T texniki kolleci

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

24 
 
 
 
 
 
 
Mövzu 8. Mənfi olmayan tam ədədlər üzərində hesab əməlləri və 
onların xassələri. 
Plan 
1. M
ənfi olmayan tam ədəd anlayışı. 
2. 
MOTƏ çoxluğunda toplama əməli və onun xassələri. 
3. 
MOTƏ çoxluğunda çıxma əməli və onun xassələri. 
4. 
MOTƏ çoxluğunda vurma əməli və onun xassələri. 
5. 
MOTƏ çoxluğunda bölmə əməli və onun xassələri. 
1. T
ərif. Natural ədədlər çoxluğunun sıfırla birləşməsindən alınan çoxluğa mənfi 
olmayan tam 
ədədlər çoxluğu deyilir və N
0
 
= {0,1,2,3,4...n} kimi işarə edilir. Mənfi 
olmayan tam 
ədədlər çoxluğu aşağıdakı xassələrə malikdir: 
1. Nizami çoxluqdur. 
2. Sonsuz çoxluqdur. 
3. Diskret çoxluqdur. 
MOTƏ çoxluğunda ixtiyari 
elementindən (sıfırdan başqa) əvvəl və sonra gələn 
MOTƏ var. Başqa sözlə N
0
çoxluğunda ixtiyari 
ədədini qeyd etsək, həmin 
ədəddən sonra və əvvəl gələn ədədləri tapa bilərik. Ona görə də N
0
nizami çoxluqdur. 
MOTƏ çoxluğunun başlanğıc elementi sıfır, sonuncu elementi isə yoxdur, yəni N
0
çoxluğu sonsuzdur.
Çoxluğun istənilən iki elementi arasında həmin çoxluqdan üçüncü element 
olmadıqda, ona diskret çoxluq deyilir. 
2.
İstər çoxluqlar nəzəriyyəsi vasitəsilə, istərsə də mənfi olmayan tam ədədlərin 
aksiomatik n
əzəriyyəsi vasitəsilə toplama əməlinin tərifi anlayışlarla izah olunur və ona 
konkret t
ərif verilmir. 
F
ərz edək ki, ortaq elementləri olmayan, 3 elementli A çoxluğu və 4 elementli B 
çoxluğu verilmişdir. Yəni, 
( ) ( )
A v
ə B çoxluğunun birləşməsindən alınan çoxluğun elementlərinin sayı
( )
Başqa sözlə birləşmədəki elementlərin sayı 3+4=7 cəminə bərabərdir. Ortaq 
elementi olmayan sonlu çoxluqların birləşməsindən alınan çoxluq yalnız verilmiş 
çoxluqların bütün elementlərindən düzəlmiş çoxluğa deyilir. 
Birl
əşdirilən ortaq elementi olmayan sonlu çoxluqların elementləri sayını bildirən mənfi 
olmayan tam 
ədədə toplananlar, birləşmə nəticəsində alınan çoxluğun elementləri 
sayını göstərən mənfi olmayan tam ədədə isə cəm deyilir. Ümumi şəkildə a+b = c 
olduqda, 
və ədədləri toplananlar, -yə cəm deyilir. Beləliklə, toplama əməlinin 
n
əticəsi cəm adlanır.
Plyus (+) işarəsi riyaziyyata XV əsrdə daxil edilmişdir, latın sözü olub “artırmaq” 
m
ənasındadır. Bəzi ədəbiyyatlarda toplama əməlinə aşağıdakı kimi tərif verilir:
İki ədədin cəminin tapılmasına imkan verən əmələ toplama əməli deyilir.
M
ənfi olmayan tam ədədlərin cəminin tapılmasına nəzəri-çoxluq anlayışı 
əsasında yanaşma üsulu toplama əməlinin mühüm xassələrinin doğruluğunu 
əsaslandırmağa imkan verir. 
Toplama 
əməlinin aşağıdakı iki xassəsi vardır: 

---

25 
1.Yerd