T una b ulgar t ürkleriNİN

kɨp-e: “görünüm, biçim” 3. şahıs iyelik eki ile  ~ Çuvaş Türkçesi’nin Küçükkaraç 

ağzında kẹp-ə, Türk. *kẹp-i. 

tul-či: “dol-, ulaş-, art-” ~ Çuv. tol-, Türk. *tōl-. Burada 3. şahsın geçmiş zaman bi-

çimi olan  -či ~ Çuv. -čə, Türk. *-di/ɨ, *i/ɨ öncesi diş sesinin palatalizasyonu ile. 

estroGin, estrɨGin: “küpe, toka” ~ Türk. *ɨsɨrga. Bulgar Türkçesi’ndeki ünlü meta-

tezi olan *ɨsrɨgV biçimi, tipik güney Slav (!)  *sr > str gelişimini yansıtmaktadır. Slav 

dillerinden  Türk Bulgarcasına yayılmış olan  bu fonetik isogloss net bir  biçimde gö-

rülmektedir (Türkistan lehçelerinde üç ve daha fazla ünsüz yan yana gelmez). Böyle-

ce, bu isoglossun ortaya çıkması, muhtemelen VII-IX. yüzyıllara ait olabilir; yani bu 

yazıtın yazılmasından önce  başlayan Bulgar ve güney Slav ilişkilerinin başlama dö-

nemi.  Bu  durumda  Bulgar  Türkçesinde  kelime  ya  özel  bir  kelime  yapım  ekinden 

türemiştir;  ya da daha büyük bir olasılıkla “tipik Çuvaş Türkçesi gelişmeli” bir geni-

tif hâl ekidir: *a +*jɨn > -in.  

turtun-a:  “uzatmak,  (işi)  uzatmak,  pazarlık  yap-“  fiilden  türemiş  bağlayıcı  bir 

zarf-fiildir:  ~  Çuv.  turdъn-,  en  eski  Türkçe  *taʷrt-un-  >  Tuv.  tɨ'rt-ɨn-  (Mudrak  1993: 

104).  Orta  Çuvaş  Türkçesinde  dönemin  başlangıcına  doğru  (yaklaşık  I.  yüzyıl)  en 

eski  Türkçede  *aʷ  yerine  artık  -û-  vardır  (Mudrak  1993:  132).  Bu  durumda,  Bulgar 

Türkçesi ve Kumči kelimesi, en eski Türkçedeki *-aʷ-’nın orta Çuvaş Türkçesi refleks-

leri ile çok iyi uyum sağlar.  

---

T u n a   B u l g a r   T ü r k l e r i n i n   D i l i   v e   K ü l t ü r ü   Ü z e r i n e  

|  159