TƏBİƏt elmləRİ VƏ Tİbb seriyasi series of natural sciences and mediCİNE

 
Cərrahi  taktikanın  özəllikləri. 
 
Təcrübəli  cərrahlar  üçün  də  qaraciyər  zədələnmələrinin  operativ  müalicəsi  mürəkkəb  məsələ  hesab 
edilir  və  qaraciyərin  anatomik  quruluşunun  özəlliyi  (ikili  qan  təchizatının  olması),  drenaj  yollarına 

- 146 - 
çıxışın  əldə  edilməsi  ilə  bağlı  çətinliklərin  olmasından 
asılıdır.  Cərrahi  müalicənin  əsas  məqsədi  qaraciyərdən 
qanaxmanın  dayandırılması  hesab  edilir.  Buna  nail  olmaq 
üçün  qaraciyərin  zədələnməsi  dərəcəsindən  asılı  olaraq  sadə 
və  ya  daha  mürəkkəb  cərrahi  texnika  istifadə  edilə  bilər. 
Qaraciyərin  iki  əl  arasında  sıxılması  ilə  qaraciyərin  səthi 
yaralarında  qanaxmanın  dayandırılmasına  nail  olmaq  olar 
(şəkil-1).  Əgər  manual  kompressiya  ilə  qanaxmanın 
dayandırılması  mümkün  olmursa,  xüsusi  damar  sıxıcı  ilə 
porta hepatis   
 (Prinql  manevri)  sıxılır  və  bununla  da  qaraciyər  arteriyası 
və  portal  vena  ilə  qaraciyərə  gedən  qan  axını  dayandırılır 
(şəkil-2).   
 
     Qaraciyər  travması  səbəbindən  yüngül  və  orta  dərəcəli 
qanaxmanın  kontrolu  üçün  perihepatik  tamponada  hazırda 
ən 
geniş 
tətbiq 
edilən 
metoddur  (şəkil-3).  Bəzi 
mütəxəssislər  onun  effektivliyini  şübhə  altına  alsa  da, 
perihepatik  tamponada  təkrar  qanaxma  hallarını  azaltmış 
olur.  Perihepatik  tamponada  qaraciyərdə  baş  verən  qanaxmanı müvəqqəti  olaraq kontrol  etmək  və 
bu  zaman  qanaxmanın  yekun  kontrolu  üçün  müvafiq  tədbirlər  görməyə  və  yanaşı  abdominal 
travmalarda  qarın  boşluğuna  baş vermiş  kontaminasiyanın  aradan  qaldırılmasına  imkan  verir. 
 
1şəkil-3 
  
Yekun  hemostaza  və  xolestaza  nail  olmaq  üçün  hepatizasiyadan  istifadə  olunur.  Hemostatik 
tikişlərin  qoyulması,  yaxud  qanayan  damara  liqaturanın  qoyulması  yekun  hemostazın  əsas 
komponentidir.   
Qaraciyər  zədələnmələrində  cərrahi  müdaxilə,  əsasən,  aşağıdakı  iki  halda  baş  verir.  Əksər  hallarda 
qaraciyərin  zədələnməsi  diaqnozu  ya  laparotomiyadan  öncə  qoyulur,  yaxud  şok,  peritonit  və  ya 
nüfuz  edən  travmalarda  aparılan  təxirəsalınmaz  laparotomiya  zamanı  cərrah  tərəfindən  müəyyən 
edilir.  İlk  növbədə  zədələnmənin  həcminin  təyin  edilməsi  üçün  qaraciyər  ətrafı  sahə  tamponada 
olunaraq  müvəqqəti  hemostaza  nail  olmaq  lazımdır.  Sonrakı  etapda  boşluqlu  orqanların 
zədələnməsi  olduqda  kontaminasiya  aradan  qaldırılır.  Yaralının  vəziyyəti  imkan  vermirsə,  operativ 
müdaxilə  müvəqqəti  dayandırılır  və  zərərçəkmişdə  reanimasion  tədbirlər  aparılır:  hemodinamika 
bərpa  edilir,  maye-duz  balansı  korreksiya  olunur.  Əməliyyatın  ikinci  etapı  24-48  saatdan  sonra 
davam  etdirilir.  Bu  cərrahi  taktika  “Demage  control”  adlanır.  Hemodinamikası  stabil  olan 
yaralılarda  qaraciyər  zədələnməsinin  yekun  cərrahi  müalicəsi  dərhal  aparıla  bilər.  Bəzi  hallarda 
preoperativ  və  ya  postoperativ  dövrdə  qanaxmanın  dayandırılması  üçün  embolizasiya  məqsədi  ilə 
arterioqrafiya  həyata  keçirilir.  Qaraciyərin  səthi  yaralanmaları  (parenximanın  səthi  cırılması) 
səbəbindən  baş  verən  qanaxma  çox  vaxt  kompressiya,  lokal  hemostatik  preparatların  tətbiqi, 
 
                                     şəkil-2
 
                           şəkil-1
 

- 147 - 
elektrokoaqulyasiya  və  ya  tamponlarla  tamponadası  ilə  dayandırıla  bilər.  Daha  dərin  yaralarda, 
qaraciyər  parenximasının  böyük  hissəsinin  qopması  hallarında  isə,  adətən,  qanayan  damarlara 
klipslərin  qoyulması  və  ya  onların  bağlanması  tələb  oluna  bilər.  Buna  əlavə  olaraq  isə  qaraciyərin 
tamponadası  (tamponlarla)  və  qoyulmuş  tikişlərin  qaraciyər  parenximasını  cırmaması  üçün  xüsusi 
plikasiyalardan  istifadə  edilir.  Əgər  qanaxma  qaraciyərin  dərin  qatından  baş  verirsə  (bıçaq  və  ya 
odlu  silah  yaralanmalarında  qaraciyər  parenximasının 
dərin  qatlarına  nüfuz  edən  yaralar)  və  yanaşı  qaraciyər 
toxuması  sağlamdırsa,  qanaxmanın  dayandırılması  üçün 
“balon  tamponadası”  texnikasının  tətbiq  edilməsi  nəzərdən 
keçirilə  bilər  (şəkil-4).   
Ağır 
dərəcəli 
zədələnmələrdə 
qanaxmanın 
kontrol 
edilməsi  üçün  daha  aqressiv  tədbirlərin  görülməsi,  o 
cümlədən 
qaraciyər 
arteriyasının 
bağlanması 
və 
zədələnmiş 
qaraciyər 
toxumasının 
rezeksiyası, 
rezeksiyadan  sonra  yara  kənarlarının  yaxınlaşdırılması  və 
tikişlərin  qoyulması  və  ya  qaraciyərin  tamponlarla 
tamponadası  aparıla  bilər.  Qaraciyərin  zədələnməsi  və 
digər  qarındaxili  zədələnmələr  kontrol  edildikdən  sonra 
qarın  boşluğuna  drenajlar  qoyulur  və  qarın  boşluğu  ya  bağlanır,  ya  da  abdominal  komportment 
sindromunun  inkişafı  riski  yüksək  olan  və  ya  yaxın  zamanda  qarında  əlavə  cərrahi  müdaxilələrin 
aparılması  tələb  olunan  xəstələrdə  açıq  saxlana  bilər.   
Klinik  müşahidə 
N-saylı  hərbi  hissənin  əsgəri  Qurbanov  Rəcəb  Abbasqulu  oğlu  11.10.2005-ci  il  tarixində,  saat 
18
00
radələrində  şəxsi  ehtiyatsızlıq  nəticəsində  yaralanmışdır  (DŞK  patronu  ilə  ehtiyatsız 
davrandıqda  partlayış  baş  vermiş  və  nəticədə  zədə  almışdır).  11.10.2005-ci  il,  saat  21
05
-də  yaralı 
hərbi  hospitala  çatdırılmışdır.  Təcili  qaydada  cərrahiyyə  əməliyyatı  aparılmışdır.  Orta  laparotom 
kəsiklə  qarın  boşluğu  açılmış,  təftiş  zamanı  qaraciyərin  sol  payının,  mədənin  kiçik  əyriliyinin, 
köndələn  çənbər  bağırsağın  müsariqəsinin  zədələnməsi  aşkar  edilmişdir.Qaraciyərin,  mədənin, 
köndələn  çənbər  bağırsağın  müsariqəsinin  yaraları  tikilmiş,  qəlpə  (ölçüləri  1,0x  1,5  sm)  xaric 
edilmişdir.  Qarın  boşluğu  sanasiya  olunmuş  və  drenajlanmışdır  İkinci  cərrah  briqadası  tərəfindən 
sol  əlin  mil-bilək  oynağı  nahiyəsindən  amputasiyası  aparılmışdır.  Səthi  qəlpə  yaraları  birincili 
cərrahi  işlənmişdir.  Yekun  diaqnoz:  Kombinəolunmuş  OSY-sı.  DŞK  mərmisinin  partlayışı 
nəticəsində  sol  əlin  mil-bilək  oynağı  səviyyəsindən  travmatik  amputasiyası..  Qarının  kor, 
boşluğa  işləyən,  qaraciyərin  sol  payının  ,  mədənin  kiçik  əyriliyinin,  köndələn  çənbər 
bağırsağın  müsariqəsinin  zədələnməsi  ilə  fəsadlaşan  qəlpə  yarası.  Sağ  əlin  II  barmağının 
distal  falanqasının  yerdəyişməyən  qapalı  sınığı.  Döş  qəfəsinin  ön  divarının,  üzün,  alt  və  üst 
dodağın  çox  saylı  səthi  qəlpə  yaraları.  Döş  qəfəsinin ön divarının II-III dərəcəli termiki yanığı. 
Travmatik  şok  III  dərəcəli.  Aparılan  medikamentoz  və  yerli  müalicə  nəticəsində  yaralının 
vəziyyəti  sabitləşmiş  və o, hərbi  xidmətə  yararsız  bilinərək  tərxis  olunmuşdur. 
    Qaraciyərin  müştərək  yaralanmaları  ilə  əlaqədar  tətbiq  olunan  cərrahiyyə  taktikası  son  illər  bir 
qədər  də  təkmilləşib.  Tətbiq  olunan  yeniliklər  müasir  texnologiyalara  əsaslanır.  Bunlar 
aşağıdakılardır:  1).  qaraciyərin  zədələnən  seqmentlərinin  qan  dövranından  müvəqqəti  çıxarılması; 
2).  pnevmotermokoaqulyator  vasitəsilə  zədə  nahiyəsinə  yönəldilən  isti  hava  axını  ilə  parenximatoz 
hemostazın  aparılması;  3).  qaraciyər  parenximasının  qansız  işlənməsi  üçün  xüsusi  alətin  –  aspirator-
dissektorun  tətbiq  edilməsi;  4).  qaraciyərin  ağır  yaralanmalarında  hemostaz  və  xolestaza  nail  olmaq 
üçün  “dura  mater”-in  liofilizə  olunmuş  kütləsindən  istifadə  edilməsi.  5).  qarının  təftişi  prosesinin 
asanlaşdırılması,  cərrahın  yorulması  dərəcəsinin  azaldılması  və  cərrahın  assistentlərinin  sayının 
minimuma  endirilməsi  üçün  Tomson  və Omni  retraktorların  istifadə  edilməsi. 
Yekun. 
Daxili  üzvlər  sırasında  qaraciyər  ən  çox  zədəyə  məruz  qalan  hesab  edilir.  Əksər  hallarda  qaraciyərin 
zədələnmələri  yüngül  olur  və  konservativ  müalicə  ilə  sağalır.  Yalnız  14%  halda  cərrahiyyə 
müdaxiləsinə  zərurət  yaranır.  Müasir  dövrdə  qaraciyərin  təcrid  olunmuş  zədələnmələrinə  təsadüf 
                              şəkil-4
 

- 148 - 
hallarda  rast  gəlinir,  lakin  bu  yaralanmalarda  letallığın  yüksək  olması  (21,6%-77,7%)  tətbiq  olunan 
cərrahi  taktikanın  təkmilləşməsinin  zərurililiyini  göstərir.  Bu  qrupa  aid  olan  yaralanmalar  öz  sosial-
tibbi  həllini  bütün  dünyada  hələ  də  tam  şəkildə  tapmayıb.  Qaraciyərin  yaralanmalarının 
diaqnostikası  kompleks  şəkildə  aparılmalı  və  üç  faktor  mütləq  nəzərə  alınmalıdır:  1).  yaralanmanın 
etiologiyası;  2).  morfoloji  əlamətlər;  3).  funksiya  pozulmaların  xüsusiyyəti.  Cərrahi  müalicənin  əsas 
məqsədi  qaraciyərdən  qanaxmanın  dayandırılması  hesab  edilir.  Qaraciyərin  müştərək  yaralanmaları 
ilə  əlaqədar  tətbiq  olunan  cərrahiyyə  taktikası  son  illər  bir  qədər  də  təkmilləşib.  Tətbiq  olunan  yeni-
liklər  müasir  texnologiyalara  əsaslanırlar.   
 
 
ƏDƏBİYYAT 
 
1).  «Принципы  диагностики  и  выбор  метода хирургического лечения повреждений печени» 
И. В. Мухин, А. М. Дудин, Н. Ю. Черняк, А. Д. Шаталов, Н. П. Лиховид, Г. А. Гринцовид, Р. 
Е.  Песчанский,  Р.  Г.  Яценко,  А.  В.  Кузьменко.  Донецкий  государственный  медицинский 
университет им. М. Горького. 
2).«Хирургическое  лечение закрытых повреждений и ранений печени»,Петрозаводск,1983. 
3).  “Хирургическая  тактика  при  травмах  печени”.  А..С.Ибадильдин,  Г.И.Шарунов, 
Г.К.Мухамеджанов  Кафедра  хирургических  болезней  №3(зав.кафедрой  проф.Ибадильдин 
А.С) Казахского  Национального медицинского университета им С.Д.Асфендиярова 
4).  Руководство  по  хирургии  печени  и  желчевыводящих  путей  //  под  руководством  проф. 
А.Е. Борисова. — СПб:  Скифия, 2003. 
5). Гальперин И.И. Руководство по хирургии печени. — 2009. 
6). Ермолов А.С., Абакумов  М.М., Владимирова Е.С., Травма печени. — М.: Мед, 2003. 
 7).  Абакумов  М.М.,  Лебедев  Н.В.  Диагностика и лечение повреждений живота // Хирургия. 
2001. — № 6. — С. 24 -26. 
8).  Климбар  В.И.,  Гужеедова В.Н., Солохин А.А. Механогенез и морфология травм печени // 
Суд. -мед. экспертиза. — 2006. — № 2. 
9).  Александров  А.И.  Видеолапароскопия  в  диагностике  экстренной  хирургической  пато -
логии: автореф. дис. … канд. мед. наук.  — М., 2002. — 15 с. 
10).  Анисимов  А.Ю.  Хирургическая  тактика  при  травмах  печени  //Анналы  хирургической 
гепатологии. — 1998. — № 3. — С. 175-176. 
11).  Асеев  В.П.,  Озеров  В.Ф.,  Негрей  В.А.  Ранения  и  травмы  с  повреждениями  печени  // 
Вестник хирургии. — 2003. — № 2. — С. 26-27. 
12).  Бирюков  Ю.В.,  Волков  О.В.,  Калиашвили  Г.И.  и  др.  Консервативное  лечение  поверх-
ностных  повреждений  печени  //  Мат.  конф.  хирургов-гепатологов  «Новые  технологии  в 
хирургической  гепатологии». — СПб, 1995. — С. 93-94. 
13).  Борисов  А.Е., Глушков Н.И., Кубачев К.Г. Лапароскопические вмешательства в  лечении 
изолированной  и  сочетанной  травмы  печени  //  Лапароскопические  вмешательства  при 
острых хирургических  заболеваниях живота // Сб. работ. — СПб, 1997. — С. 18-19. 
14).  «Дифдиагностика  и  хирургическая  тактика  при  изолированной  и  сочетанной  травме 
печени», А. С. Ибадильдин, В. И. Кравцов, 2013, Алма-Ата. 
15).“Диагностика  и  хирургическое  лечение  огнестрельных  ранений  паренхиматозных  ор-
ганов брюшной полости “. Ахмедов С. М. 2003, Москва. 
 
 
ABSTRACT 
 
 
From  the  internal  organs  most  susceptible  to  liver  injury.  In  most  cases,  traumatic  injuries  of 
the  liver  adhere  to  watchful  waiting  and  conservative  methods  can  achieve  cure  wounded.  In  14% 
of  cases  resorted  to  surgical  intervention.  In  modern  conditions  are  rare  isolated  liver  damage,  but 
high  mortality  (21.6%  -77.7%)  for  these  injuries  shows  topicality  improvement  of  surgical  tactics. 

- 149 - 
These  wounds  around  the  world  have  not  yet  found  their  socio-medical  solutions  to  the  fully.  Di-
agnostiks  liver  injury  should  be  conducted  complex  and  must  thus  take  into  account  three  factors: 
1).  etiology  of  injury;  2).  morphological  characteristics;  3).  Especially  dysfunction.  The  primari 
purpose  of  surgical  interventions  in  wounds  of  the  liver  is  considered  to  stop  the  bleeding.  In  recent 
years,  surgical  tactics  in  wounds  liver  even  more  improved  and  innovative  solutions  based  on 
modern  technology. 
 
РЕЗЮМЕ 
 
 
Из  внутренних  органов  печень  наиболее  подвержена  травматизации.  В большинстве 
случаев при травматических повреждениях печени придерживаются выжидательной тактики 
и  консервативными  методами  можно  добиться  излечения  пострадавшего.  Только  в  14% 
случаев  прибегают  к  оперативному  вмешательству.  В  современных  условиях  редко 
встречаются  изолированные  повреждения  печени,  но  высокая  летальность  (21,6%-77,7%) 
при  этих  ранениях  показывает  злободневность  усовершенствования хирургической тактики. 
Эти  ранения  во  всем  мире  в  полной  мере  еще  не  нашли  своего  социально-медицинского 
решения.  Диагностика  ранений  печени  должна  проводиться  комплексно  и  необходимо при 
этом  учесть  три  фактора:  1).  этиология  ранения;  2).  морфологические  признаки;  3). 
особенности  нарушения  функции.  Первоочередной  целью  оперативных  вмешательств  при 
ранениях  печени  считается  остановка  кровотечения.  В  последние  годы  хирургическая 
тактика при ранениях печени еще больше усовершенствована и новаторские решения опира-
ются на современные технологии. 
 
 
 
NDU-nun  Elmi  Şurasının  28  aprel  2015-ci  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa  tövsiyə 
olunmuşdur  (protokol  № 09) 
         Məqaləni  çapa təqdim  etdi:  Tibb üzrə fəlsəfə doktoru, dosent M.İbrahimov
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

- 150 - 
НАХЧЫВАН  ДЮВЛЯТ   УНИВЕРСИТ ЕТ И.  ЕЛМИ  ЯСЯРЛЯР,  2015,  № 3 (68) 
 
NAKHCHIVAN ST AT E UNIVERSIT Y
.
  С ЖЫЕНТЫФЫЖ  WО РКС ,  2015,  № 3 (68) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТ ВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТ ЕТ .  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2015,  № 3 (68) 
 
ÇİNARƏ MƏMMƏDOVA  
UOT:  615.03 
 
HİPERTONİYADA  İSTİFADƏ  OLUNAN DƏRMAN (ANTİHİPERTENZİV)   
MADDƏLƏRİNİN FARMAKOLOGİYASI 
 
 
Аçar  sözlər: Arterial təzyiq, hipertoniya, antihipertenziv dərman maddələri 
 
Key words:   Arterial pressur, hypertension, antihypertensive drugs 
 
Ключевые слова: Артериальное давление, гипертония, антигипертензивные 
средство. 
 
       Bu  qrupdan  olan  dərman  maddələrindən  hipertoniya  xəstəliyinin  müalicə  və  profilaktikasında 
istifadə  olunur.  Hipertenziya  diastolik  və  sistolik  təzyiqin  patoloji  yüksəlməsi  ilə  müşahidə  olunan 
xəstəlikdir.  Arterial  qan  təzyiqi  orqanizmin  fərdi  fizioloji  xüsusiyyətlərindən  asılıdır.  Onun  normal 
hüdudları  cavan  kişilərdə  115-125/65-80  mm  civə  sütunu,  cavan  qadınlarda  isə    110-120/60-75mm 
civə  sütunu  olur.  Müxtəlif  ölkələrdə  insanların  15-30%-i    bu  xəstəlikdən  əziyyət  çəkir.  40  yaşdan  az 
xəstələrdə  bu  xəstəliyə  az  hallarda  təsadüf  edilir.  Yaşı  65-dən  keçmiş  insanların  50%-də  bu 
xəstəliyə  daha  çox  təsadüf  edilir.  Xəstəliyi  birincili  (essensial)    və  ikincili  olmaqla    iki  qrupa 
bölürlər.  Essensial  hipertoniya  zamanı  qan  təzyiqinin  yüksəlməsi  bu  xəstəliyin  əsas  və  əksər 
hallarda  yeganə  klinik  simptomudur.  Hipertoniyanin  bu  forması  ümumi  xəstəliklərin    95%-ni  təşkil 
edir.  İkincili  hipertoniya    digər  xəstəlik  və  patoloji  proseslər  –  böyrək  xəstəlikləri,  hipofiz  və 
böyrəküstü  vəzin  şişləri,  damarların  spazmı  və  s.  nəticəsində  əmələ  gəlir  və  ümumi  xəstələrin  5%-ni 
təşkil  edir.  Bu    zaman  qan  təzyiqin  yüksəlməsi  ilə  yanaşı  digər  klinik  simptomlarda  baş  verir. 
Nəzərə  almaq  lazımdır  ki  daxilə  təyin  olunan  kontraseptik  maddələr,  siklosporin,  eritropoetin  və 
orqanizmə  həddindən  artıq  mayenin  daxil  edilməsi  kombinasiyalı  müalicə  tədbirləri  də  keçici 
xarakter  daşıyan  ikincili  hipertenziya  törədir. 
      Arterial  qan  təzyiqi  bilavasitə  ürək  fəaliyyəti,  periferik  qan  damarlarının  tonus  və  elastikliyi, 
qanın  ümumi  miqdarı,  onun  elektrolit  tərkibi  və  suvaşqanlığı  kimi  amillərin  qarşılıqlı  əlaqə  və 
vəhdətindən  asılıdır. 
      Hipertoniya  xəstəliyinin  etiopatogenezi  haqqında  müxtəlif  nəzəriyyə  və  elmi  fikirlər  söylənilsə 
də,  xəstəliyin  baş  verməsində,  neyrohumoral  sistemdə  gedən  dəyişikliklərin  nəticəsi  kimi  damar 
tonusunun  tənzimi  mexanizmlərinin  pozulması  və  buna  səbəb  olan  faktorlar  (irsiyyət,  stress  və  s.) 
həlledici  rol  oynayırlar.  Buna  görə  də,  hipertoniya  xəstəliyi  zamanı  əsas  klinik  əlamət  kimi 
meydana  çıxan  qan  təzyiqinin  patoloji  yüksəlməsi  halının  farmakoloji  korreksiyasını,  məhz  bu 
fizioloji  sistem  və proseslərin  tənzim  mexanizmlərinə  təsir  göstərməklə  törətmək  mümkündür. 
    Bu  məqsədlə  hazırda  istifadə  olunan  müxtəlif  kimyəvi  qruplardan  olan  klassik  və  müasir  dərman 
maddələrinin  təsnifatı  aşağıdakı  kimidir: 
 I. Neyrotrop  maddələr   
a) Vazomotor  mərkəzləri  süstləşdirən  preparatlar   
     Klonidin  (Klofelin  ), Metidofa (Dopegit), Rilmenidin  , Moksonidin   
b) Vegetativ  ( simpatik)  qanqlionları  blokada edən  maddələr   
     Benzoheksonium,  Pentamin,  Hiqronium   
c) Simpatolitiklər:  Oktadin,  Rezerpin   
II. Miotrop  maddələr   
a) Əsasən  arterial  damarları  genişləndirən  maddələr   
    Hidrolizin  (Apressin) 
b) Venoz  və  arterial  damarları  genişləndirən  maddələr   
     Natrium  nitroprussid   

- 151 - 
c) Kalium  kanalı  aktivatorları   
    Minoksidil,  Diazoksid  
d) Kalsium  kanalı  blakodorları   
    Nifedipin,  Amilodipin,  Isradipin   
e) Müxtəlif  preparatlar   
    Dibazol  , Magnezium  sulfat 
III. Renintreangiotenzin   sisteminə  təsir  göstərən  maddələr   
a) Angitenzin  II-in  sintezini  blokada  edən maddələr   
   Kaptopril,  Enalapril,  Lizinopril 
b) Angiotenzin  reseptorlarını  blokada edən  maddələr   
    Saralazin,  Lozartan   
IV. Su -duz mübadiləsinə  təsir  göstərən  maddələr   
      Hidroxlortiazid,  Furosemid,  Spironolakton   
 
Neyrotrop  təsirli hipotenziv  maddələr 
 
      Hipertoniya  xəstəliyinin  müalicəsində  bu  dərman  maddələrindən  geniş  istifadə  olunur.  Bu 
preparatlar  damar  tomusunun  müxtəlif    həlqələrinə    təsir  göstərməklə,  son    nəticədə  damarları 
genişləndirir  və  arterial  qan  təzyiqini  aşağı  salır.  Klonidin  bu  sıranın    tipik  və  klassik  nümayəndəsi 
hesab olunur.  Farmakoloji  təsir  xüsusiyyətinə  görə  adrenoreaktiv  sistemin  aqonisti  hesab olunur. 
      Aparılan  elmi  nəticələr  sübut  edir  ki,  klonidin  α-adrenoreseptorların    aqonosti  olmaqla, 
xüsusuən,  α
2
  yarımtipindən    olan  reseptor  törəmələrə  güclü  stimuləedici  təsir  göstərir.  Preparatın 
sürətlə  vena  daxilinə  yeridilməsi    qısa  müddətlə  pressor  effekt-hipertenziya  törədir.  Pressor  effektə 
səbəb  klonidinin  təyini  zamanı  periferik  α
1
  postsinaptik  adrenorseptorların  qısa  müddətli 
oyanmasıdır. 
    
 
 
     Klonidinin  təsiri  daxilə  qəbuldan(gündə  3  dəfə  75  mikroqram  dozada;  istifadə  dozası  artırılıb 
gündə  1,5  mq-a  çatdrılır)  1-2  saat  sonra  başlayır  və  6-8  saat  davam  edir.  Orqanizmdən  əsasən 

- 152 - 
böyrəklər  vasitəsi  ilə  xaric  olunur.  Ondan  hipertoniya  xəstəliyinin  müxtəlif    formalarında  və 
hipertonik  krizi  aradan  qaldırmaq  üçün  istifadə  olunur.  Klondinin  qəbulu  orqanizmdə  natriumun  və 
suyun  ləngiməsinə  səbəb  olur.  Odur  ki,  onu  sidikqovucu  dərmanla  birlikdə  təyin  edirlər.  Yadda 
saxlamaq  lazımdır  ki,  klonidinin  müalicə  kursu  müddətində  dozasını  azaltmaqla    kəsilir.  Preparatın 
mühüm  praktik  əhmiyyət  kəsb  edən  xüsusiyyətlərindən  biri  də    ondan  ibarətdir  ki,  o,  alkohol 
abstinensiyası  və  tiryək  alkoloidlərinin  törətdiyi  somato-vegetativ  pozğunluqları  aradan  qaldıra 
bilir.  Çox  güman  ki,  bunada  səbəb  MSS-də  tormozlayıcı  presinaptik  α
2
  adrenoreseptorların 
oyanması  və  mərkəzi  adrenergik  proseslərin  fizioloji  fəallığının  zəifləməsidir.  Hipertenziv  təsir 
effekti  bilavasitə  vazomotor  mərkəzlərin  blokadası  ilə  əlaqədər  olan  digər  preparat  Metildofadır.  O, 
L-dofanın  alfametil  törəməsidir.  Daxilə  təyin  olunur.  Absorbsiya  prosesinə  məruz  qaldıqdan  sonra 
periferiyada  və  MSS  da  noradrenergik  sinir  uclarına  girərək  əvvəlcə  α  metildofamin  sonra  isə 
alfametilnorepinefrinə  çevrilir.  Simpatik  sinir  uclarından  norepinefrinlə  xaric  olur.  Preparatın  təsiri 
fonunda  baş  verən  hipetenziya  halı  ürək  yığılmaları  sayının  periferiyaya  qovulan  qanın  azalması  ilə 
müşahidə 
olunur. 
Metildofadan 
hiperitoniya 
xəstəliyinin 
müxtəlif 
formalarından 
istifadə 
olunur(gündə  2-3  dəfə,hər  dəfə  250  mq  dozada  təyin  edilir;  müalicənin  gedişində  gündəlik  doza  3 
qrama  qaldırıla  bilər.  Preparatla  müalicə  kursu  dövründə    qaraciyərin  fəaliyyəti  və  periferik  qan 
tərkibinə  dövrü  nəzarət  edilməlidir.  Rilmenidin  və  moksonidin  mərkəzi  təsirli  hipertenziv  təsirli 
maddələrin  ikinci  nəsil  nümayəndələridir.  Rilmenidin  farmakoloji  xüsusiyyətlərinə  görə  klonidinə 
oxşar  dərman  maddəsi  olub,daha  uzun  müddətli  hipotenziv  effekt  törədir.  Klonidinlə  müqayisədə  az 
hallarda  ağızda  quruluq  törədir.  Zəif  və  orta  dərəcəli  essensial  hipertoniyalar  zamanı  gündə  bir  dəfə 
daxilə  1  mq  miqdarda  təyin  olunur.  Bir  aydan  sonra  istifadə  dozasının  2  mq-a  qaldırmaq  olar. 
Moksonidin  gündə  bir  dəfə  olmaqla  0.2  mq  dozada  daxilə  təyin  olunur.  Müalicə  dövründə  gündəlik 
doza  0.6  mq-a  qədər  qaldırıla  bilər.  Moksonidin  karbohidrat  və  lipidlərin  metobolizminə  təsir 
göstərmir.  Trimetafan  tamsilat  qısa  təsirli  qanqlioblakator  və  qan  təziyiqini  aşağı  salır.  Odur  ki, 
əsasən  hipertonik  krizlər  zamanı(  venadaxili  infuziya  yolu  ilə)  təyin  olunur.