
ələ yerin Arqalı,
M
ələməz ay arqalı.
K
əsəkəs meydanında,
Nam
ərd qaçar, ər qalı.
Elyas Muşeqin “Nəğmələr kitabı” nda
L
ələnin üç bayatısı verilmişdir. Lələnin arzusuna
gör
ə “gözəl şah” onun qəbri üstə gəlməli idi. Şah
onun q
əbri üstə gəlir və günbəz də tikdirir:
L
ələ də ölüb getdi,
Dünyanı böldü getdi.
Qoy L
ələ də bilsin ki,
Göz
əl şah gəldi, getdi.
670
Bu bayatıdan məlum olur ki, Lələnin arzu-
suna
əməl edilir. Lələ vəfat edəndən sonra “gözəl
şah” onun qəbrinin üstünə gəlir, həm də günbəz
tikdirir.
Sarı Aşığın bayatısında həyat hadisələri çox
canlı və təsirli verilir.
Sarı Aşıq bəzən bir bayatıda dediyi fikrə,
m
ətləbə başqa bir bayatısında eyhamlı şəkildə
işarə edərək, onu daha da qüvvətləndirir:
Aşıq, əlaman çəkər,
Dilin
əlaman çəkər,
Yarın soyuq üzündən,
Dağlar əlaman çəkər.
H
əqiqətən Türkiyədə Qaraman dağları,
Qaraman vilay
əti, Göyçədə Qara İmanlı kəndi,
Laçında Qaraman kəndi mövcuddur. Yuxarıdakı
bayatıya görə bu mətləbin Sarı Aşığa bağlı
olduğunu aydınlaşdıra bilmirik. Təkcə, tədqiqatçı
B
əhlul Bəhcət “Sarı Aşığın bayatıları” kitabının
müq
əddiməsində Sarı Aşığın Türkiyənin Qara-
man vilay
ətindən olduğunu qeyd edir. Lakin
B
əhlul Bəhcət “Sarı Aşığın bayatıları” kitabının
müq
əddiməsində Sarıca Nəbinin Türkiyədə Hacı
Qaramanın ailəsindən olduğunu göstərir.
671
Əndəlib Qaracadaği, Salman Mümtaz və
Əhliman Axundov, eləcə də Bəhlul Bəhcət Sarı
Aşığın bayatılarını tam toplaya bilməmişlər.
Onun ana v
ətəni Qaradağ, sonra da Qarabağ
olsa da onun bütün h
əyatı Laçın rayonunun
H
əkəri çayının sahilindəki Güləbird kəndində
keçmiş, onun həyatı, məişəti, sevgisi, yaradıcılığı
bu coğrafi məkanla bağlı olmuşdur.
Sarı Aşıq bayatısında deyir:
K
əndimiz Güləbatdı,
Çiç
əyə, gülə batdı.
Yaxşı yar gülümsədi,
Ağzından gülab atdı.
Bu bayatının ikinci variantı belədir:
M
ən aşıq, gülab axdı,
Çiç
əyə, gülə baxdı.
Yaxşı yar gülümsədi,
Ağzından gülab axdı.
Sarı Aşığın tədqiqatçıları elə təsvir etmişlər
ki, guya Sarı Aşıq bütün bayatılarında yalnız
Yaxşını təsvir və tərənnüm etmişdir. Onun baya-
tıları Yaxşının həyat macəraları çevrəsindən çıxa
bilm
əmişdir.
672
Sarı Aşıq Azərbaycan poeziyasının bütün
sirl
ərinə bələd olmuşdur. Sarı Aşıq gəzməyi,
görm
əyi sənətkar üçün böyük yaradıcılıq qaynağı
hesab etmiş, hər bir bayatısını bir abidə kimi
poetik dill
ə söyləməyə nail olmuşdur. Professor
S
ədnik Paşa yazır:
“Sarı Aşıq yığcam, lakonik tərzdə, dörd
misralı bayatıda öz hissini, məhəbbətini, istəyini
el
ə sənətkarlıqla çatdıra bilir, onu elə poetik
dill
ə, canlı, yaddaqalan bədii lövhələrlə verir ki,
ist
ər-istəməz bunlar insanı ilhamlandırır, vəcdə
g
ətirir, mənən zənginləşdirib düşündürür, təsir-
l
əndirir, yatmış fikir və duyğularını yenidən
oyadır. Bax, budur, Sarı Aşıq poeziyasının cazi-
b
ə qüvvəsi, fərdi məziyyəti”.
Sarı Aşığın bayatılarındakı forma və
m
əzmun vəhdətdə qurulmuş, forma məzmunu,
m
əzmun da formanı tamamlamışdır.
Ə.Qaradaği “Təzkireyi-Qaradaği” əsərində
yazır ki, Sarı Aşıq çox erkən Güney Azərbay-
canın Qaradağ mahalından Zəngəzura, oradan da
H
əkəri çayının sahilindəki Güləbird qəryəsinə
g
əlir, orada Yaxşı adlı bir qıza aşiq olur, sevgilisi
nakam öl
ən zaman özünün tarixi bayatısını
söyl
əyir:
M
ən aşiq, tərsinə qoy,
T
ər təni tərsinə qoy.
673
Yaxşını qibləsinə,
Aşiqi tərsinə qoy.
Sarı Aşıq Həkəri çayının sahilindəki Gülə-
bird q
əryəsində vəfat etmiş və kənd qəbirstan-
lığında dəfn olunmuşdur.
Sarı Aşığın zəkalı, dərin biliyə malik olma-
sı, sağlığında ona böyük şöhrət gətirmiş, onu el
iç
ərisində məşhurlaşdırmışdır.
Sarı Aşığın bir-birindən gözəl və təsirli
deyişmələrində hərbə-zorba ünsürləri də müəy-
y
ən yer tutur.
Folklorşünas Əhliman Axundova da, Bəh-
c
ətə də məlumdur ki, onlardan bir əsr əvvəl
Ə.Qaradaği “Təzkireyi-Qaradaği” əsərində məlu-
mat verir ki, Sarı Aşıq İranın Qaradağ maha-
lından köçüb, Zəngəzur qəzasına gəlmiş və
H
əkəri çayının sahilində yaşayıb məskunlaş-
mışdır.
1927-1938-ci ill
ərdə aparılan arxeoloji
qazıntılar onun üstündə saz şəkli olan qəbrinin
XVII
əsrə aid olduğunu təsdiq etmişdir. Arazın o
tayı da, bu tayı da bütöv Azərbaycandır. Sarı
Aşıq Qaradağdan da olsa, Laçından da olsa bi-
zimkidir, az
ərbaycanlıdır, Azərbaycan sənət-
karıdır.
674
Sarı Aşığın dastan yaradıcılığında əvvəl
yaratdığı kiçik sujetli bayatılı hekayələr, bayatı
deyişmələr, bayatı-bağlamalar əsas yer tutur.
Bayatı deyişmələrə bir nümunə:
M
ən aşiq, odu-budu,
Sözümün canı budu.
Qoy s
əndən bir soruşum,
Kür neç
ə batman sudu.
Lakin Sarı Aşığın “Aşiq və Yaxşı” dastanı
h
ələ də özünün təkamülünü yaşamaqdadır. Bizə
m
əlum olan üç bayatılı dastanımız var: “Arzu-
Q
ənbər”, “Yaxşı-Yaman” və “Aşiq və Yaxşı”.
Bu dastanla
rın üçü də dağ kultu ilə bağlıdır.
“Yaxşı-Yaman” dastanının qəhrəmanı Lələ
t
əkrar-təkrar deyir: “Yaranmışam daşdan mən”.
“Arzu-Q
ənbər” dastanında Bakı dialektində
Q
əmbərin mənası daş deməkdir. Sarı Aşıq öz
ustadını yamsılayaraq tez-tez deyir:
Kiprikd
ən mən, qaşdan mən,
Yem
ərəm hər aşdan mən,
N
ə atam var, nə anam,
Yaranmışam daşdan mən.
Sarı Aşığın ədəbi irsini tam toplayıb əldə
etm
ədən onun qoşma yaradıcılığı haqqında saz
675
götürüb, el-
elatı gəzməsindən, məclislər keçir-
m
əsindən söhbət açmaq olmaz. Bizim vəzifəmiz
Sarı Aşığın bitib tükənməyən ədəbi irsini səbrlə
toplayıb üzə çıxarmaqdan və tədqiqata cəlb
etm
əkdən ibarətdir.
Akademik Mirz
ə İbrahimov bütün bunları
n
əzərə alaraq yazır: “Aşıq poeziyamızın bir çox
m
əsələlərinin aydınlaşmamış qaldığını Sarı
Aşığın həyatı və yaradıcılığı haqqındakı məlu-
matın naqisliyi aydın göstərir”.
C
əsarətlə demək olar ki, Sarı Aşığın cinaslı
bayatıları, bağlama-bayatıları haqqında bu və ya
dig
ər şəkildə fikir və mülahizələr söylənilmişdir.
Lakin Sarı Aşığın həyatı və şeirləri ilə bağlı
“
Aşıq və Yaxşı” dastanı tam araşdırılmamışdır.
Sarı Aşıq bayatı yaratmaq sahəsində par-
laq uğurlar qazanmış, bayatı zirvəsinə ucal-
mışdır.
A).
Sarı Aşığın cinaslı bayatıları.
XVII
əsrdə Sarı Aşıq cinas qafiyəli
bayatıların klassik nümunələrini yaratmış, heca
v
əznli xalq şeirimizi zənginləşdirmiş, onu ən
göz
əl cinaslı bayatılara qovuşdurmuşdur:
M
ən aşiq, baltasına,
El
ə vur, balta sına.
Yaxşının ağ əlləri,
Batıbdı bal tasına.
676
Sarı Aşıq XVII əsrin nəhəng simalarından
biridir. Onun baya
tı yaradıcılığı Azərbaycan
ədəbiyyatında xüsusi yer tutur. Sarı Aşıqdan
əvvəl və sonra bayatı yaradıcılarından heç biri
onun f
əth etdiyi zirvəyə yüksələ bilməmişlər.
Z
əngin yaradıcılıq yolu keçmiş Sarı Aşıq
ənənəvi bayatılar, bağlama-bayatılar, cinaslı
ba
yatılar, bayatı-deyişmələr, bayatı-rəvayətlər,
dastan v
ə hekayələr yaratmışdır.
Sarı Aşığın forma və məzmun gözəlliyi ilə
seçil
ən cinaslı bayatıları onun fitri istedada malik
olduğunu təsdiqləyir. Sarı Aşıq deyir:
Aşıq, qaz binə bağlar,
Meylin Q
əzbinə bağlar.
Gözüm yaşı göl olar,
Örd
ək, qaz binə bağlar.
XIX
əsrin qadın aşığı Maralyanlı Pəri
“Oynaşı” adlı qoşmasında Sarı Aşığın bənzət-
m
ələrindən, təşbehlərindən geri qalmayan bədii
lövh
ələr yaratmışdır.
Sarı Aşığın cinaslı təmsillərinin Aşıq Bəsti
d
ə vurğunu olmuşdur. Bəsti Ağçınqılı, Tama-
şalını, Ərgünəşi gəzdiyi kimi Həkəri çayının
sahilin
ə də gəlmiş və demişdir:
677
M
ən aşıq yanı gül,
H
əkərinin yanı gül.
Güld
ən ayrı yaşamaz,
Can ver
ər ölər bülbül.
Veril
ən nümunələrdən, aparılan araşdır-
malardan v
ə elmi-nəzəri təhlildən aydın olur ki,
Sarı Aşığın cinaslı bayatıları nadir sənət
incil
əridir.
Bu s
ənət incilərindən görkəmli sənətkarlar
faydalanmış, məzmunlu, ideyalı, tərbiyəvi və
estetik mahiyy
ətli sənət inciləri yaratmış, Sarı
Aşığa dərin hörmət və məhəbbət qazandırmışlar.
B). Sarı Aşığın bağalma bayatıları. Sarı
Aşıq cinas qafiyəli bayatılar yaratmaqla
kifay
ətlənməmiş, bağlama və qıfılbəndlərin
inkişafı üçün səmərəli çalışmış, gözəl sənət
incil
əri yaratmışdır.
Sarı Aşıq yaradıcılığının bütöv bir qolunu
t
əşkil edən bayatı-bağlamalarda yüksək sənət-
karlıq keyfiyyətləri vardır. Sarı Aşığın bu
b
ağlama- bayatıları çox variantlıdır:
M
ən aşıq, budaq atar,
O dağı, bu dağ atar.
678
Torpaqsız yerdə bitər,
Yarpaqsız budaq atar.
Bu bayatı-bağlamalarda rəngarəng, müxtəlif
şəkildə təsvir və tərənnüm olunan, heyrət doğu-
ran, torpaqsız yerdə bitən, bar verməyən maralın
buynuzudur.
Sarı Aşığın çoxvariantlı bayatı-bağlamaları
da çox maraqlıdır:
M
ən aşığam, ay mələr,
Bulud altdan ay m
ələr.
D
əryada bir gül bitib,
Su deyib
ən ay mələr.
M
ən aşıq, süsən ağlar
Sünbülü k
əsən ağlar.
D
əryada bir gül bitib,
O da su deyib ağlar.
“D
əryada bitən gül” ürəkdir, onun hər tərəfi
qan, su olsa da, yen
ə də su istəyir.
Professor S
ədnik Paşa Pirsultanlı yazır:
“İstedadının qüdrəti ilə bayatılara yeni bədii
boyalar ver
ən, onu mənaca, məzmunca, formaca
göz
əlləşdirən, zənginləşdirən, məşhurlaşdıran,
şöhrətləndirən Sarı Aşıq Azərbaycan ədəbiyya-
679
tında tükənməz irs, iz və bu sahədə ölməz ənə-
n
ələr qoyub getmişdir”.
Sarı Aşıq həyat hadisələrinə, epizodik
m
əsələlərə yüksək həssaslıqla yanaşır, onlardan
n
əticə çıxarır, özünün müşahidələrinə arxalanır
v
ə orijinal, həm də bənzərsiz bayatı bağlamalar
yaradıb, oxuculara ərmağan verib, hörmət qazan-
mışdır.
Folklorşünas alim, əməkdar müəllim, şair,
publisist, professor S
ədnik Paşa Pirsultanlının
yaradıcılığında tədqiqatçılıq fəaliyyəti çox əhə-
miyy
ətlidir.
Professor S
ədnik Paşa Pirsultanlı Sarı Aşığı
Az
ərbaycan poeziyasında bayatı zirvəsinin fatehi
adlandırmış, “Sarı Aşığın bayatı zirvəsi” adlı
monoqrafi
yasını yazıb nəşr etdirmiş və oxuculara
h
ədiyyə verib, parlaq uğurlar qazanmışdır.
Filologiya elml
əri doktoru, professor Sədnik
Paşa Pirsultanlının tədqiqat obyektləri çox
z
əngindir. Onun “Poeziyamızda Sarı Aşığın ba-
yatı zirvəsi” adlı 2011-ci ildə Bakıda nəşr olunan
t
ədqiqat əsərinin dərin məzmunu, tərbiyəvi
mahiyy
əti, sənətkarlığı bu fəsildə elmi-nəzəri
şərhini çox aydın tapmışdır.
Dostları ilə paylaş: |