26-
bob. Xalqaro moliya
26.1. Xalqaro moliyaning iqtisodiy mohiyati va
ahamiyati
Xalqaro moliya
– xalqaro moliyaviy resurslar majmuini va
ularning
harakatlanishini ifodalovchi tushuncha hisob-lanadi.
Xalqaro moliya munosabatlari muayyan maqsadlarni amalga
oshirish
uchun
xalqaro
darajada
shakllantirilgan
moliyaviy
resurslarni taqsimlash va ulardan foydalanish jarayonidagi iqtisodiy
munosabatlarni ifodalaydi. Xalqaro moliya munosabatlari o’ziga
xalqaro valyuta munosabatlari, xalqaro kredit munosabatlari, xalqaro
investitsiya munosabatlari, xalqaro savdo munosabatlari, xalqaro
soliq munosabatlari,
xalqaro lizing munosabatlari, mamlakatlar to’lov
balansini boshqarish, xalqaro moliya tashkilotlari bilan aloqalar kabi
munosabatlarni qamrab oladi. Globallashuv jarayoni
– jahon
savdosining o’sishi, ishlab chiqarishning ixtisoslashuvi va
kengayishi, kapitalning xalqaro oqimini rivojlanishi, xizmatlar va
mahsulotlarning xalqaro xarakati xalqaro moliyaning rivojlanishiga
zamin yaratdi. Shuningdek, mazkur holat jahon moliya bozorlarining,
xalqaro moliyaviy korporatsiyalarning yuzaga kelishiga, davlatlararo
moliyaviy munosabatlarning va xalqaro moliyaviy faoliyatning
boshqa jihatlarini murakkablashuviga olib keldi.
Xalqaro moliya doimiy o’zgaruvchan xalqaro pul tizimlarining
holati va rivojlanishini, alohida mamlakatlar to’lov balansining
o’zgarishini,
xalqaro
moliya
bozorlari,
xalqaro
moliyaviy
korporatsiyalar, xalqaro bank va investitsion faoliyatni namoyon
etadi. Xalqaro moliya tizimining asosiy ishtirokchilar bo’lib
quyidagilar hisoblanadi: banklar, transmilliy korporatsiyalar, portfel
investorlar va xalqaro rasmiy karzdorlar. Xalqaro moliyaviy
operatsiyalar alohida mamlakatlarning moliya tizimiga jiddiy ta’sir
ko’rsatuvchi kuch hisoblanadi.
Xalqaro moliya o’zida ob’yektiv asosga ega bo’lgan moliyaviy
munosabatlarni ifodalaydi. Xalqaro moliyaning moddiy asos
i bo’lib
mamlakatlar o’rtasida amalga oshiriladigan xalqaro moliyaviy
oqimlar, jumladan, pul oqimlari
– import qilingan mahsulot va
xizmatlarning to’lovlari hamda mahsulot va xizmatlar eksportidan
kelgan valyuta tushumlari, ushbu oqimlar xo’jalik yurituvchi
sub’yektlar moliyasini ifodalashi mumkin, lekin ular turli
mamlakatlarga tegishli bo’ladi, shu boisdan mamlakatlar o’rtasidagi
pul oqimlari xarakatini namoyon etadi. Shuningdek, kredit
mablag’lari oqimi ham ikki tomonlama bo’lib hisoblanadi, bir
tomondan qarzning berilishi bo’lsa boshqa tomondan esa, uning
qaytarilishi va foizlarning to’lanishi namoyon bo’ladi. Shunday qilib,
mazkur oqimlar asosida moliyaviy resurslarning mamlakatlar
o’rtasidagi xarakati yuzaga keladi. Ularning taqsimlanishi bir
tomondan valyuta kurslari asosida ikkinchi tomondan esa, bojxona
tariflari asosida boshqariladi.
Moliyaviy resurslar xalqaro moliya tashkilotlari va institutlari
faoliyati jarayonida shakllanadi va foyda-laniladi. Mazkur institutlar
va tashki
lotlar davlatlararo tuzilmaga ega bo’lib muayyan
funksiyalarni bajaradi. Ularning moliyaviy ta’minoti umumlashgan
(masalan, BMT byudjeti) yoki maqsadli (aniq dasturlar va tadbirlar
uchun mo’ljallangan) fondlar orqali amalga oshiriladi.
Moliyaviy resurslarning muayyan qismini xalqaro darajada
markazlashuvi jahon xo’jaligi ehtiyojlarini ta’minlaydi, bunday
resurlarni shakllantirishning iqtisodiy shart-
sharoitlari bo’lib, iqtisodiy
integratsiyaning kuchayishi, turli sohalardagi xalqaro loyiha va
dasturlarni amalga oshirishda mamlakatlarning ishtiroki, kredit va
savdo munosabatlarini rivojlanishi hisoblanadi.
Shunday qilib, xalqaro moliya
– bu xalqaro moliya bozori va
xalqaro
institutlar
tomonidan
shakllanishi,
taqsimlanishi
va
ishlatilishini o’z ichiga olgan moliyaviy resurslar xarakati asosida
hosil bo’lgan munosabatlar tuzilmasi bo’yicha murakkab tizimdir.
Mamlakat
davlat
moliyasining
xususiyatlari
sifatida
quyidagilarni keltirish mumkin:
–
bitta mamlakat xududidan chiqmaydi;
–
xorijiy sub’yektlarni jalb qilmaydi;
–
milliy qonunchilik asosida amalga oshiriladi;
–
mamlakat ichida amalga oshiradigan hisob-
kitoblarni o’zida
ifodalaydi.
Xalqaro moliya esa turli xildagi jihatlarni o’rganadi. Bularga:
–
iqtisodiy kategoriya sifatida
– moliyaviy resurs-larning
fondlari bo’lib, xalqaro iqtisodiy munosabatlarni rivojlantirish asosida
tashkil etilgan hamda xalqaro ahamiyatga ega bo’lgan umumiy
ehtiyojlarni qondirish va jahon darajasida ijtimoiy takror ishlab
chiqarishning renta-
belligini va uzluksizligini ta’minlash uchun
foydalaniladi.
–
institutsional jihatdan
– bu banklar, valyuta va fond birjalari,
xalqaro moliya institutlari, mintaqaviy moliya-kredit tashkilotlari,
xalqaro va mintaqaviy iqtisodiy tashkilotlar va birlashmalar majmui
bo’lib ular orqali jahon moliyaviy oqimlarining xarakati amalga
oshiriladi.
Xalqaro savdo
Xalqaro savdo
Dostları ilə paylaş: |