Tafakkur ziyosi
Yüklə 4,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
99
“TAFAKKUR ZIYOSI” ilmiy-uslubiy jurnali 2021/4-son reaktiv harakati, ballistika qonunlari va energiyani saqlash qonunlari asosida tajriba va tafakkur kuchi bilan yaratdi. Lekin, ular Yerdagi mavjud unsurlar vositasida yaratiladi. Аlbatta, zamonaviy fan ham bu masalada o‘z ojizligini ko‘rsatmoqda. Lekin, yaqinda АQShning Kaliforniya universiteti olimlari bir shov-shuvli xabar tarqatishdi. Unda aytilishicha, olib borilgan tadqiqotlarga asoslanib, odam tanasidagi jonni vazni 22 grammni tashkil etishi aytilgan. Yaʼni, tiriklik paytida vazni o‘lchangan odamni, uning joni uzilgandan keyingi vazni 22 grammga kamayganligi aytilmoqda. Bizni nazarimizda: birinchidan, bu xabar, jon va ruh masalasidagi muammoni butunlay hal qilgani yo‘q; ikkinchidan, bu shunchaki sensatsiya ishqibozlarining shov-shuvi; uchinchidan, jonni nomoddiy olam bo‘lgan jon yoki ruhni vaznga ega ekanligi juda mavhumligini taʼkidlash lozim. Umumiy xulosamiz shuki, ming va hatto million yillardan beri sirli mavzu, muammo bo‘lib, biz ham bu masalaning yechimida ojizligimizni tan olib, Navoiycha anʼana va musulmoncha odob doirasida Vallohu aʼlam deb qo‘yamiz. Inson garchi olamning bilishni asosiy vositasi sezgilari hisoblansada, ko‘plab masalalarda inson boshqa o‘ta ziyrak hayvonlar va asbob-uskunalar vositasida sirli signallar yoki o‘zgarishlarni aniqlashtiradi. Xususan, o‘ziga, mol-mulkiga chorvasiga bo‘lgan tahdidni o‘zlarining ziyrakligi, sezgilarining to‘ldiruvchi vosita sifatida itlarni yoki boshqa jonivorlarning bezovtaligi va harakatlariga qarab; - ob-havo o‘zgarishlarni; ayrim qushlar, o‘simlik yoki daraxtlar holatiga qarab; (daraxt yoki o‘simliklarning gullashi yoki bargiga yil fasllarining o‘zgarishini, hashoratlarni, qushlarning paydo bo‘lishi yoki uchib ketish bilan aniqlashgan (laylak, turna, chumolilar, uchar hashoratlar kabi). Аlbatta, bunday vositalar inson sezgilariga ko‘mak deyishdan ko‘ra – inson tafakkuri hamda uzoq davrlar davomida takrorlanib kelish qonuniyatlarga asoslangan tajribalar, kuzatishlar natijasi deyish to‘g‘riroq bo‘ladi. Yaʼni, amaliyot va tajriba samarasidir. Hozirgi paytda, nomoddiy olam deb atalgan olamga internet virtual tizimini kiritish mumkin. Bunga internet tarmog‘i orqali tarqatilayotgan, xabarlar, jahon moliya tizimida amalga oshirilayotgan operatsiyalar, amalga oshirilayotgan kommunikatsiya tizimlari misol bo‘ladi. To‘g‘ri, axborotlarni yetkazish qurilmalari, texnik jihozlar moddiy-materialistik asosda, lekin, ular orqali amalga oshirilayotgan operatsiyalar ko‘lami bilan solishtirganda bu qurilmalar arzimagan vosita bo‘lib qoladi. Lekin vosita! Аyniqsa yo‘ldosh aloqalar orqali simsiz internet tizimlari faoliyati, texnik progressning isboti va nomoddiy borliq, inson tafakkurining mo‘jizasi deyish mumkin. Xulosa sifatida shuni aytish mumkinki: - Navoiy moddiy yoki nomoddiy olamning javhari, asl mohiyati Olloh ekanligini eʼtiqod darajada eʼtirof etgani holda, olam sir asrorini yana bir ilohiy javhar aql nuri, ilm, maʼrifiy tahlil qilish orqali kashf etishga daʼvat qilgan; - Navoiyning nomoddiy olam xususidagi qarashlarida, olamning yuqori sifatli bu olamni Olloh o‘z yuksak aqli va saxovati bilan alohida eʼtibor bilan xalq qilganligi, ularni xususiyatini anglashga aql (xirad) yetmasligi, aynan bu olam olamni anglashda xizmat qiluvchi aql-idrok, ong, tafakkur va jon, jonning javhari so‘z, nutq ekanligini taʼkidlaydi; - Navoiy jon va ko‘ngilni olami kubro deb atab, Xudo olamni yaratib, uni anglashda xizmat qiladigan yana bir olamni yaratdiki, bu insonning ko‘ngil olamidir, inson ko‘ngli olamdagi hamma bilimlarni o‘zida jo qilgani holda yana yangi olamlarni yaratadigan, kashf etadigan qudratga ega Ollohning mo‘ʼjizasi ekanligini eʼtirof qilgan; Nomoddiy olam Navoiy falsafasida, jon, ruh, ko‘ngil, malakut olami, g‘ayb, asrori g‘ayb kabi falsafiy istiloh va hikmatlar bilan izohlangan; Moddiy va nomoddiy olam xususidagi fikr-mulohazalar, bahs-munozaralar eng qadimgi davrlar falsafiy qarashlar hozirgi kungacha davom etib kelayotgani, har bir davr ilmiy-falsafiy qarashlari shu davrdagi insoniyatning falsafiy tafakkuri darajasi va xususiyatiga bog‘liqligi, lekin bu murakkab savollarga haligacha aniq javob topilmagani xulosa qilingan va hokazo. IJTIMOIY FANLAR |