Ta’minot, boshqaruv va h k. ham mavjudligi bilan

Aksizlar
. Umumdavlat soliqlarining turlaridan yana biri 
aksizlardir. Ular mahsulotlar va xizmatlarning bahosidan 
undiriladi. Aksizlar tegishli mahsulotning bahosi, xizmatning haqi 
yoki tarifning tarkibiga kiritiladi. Odatda, yuqori rentabelli 
mahsulotlarni ishlab chiqaruvchilarning yuqori foydasini byudjetga 
olish uchun sotilayotgan mahsulotlarning sotish bahosiga davlat 
tomonidan o‘rnatiladi. Mamlakat hududida ishlab chiqarilgan va 
import qilingan aksiz to‘lanadigan mahsulotlarga aksiz solig‘i 
solinadi. Bu soliq bo‘yicha soliqqa tortish obyekti aksizosti 
mahsulotlarning (ichimlik spirti, vino-aroq, tamaki, mo‘yna, ikra, 
zargarlik buyumlari, yengil avtomobillar, maishiy-kimyo buyumlari, 
neft va neft mahsulotlari va boshqalar) qiymatidir(qo‘shilgan qiymat 
solig‘i hisobga olinmagan holda). 
Aksiz to‘lanadigan mahsulotlar ishlab chiqarayotgan yoki 
bunday mahsulotlarni import qilayotgan yuridik va jismoniy 
shaxslar byudjetga aksiz solig‘ini to‘lovchilar bo‘lib hisoblanadi. 
Aksiz to‘lanadigan mahsulotlar ro‘yxati va aksiz solig‘ining 
stavkalari 
O‘zbekiston 
Respublikasi 
Vazirlar 
Mahkamasi 
tomonidan tasdiqlanadi. Ularning stavkalari, odatda, 5% dan 
(yengil avtomashinalar uchun) 90% gacha (ichimlik spirti) bo‘lishi 
mumkin. Aksiz solig‘ining asosiy qismi neft va gaz hamda spirtli 
alkogol mahsulotlariga nisbatan o‘rnatilgan aksizlar hisobidan 
shakllanadi. 
389 
bilan ishlab, topilgan mablag‘lardan foydalanish uchun teng 
sharoitlarning yaratilganligi; 
•
soliqlarning ikkita asosiy turi birgalikda qo‘llanilayotganligi: 
to‘g‘ri (daromadlarga va mol-mulkka) va egri (tovarlar va 
xizmatlarga). Avval egri (bilvosita) soliqqa tortish Vatanimiz 
iqtisodiy amaliyotida to‘liq inkor qilingan edi; 
•
avvalo, jismoniy emas, yuridik shaxslarning soliqqa tortilishi. 
Bu O‘zbekiston Respublikasi soliq tizimining rivojlangan xorijiy 
mamlakatlar soliq tizimlaridan farqini ko‘rsatadi. Barcha yuridik 
shaxslar va yakka tartibdagi tadbirkorlar soliq organlarida 
ro‘yxatdan o‘tishga majbur. Soliq organlarida ro‘yxatdan o‘tganligi 
to‘g‘risidagi ma’lumotnomani olmasdan turib banklar ularga 
hisobvaraqlarini ochish huquqiga ega emaslar. 
•
soliq 
qonunchiligini 
buzganligi 
uchun 
juda 
qattiq 
sanksiyalarning, shu jumladan, moliyaviy, ma’muriy va jinoiy 
javobgarlik choralarining qo‘llanilayotganligi; 
•
soliq to‘lovchilar uchun ularning iltimosiga ko‘ra joriy yil 
doirasida soliqlar va yig‘imlarni byudjetga to‘lash, shuningdek, 
moliyaviy sanksiyalar summalari (agar ularni to‘lash korxonani 
kasodga uchrashga olib kelsa – 6 oy muddatgacha), bo‘yicha 
to‘lov muddatlarini kechiktirish yoki uzaytirish imkoniyatining 
mavjudligi. 
Soliqqa tortish jarayonlari soliq tizimining asosiy prinsiplari 
yordamida tartibga solinadi. Bunday prinsiplar quyidagilardan 
iborat: 
•
soliqlar jamiyat va davlatning faoliyat ko‘rsatishi va 
rivojlanishini moliyaviy ta’minlash maqsadida o‘rnatiladi; 
•
o‘rnatilgan tartibga ko‘ra soliq to‘lovchi bo‘lgan har bir shaxs 
(yuridik yoki jismoniy) soliq qonunchiligiga binoan belgilangan 
soliqlarni to‘lashga majburdir; 
•
soliqlar siyosiy, mafkuraviy, etnik, konfessional va shunga 
o‘xshash boshqa mezonlar asosida qo‘llanilmasligi lozim;