57
kundalik rejimi, o‟qish va oqilona dam olishni bir–ibri bilan to‟g‟ri almashtirib turish
katta rol o‟ynaydi.
Ta’lim jarayonida bilish jarayonlarini shakllantirish
ga alohida e‟tibor berish
lozim. Zero bilish jarayonlari juda murakkab faoliyat bo‟lib, unda jonli mushohadadan
abstrakt tafakkurga, abstrakt tafakkurdan amaliyotga o‟tiladi, ana shundan so‟ng
ob‟ektiv haqiqat bilib olinadi.
Binobarin, biz birinchi navbatda ko‟rib chiqishimiz
lozim bo‟lgan narsa o‟quv materialini idrok qilish jarayonidir. Umumiy psixologiya
kursidan ma‟lumki, idrok bu narsa va hodisalarni sezgi organlariga ta‟sir etishi
natijasida ularning kishi psixikasida yaxlit obrazini paydo bo‟lishi bo‟lib,
idrok etish
jarayoni ta‟limda turli formalarda o‟qituvchining og‟zaki hikoya qilishida, suhbat
o‟tkazishida, leksiya o‟qishida, kinodars, televizion parcha, sxemalar va ko‟rgazmali
qurollar hamda boshqa qo‟llanmalarni o‟qitish tarzida o‟tishi mumkin. Shuni alohida
ta‟kidlash lozimki; idrokni tarkib toptirishda o‟quvchilarning yosh xususiyatlarini
xisobga olish nihoyatda muhimdir. CHunki, fazoni, vaqtida
va harakatlarni idrok
etishda ham yosh xususiyatlarida turli farqlar mavjud bo‟ladi.
O‟qish motivlari
Ta‟lim jarayonida o‟qish motivlari
«nima uchun?», «nimaga?», «qanday
maqsad bilan?»
kabi savollar asosida yuzaga keladi. Motivlar birinchidan, o‟quv
faoliyatiga undasa, ikkinchidan, maqsadga erishish uchun zarur yo‟l
va usullar
tanlashga yordam beradi. O‟quv faoliyatida o‟quv motivlar o‟quvchilar tomonidan
tanlanib, ular o‟quvchining maqsadi, qiziqishi, kelajak rejalari bilan bevosita bog‟liq
bo‟ladi. yosh davrlarida turlicha bo‟ladi.
O‟quv faoliyati motivasiyasining manbalari mavjud bo‟lib, ularga quyidagilar
kiradi.
Ichki manbalar. Ular insoniy
tug‟ma yoki orttirilgan
ehtiyojlari bilan belgilanadi.
Ulardan eng muhimi tug‟ma
informasiyaga bo‟lgan
ehtiyojdir. Orttirilgan
ehtiyojlar esa gnostik va
ijtimoiy ijobiy ehtiyojlar
Tashqi
manbalar. Ular
shaxsning
ijtimoiy hayot
shart –
sharoitlari
bilan
belgilanadi.
Shaxsiy manbalar: bu shaxsning
qadiryatlari sistemasi
ustanovkalari g‟oyalaridir. Bu
manbalar har bir shaxs
faoliyatida u yoki bu darajada
mavjud. Ularning barchasi
faoliyatning ketishiga ta‟sir etib
ta‟lim jarayoning motivasiyasini
Motiv–inson xulq-atvorining ichki barqarorligi, harakatga
undovchi
tushunchadir.
Motivasiya esa xulq-atvorni psixologik va fiziologik boshqarishning dinamik
jarayoni bo‟lib, unga tashabbus, yo‟nalganlik tashkilotchilik, qo‟llab - quvvatlash
kiradi.
58
Ta`lim oluvchilarning
ta`lim faoliyatiga ko`ra
ta`limnning quyidagicha
metodlari ajratiladi.
hisoblanadi.
tashkil etadi.
Talabalar ularning birinchisi bo‟lib, jamiyatning shaxsdan talab qiladigan doimiy
hulq -atvor bildiradi. Bog‟cha, maktab, oila boladan juda ko‟p ishlarni amalga
oshirishni talab qiladi.
Ijtimoiy kutish har birimizdan ma‟lum bilimlar, ko‟nikmalar darajasini bo‟lishi,
zarurligini jamiyat kutishini bildiradi. Masalan bir yoshli bola yurishi kerak, 7 yoshdan
u o‟qishi kerak, 15 yoshdan u kasb tanlashi kerak deb hisoblaymiz. Imkoniyatlar–shaxs
faoliyatini belgilovchi ob‟ektiv shart– sharoitdir. Masalan,
bolaning undan boy
kutubxona uni kitob o‟qishga undaydi.
V.A. Krutetskiy o‟spirinlarda uchraydigan motivlarning qo‟yidagilarni alohida
ifodalaydi:
a) Biror o‟quv faniga qiziqish; b) Vatanga foyda keltirish istagi;
v) Shaxsiy qobilyatni ro‟kach qilish; g) Oilaviy an‟analarga rioya qilish;
d) Do‟st–birodarlarga ergashish; ye) Moddiy ta‟minlash va hokozalar.
Bilimlarni o‟zlashtirish jarayoni va uning psixologik komponentlari
Ta‟lim jarayonining natijasi o‟zlashtirish, ichki va tashqi faoliyatni maqsadga
muvofiq ravishda o‟zlashtirishdir. Ta‟lim bir odamning boshqasiga bilim va
ko‟nikmalar berishidir. Bilim, ko‟nikma va malakalar ta‟lim jarayoning natijasidir.
Tadqiqotlar shuni ko‟rsatadiki, turli individual tipologik
xususiyatlarga ega
o‟quvchilar uchun ta‟limning yagona qulay, optimal sharoitlarini yaratish mumkin
emas. Ammo o‟zlashtirishning samaradorligini oshirishda muammoli ta‟lim,
noan‟anaviy ta‟lim usullarini qo‟llash muhim ahamiyatga ega.
Ta‟limning noa‟nanaviy usullari. Mustaqil tafakkurni rivojlantirish
Ta‟lim jarayonida o‟zlashtirishning muvaffaqiyati quyidagilarga bog‟liq:
Ta‟lim
mazmuni
O‟quv rejalari,
dasturlari, darsliklar
va o‟quv
qo‟llanmalar
ning mavjudligiga
Ta‟lim
metodikalarini
takomillashganligi
O‟qituvchi
mahoratig
a
O‟quvchining
individual
psixologik
xususiyatlari
1
Tushuntiruv
ko`rsatmalili
k metodi
5
Tadqiqot
metodi