Tasviriy san‟at kafedrasi

Guash - 
Guash bo‗yog‗i akvarel bo‗yog‗ining tamoman aksi bo‗lib, 
u kabi tiniq, jarangdor tus bermaydi. Ranglari yorug‗likni yutganligi 
sababli uning tagidagi qog‗oz ko‗rinib, sezilib turmaydi. Tarkibi esa 
akvarelniki singari – bo‗yoq kukuni va uni bog‗lovchi moddalardan 
iborat. Ammo ular maxsus yog‗och yelimi bilan mo‗tadil nisbatlarda 
aralashtirilgan bo‗ladi. Guash bo‗yog‗ining yana bir muhim jihati uning 
oq bo‗yoq bilan aralashtirib ishlatilishidir.
Shuning uchun uning ranglari unchalik jarangdorlik kasb etmaydi. 
Bo‗yoqni ishlatish uchun mo‗yqalamlar ham maxsus tanlanib olinadi va 
ular juda yumshoq bo‗lmasligi, bir oz dag‗alroq bo‗lishi maqsadga 
muvofiqdir. Tasvir ishlanadigan sath, ya‘ni qog‗oz yoki karton ham silliq 
bo‗lmagani yaxshi. Uning yuzasi iloji boricha yelimli qoplama (grunt) 
bilan ishlov berilgan bo‗lishi zarur. Shunda uning sathiga guash 
bo‗yog‗ini yaxshi surtish mumkin bo‗ladi.
Guash ko‗pincha grafik ishlarni, bezaklarni, plakatlarni va qisman 
rangtasvir asarlarni bajarishda ham foydalaniladigan, suv qo‗shib 
ishlatiladigan, tezda quriydigan bo‗yoqdir. U bilan tasvirlar bajarishning 
murakkabligi shundaki, bo‗yoq surtilgan paytda to‗q, qurigandan keyin 
esa ochlashib ko‗rinishidir. Shu jihatini hisobga olmasa, ranglar orasidagi 
muvofiqlikni saqlab turish ancha qiyin bo‗ladi. 

14 -rasm Guash bo‗yog‗
i 
 
Buning uchun odatda har bir surtiladigan asosiy ranglar alohida-
alohida maxsus idishchalarda tayyorlanib olinib, so‗ng unga bir oz 
boshqa qo‗shimcha ranglar aralashtirib tasvir ishlanadi. Ranglarni 
ishlatishda, uning to‗q-ochligi, rang tuslarining qanday topilganini doimo 

---

26 
tekshirib, bilib turish uchun bir bo‗lak qog‗ozga tayyorlangan 
aralashmani surtib aniqlab, so‗ng qo‗llansa maqsadga muvofiq bo‗ladi. 
Guash bo‗yog‗ida juda ko‗plab qadimgi musavvirlar ham o‗zining 
nomdor asarlarini yaratishda foydalanganliklari bizga ma‘lum. Ularning 
rangtasvirdagi ajoyib-ajoyib natyurmort, manzara, teatr bezaklari, portret, 
plakatlari jahon tasviriy san‘ati xazinasidan o‗rin olgan.
Ammo shunisi borki bu nozik saqlanishi ancha qiyin bo‗lgan 
ishlarning ayrimlari, ayniqsa quyuq qilib ishlanganlarining bo‗yoqlari 
o‗chib, to‗kilib ta‘mir talab bo‗lib qolganligi sir emas. Guash bo‗yog‗ida 
tasvirlarni bajarganda iloji boricha har bir rang tusi uchun alohida-alohida 
mo‗yqalam tutgan ma‘qul. Shunda ranglarni tiniq va toza, jozibali 
chiqishiga erishiladi. Guash ham suvda eriydigan bo‗yoq bo‗lib, uning 
asosiy tarkibiy bog‗lovchi moddasi dekstrin va gliserindir. Guashlar bilan 
bo‗yalgan sirtlar qurigach rangi biroz ochlashadi va jilosiz baxmalsimon 
tusga kiradi. Guash bo‗yoqlar shisha, tunuka va plastmassa idishlarda 
kichkina plastmassa idishchalarda nabor holida (6,12,24,44 xil) va 
pastasimon bo‗ladi. Guash bo‗yoqlari bilan barcha naqsh kompozitsiya 
zaminlarini bo‗yashda va ularga pardozlar berishda keng foydalaniladi.
Akvarel
bilan ishlash usullarining murakkablashuvi, takomillashuvi 
uning turlarini ko‗payishiga va xilma-xillashuviga olib keladi. Hozir 
akvarelning bir qancha turlari mavjud. Chunonchi, qattiq, yumshoq va 
xamirsimon akvarellar bog‗lovchi emulsiya tayyorlanadigan moddalarni 
bo‗yoq rangini o‗zgartirmaydigan, qog‗ozga surtilganda yuzaga tekis 
yotadiganlaridan foydalaniladi. Bog‗lovchi moddalar asosan, gumiarabik, 
olcha, olxo‗ri va boshqa daraxtlarning shiralaridan tayyorlanadi. Daraxt 
shirasidan masalan, olcha shirasidan juda osonlik bilan eritma 
tayyorlanadi. Akvarel tayyorlashda qo‗llanilgan bo‗yoq kukunlari tabiiy 
yoki sun‘iy kukunlar bo‗lishi mumkin.
Ayrimlari o‗simliklar yoki hayvonda uchraydigan pigmentlardan 
(masalan, jigarrang, karmili bo‗yoqlardan) tayyorlanadi. Bo‗yoq 
kukunlarini tanlashda va tayyorlashda ularni tiniqligiga, bir-birlari bilan 
yaxshi aralashishiga e‘tibor berish lozim. Masalan, quydagi bo‗yoq 
kukunlaridan foydalanish tavsiya etiladi: Sariq kukunlar: tabiiy jigarrang, 
sariq mars, zarg‗aldoq mars va hokazo.
Qizil kukunlar: qizil tusli mars, qirmizi.
Binafsha: binafsha tusdagi kukun.
Yashil kukunlar: zumrat rang, yashil rangli loklar.
Zangori: zangori loklar.

---

27 
Jigarrangli kukunlar: kuydirilgan jigarrang, jigarrang mars, qora 
kukunlar uzumdan olinadi. Akvarel tayyorlash uchun bo‗yoq moddasi 
tayyor emulsiyaga aralashtiriladi. Agarda sinash uchun olingan bo‗yoq 
suvda yaxshi erisa, aralashtirish hamda ishlov berish uchun tayyor 
bo‗lgan hisoblanadi. 
Naqqoshlikda badiiy bezash ishlarida eng ko‗p ishlatiladigan 
materiallar har xil rangli (suvli va moyli) bo‗yoqlardir. Ulardan qog‗ozga, 
taxtaga, fanerga, temir va tunukaga, devorga, matoga va hakazolarga 
yozish hamda tasvirlar tushirishda foydalaniladi. 
Akvarel bo‗yoqlari yelimli bo‗yoqlar turkumiga kirib, uni suv bilan 
eritib ishlatiladi. Akvarel bo‗yoqlar tarkibida bog‗lovchi modda bo‗lib, u 
suvda oson eriydigan gummiarabik va dekstrindir. Bu modda akvarel 
bo‗yoqlarning plastikligini ta‘minlaydi.
4
Akvarel bo‗yoqlardagi ranglar tipikligi va yorqinligi bilan ajralib 
turadi. Akvarel bo‗yoqlar tush, guash va boshqa bo‗yoqlar bilan yaxshi 
qorishadi. Akvarel bo‗yoqlarni asosan Rossiyada badiiy bo‗yoqlar zavodi 
ishlab chiqaradi. Ular «Neva», «Malyutka» deb va boshqa nomlarda, 
yarim quruq holatda plastmassa va qog‗oz qutichalarda hamda yarim 
suyuq holatda tyubiklarda bo‗ladi. 
a. Akvarel bo‗yog‗i 
Akvarel bilan ishlash usullarining murakkablashuvi, takomillashuvi 
uning turlarini ko‗payishiga va xilma – xillashuviga olib keldi. Hozir 
akvarelning bir qancha turlari mavjud. 
Chunonchi qattiq, yumshoq va xamirsimon holdagi akvarellar. Bu 
bo‗yoqlar badiiy bilim yurtlarida, ayniqsa amaliy va dekorativ san‘at 
o‗quv yurtlarida kompozisiyalar, eskizlar tuzishda qo‗llaniladi. 
Akvarel bo‗yoqlari ikki qismdan: bog‗lovchi element hamda bo‗yoq 
kukunidan tarkib topadi.
4
.Bulatov S. S. O‗zbеk xalq amaliy bеzak san‘ati. Toshkеnt. Mеhnat, 1991 yil 179 b.

---

28 
Bog‗lovchi emulsiya tayyorlanadigan moddalarni tanlashda bo‗yoq 
rangini o‗zgartirmaydigan, qog‗ozga surtilganda tekis yotadiganlaridan 
foydalanadi.
Bog‗lovchi moddalar asosan gummi arabika, olcha, olxo‗ri va boshqa 
daraxtlarning shiralaridan tayyorlanadi. Daraxt shirasidan, masalan, olcha 
shirasidan juda osonlik bilan eritma tayorlanadi. Shuningdek, bo‗yoqning 
tez qotib qolmasligi, pishiqligini va suvda eruvchanligini oshirish uchun 
unga asal, glisirin, dekstrinlar qo‗shiladi.
Bog‗lovchi modda tayyorlanayotganda har bir element ko‗rsatilgan 
miqdorda olinishi lozim. Har bir akvarel uchun bog‗lovchi emulsiya turli 
miqdorda tayyorlanadi. Taxtacha ko‗rinishdagi akvarel uchun emulsiya 
shiraning dekstrining suvdagi eritmasi meva shakari, qoramol o‗tidan 
tayyorlanadigan aralashmadan iborat bo‗ladi. Dastavval shiraning hamda 
dekstrining suvdagi eritmasi tayyorlanadi. Meva shakari suv bilan 
aralashtirilib sirobsimon eritma hosil qilinadi. Ana shu uch xil eritma 
birgalikda to‗xtovsiz aralashtiriladi. Hamda unga o‗tdan tayyorlangan 
aralashma va fenaldan keraklicha tomiziladi. Chinni idishlardagi 
yumshoq akvarel uchun emulsiya tayyorlashda esa yuqoridagi moddalar 
ko‗proq miqdorda oshirilib meva shakari o‗rniga asalari mumi va glitsirin 
qo‗shiladi. Tyubiklarda chiqariladigan akvarel tarkibidagi bog‗lovchi 
elementining ko‗pchilik qismini asal tashkil etadi.