Tashkil qilish

2. Tarbiya to‘g ‘risida mutafakkirlarning qarashlari. Mehnat
ta’limi va kasb tanlashga yo‘llashni tashkil etishning asosiy maqsadi o‘quvchilarga faqat tegishli bilim, ko‘nikma malakalarni berishdangina iborat emas, balki o‘quvchilarning jamiyatimizda qabul qilingan axloq-odob qoidalariga mos keladigan e’tiqodini, mehnatga, ijtimoiy, shaxsiy mulkka munosabatini, jamoa va uning a’zolariga bo‘lgan ijobiy munosabatlarini, badiiy didini, iqtisodiy, jismoniy, axloqiy, milliy madaniyatini tarbiyalashdan iboratdir.
Ta’lim berish bilan birga tarbiyalashga katta ahamiyat berish kerakligini mutafakkirlar o‘z davrida aytib o‘tganlar.
Abdulla Avloniyning 1913-yilda yozilgan, 1917-yilda ikkinchi bor nashr etilgan «Turkiy guliston yohud axloq» asari XX asr boshlarida pedagogik fikrlar taraqqiyotini o‘rganish sohasida katta ahamiyatga molikdir. «Turkiy guliston yohud axloq» asari axloqiy va ta’limiy asardir. Bu asarda Abdulla Avloniy o‘z ijtimoiy va axloqiy-ta’Iimiy qarashlarini bayon etadi. Kaykovusning «Qobusnoma», Yusuf Xos Xojibning «Qutadg‘ii bilik», Nosir Xusravning «Soadatnoma», Sa’diyning «Guliston va Bo'ston», Jomiyning «Bahoriston», Navoiyning «Mahbub-ulqulub», Ahmad Donishning « 0‘g‘illarga nasihat» kabi asarlari maktabda va boshqa ta’lim muassasalarida ta’lim-tarbiya ishlarida qo‘llanilmoqda.
A. Avloniy odamlarni xulq, xatti-harakat nuqtayi nazaridan
ikki guruhga bo‘ladi, biri yaxshi xulqli kishilar, ikkinchisi yomon xulqli kishilardir. Haqiqiy insoniy axloqni o‘zida barqaror
qilgan yaxshi kishilar yoshlarga yaxshi ta’sir ko‘rsatadi va ularni
mehr-shavqatli, soldil va maqbul bo‘lib tarbiyalanishi uchun zamin hozirlaydi. Axloq tarbiyasi: insonlarga eng muhim , ziyoda,
sharaf, baland daraja beruvchi tarbiyadir. Shu bois dars jarayonida 0‘qituvchi avvalo o‘zi shaxsiy namuna bo‘lishi, kiyinishi. so‘zlashishi, o‘zini tutishi bilan o‘quvchilarga o‘rnak bo‘lishi kerak. Dars jarayonida mehnat topshiriqlarini bajarishda shaxsning javobgarlik, vijdonlilik kabi xislatlarini, mehnat intizomiga amal qilgan holda jamoa bo‘lib mehnat qilish malakasini, ijtimoiy mulkka g‘amxo‘rlik munosabatini tarbiyalashdan iboratdir.
3. Barkamol avlodni tarbiyalashda mehnat va mehnat tarbiyasining o‘rni. Har tomonlama yetuk, barkamol avlodni yetishtirishda mehnat tarbiyasining roli va o‘rni beqiyos kattadir. Insonning kundalik turmush tarzi mehnati va faoliyati bilan bogliqdir. Shu sababli, mehnat butun moddiy va ma’naviy boyliklarning ijtimoiy taraqqiyotning negizidir. Mehnat tarbiyasi shaxsni har tomonlama rivojlantirishning ajralmas qismidir. Shuningdek, bolaning har tomonlama shakllanish vositasi, uning shaxs sifatida ulg‘ayish omili hamdir. Muntazam qilingan mehnat jarayonidagina bola o‘z aqlini, irodasini, hissiyotini, xarakterini rivojlantirishi, shaxs sifatida shakllanishi mumkin. Farzandlarimiz
mustaqil 0‘zbekistonimizning bo‘lg‘usi quruvchilaridir. Shu sababli kadrlar tayyorlash milliy dasturi va boshqa hujjatlarda ularni mehnatga qay darajada tayyorlashga alohida e’tibor berilmoqda. Shunday ekan, mehnat farzandlarimiz uchun ham zarurat, ham burch bo‘lishi, buning uchun uyda ham, ta’lim muassasasida ham mehnat qilish uchun sharoitlar yaratilishi lozim. Agar bola kichikligidan mehnat qilishga o‘rgatilsa, o‘yindan mehnat qilishga hech bir qiyinchiliklarsiz o‘tadi. Bu jarayonda kattalarning ibrati muhim rol o‘ynaydi.
Farzandlarimiz kichik yoshdan boshlab maishiy mehnat, aqliy
mehnat, jismoniy mehnat va ijtimoiy mehnatda ishtirok etadi.
Mehnat tarbiyasida yutuqlarga erishishda yoshlarni mehnatga ham ruhiy, ham amaliy jihatdan tayyorlash lozim. Shuning uchun ularni yoshi va imkoniyatlariga mos mehnat turlarini bajarishga jalb qilmoq lozim.
Mehnatga psixologik, axloqiy va amaliy tayyorlash jarayonida o‘quvchida mehnatsevarlik, intizomlilik, shijoatkorlik kabi
axloqiy irodaviy xususiyatlar tarbiyalanib boradi, o‘quvchilarda
jamoatchilik bilan birga mehnat qilish ko‘nikmalarini hosil qilish lozim. Chunki inson butun hayoti davomida ko‘pchilik bilan mehnat qiladi. Bu jarayonda o‘quvchida mehnat qilish madaniyatini o‘stirmoq darkor.
Yoshlar mehnati dastlab oilada, keyin esa ta’lim muassasalarida amalga oshiriladi. Bu jarayonda avniqsa akademik litsey kasb hunar kollejlarining o‘rni va ahamiyati beqiyos kattadir. Ta’lim to‘g‘risidagi qonunning 13-moddasida ta’kidlanganidek, «kasbhunar kolleji o‘quvchilarning kasb-hunarga moyilligi, mahorati va malakasini chuqur rivojlantirishni, tanlangan kasblar bo‘yicha bir yoki bir necha ixtisos olishini ta’minlaydigan uch yillik o‘rta kasb-hunar o‘quv yurtidir».
Yoshlar mehnatining mazmuni mamlakat oldida turgan ijtimoiy, siyosiy va iqtisodiy vazifalar, viloyat va tumanlardagi kadrlarga bo‘lgan ehtiyoj, o‘quv yurtlarining ichki imkoniyatiari va talablari asosida belgilanadi.