T una b ulgar t ürkleriNİN

ićirGon: “özveriyle çalışan” ~ Çuv. əžərgen “özenle çalışmak”. ź yerine düzensiz ž 

ile  yazılır.  Bu  kelime,  en  eski  Türkçedeki  bir  kelimenin  türevidir:  *iłč  “iş,  çalışma” 

---

158  | 

O .  A .   Mud ra k    /   G a z i  T ü rk i y a t ,  G üz  2 0 1 4 / 1 5 : 1 5 5 - 1 7 4  

 

(Çuv. əś, Türk. *iš). Görülüyor ki, bu durumda Bulgar Türkçesinden bu zamana doğ-

ru  en  eski  Türkçedeki  *lč  birleşimi  sadeleşmiştir  (aynı  Çağdaş  Çuvaş  Türkçesi’nde 

olduğu gibi); ancak Macarca’nın “Bulgarizmlerinde” ise korunmuştur: karşılaştırınız 

Mac.  gyümölcs  “yemiş”  ~  Çuv.  śiməś  ~  Türk.  *jemiš  <  en  eski  Türk.  *jemilč  (bk.  İlliç-

Svitiç 1971:XV). 

bule: 1) “beraber” ~ Çuv. bala, Türk. -bi/üle(n). Burada kelime başı pozisyonunda 

yumuşamış  bir  ünsüz  vardır.  Bu,  bir  önceki  nazaldan  sonra  benzeşme  sonucunda 

meydana gelmiştir. 2) Türkçedeki *bol- “ol-“ (Çuv. pol-) veya Türkçedeki *bȫl- “böl-“ 

(Çuv. pul-) fiilinden türemiş bağlantı zarf-fiilidir. 

kumči: “kepçe türü” (?) En eski Türkçede *kaʷm(ɨ)č > Tuv. xɨmɨš,

 U

yg. qemič. Tuva 

Türkçesindeki  biçime  bakılırsa  bu  kelimede  en  eski  Türkçedeki  *-aʷ-  var  ve  Çuvaş 

Türkçesine  -ɨ-  /-ъʷN  olarak  geçmiştir  (aşağıda  bk.  turtuna)  (bk.  Mudrak  1993:  103). 

Moğolcadaki  dış  paraleli  *gum

ӡ́ija  “barut  ölçümü”dür.  Bu  kelime,  en  eski  Türkçede 

Bulgarca  dışındaki  diğer  dil  alt  gruplarında  kaybolmuş  kelime  sonu  *-ɨ  ünsüzünü 

içermektedir.  Bu  kelimenin  Çuvaş  Türkçesindeki  karşılığı  tam  belli  değildir;  ancak 

Çuvaş Türkçesinin birçok isim kökünde, diğer alt gruplarda kaybolmuş kelime sonu 

ünlüleri korunmuştur. Bunun dışında Çuvaş Türkçesinde düzenli olarak palatalizas-

yon vardır: *i, ɨ* öcesi *t ve *č. Bu ses olayı sonucunda *t, *č sesleri, tek palatal *č > ć > 

ś  refleksinden  farklı  bir  sesle  birleşir.  Karşılaştırınız:  Çuv.  čəlbər  “kement”  ~  Türk. 

*čɨlbur, Çuv. čər- “çiz-“ ~ Türk. *čɨz-, Çuv. kaǯaga “keçi” ~ Türk. *keči vs.