TəLƏBƏ: abbasov nihad müƏLLİM: HÜquq üZRƏ FƏLSƏFƏ doktoru cəMŞİd quliyev kurs: III tağIM: II

Beynəlxal müqavilələr münasibətdə dövlətlərin varisliyi

Müqavilələrlə münasibətdə dövlətlərin varisliyi haqqında 1978-ci il
Vyana Konvensiyası beynəlxalq-hüquqi leksikona yeni termin – “yeni müstəqtil dövlət” termini daxil etmişdir. “Yeni müstəqil dövlət ” dedikdə, “ərazisi dövlətlərin varisliyi anından bilavasitə əvvəl aslı ərazi olmuş, beynəlxalq münasibətlərinə görə əvvəlki dövlətin məsuliyyət daşıdığı varis dövlət” başa düşülür. (2-ci maddəntn 1(f) bəndi). Yent müstəqil dövlətlərə tabula rasa (“təmiz lövhə”) prtnsipi şamil olunur. Həmin prinsiə görə, yeni müstəqil dövlət əvvəlki dövlətin ( yəni öu halda müstəmləkə asılılığında olduğu dövlətin) iştirakçısı olduğu beynəlxalq müqavilələrdən azaddır , daha doğrusu, onun üzərində bu müqavilələri qüvvədə saxlamaq vəzifəsi yoxdur. Bununla belə, yeni müstəqil dövlət, arzu etdikdə, bildiriş yolu ilə, əvvəlki dövlətin hər hansı bir müqaviləsinin iştirakçısı ola bilər.
İki və ya daha artıq dövlət bir dövlətdə birləşdikdə, onların nər hansı birinin iştirakçısı olduğu istənidən müqavilə varis dövlət üçün qüvvədə olmamaqda davam edir.

1. 
   müvafiq tərəflər arasında başqa cür razılaşma olduqda;
   
2. 
   müqavilənin varis dövlətlə şamil olunması həmin müqavilənin obyekti və məqsədlərinə uyğun olmadıqda;
   

5. 
   bir dövlətin bir neçə müstəqil dövlətə parçalanması;
   
6. 
   bir neçə dövlətin bir dövlətdə birləşməsi;
   

ç) dövlət ərazisinin bir hissəsinin ayrılmısı və müstəqil dölət yaratması;

7. 
   hər hansı bir ərazinin bir dövlətə birləşməsi.
   

Dövlətlərin varisliyinin obyektləi aşağıdakılardır: a) əvvəlki dövlətin iştirakəısı olduğu beynəlxalq müqavilələr; b) dövlət mülkiyyəti; c) dövlət arxivləri; ç) dövlət öorcları

Beynəlxal müqavilələr münasibətdə dövlətlərin varisliyi

Müqavilələrlə münasibətdə dövlətlərin varisliyi haqqında 1978-ci il
Vyana Konvensiyası beynəlxalq-hüquqi leksikona yeni termin – “yeni müstəqtil dövlət” termini daxil etmişdir. “Yeni müstəqil dövlət ” dedikdə, “ərazisi dövlətlərin varisliyi anından bilavasitə əvvəl aslı ərazi olmuş, beynəlxalq münasibətlərinə görə əvvəlki dövlətin məsuliyyət daşıdığı varis dövlət” başa düşülür. (2-ci maddəntn 1(f) bəndi). Yent müstəqil dövlətlərə tabula rasa (“təmiz lövhə”) prtnsipi şamil olunur. Həmin prinsiə görə, yeni müstəqil dövlət əvvəlki dövlətin ( yəni öu halda müstəmləkə asılılığında olduğu dövlətin) iştirakçısı olduğu beynəlxalq müqavilələrdən azaddır , daha doğrusu, onun üzərində bu müqavilələri qüvvədə saxlamaq vəzifəsi yoxdur. Bununla belə, yeni müstəqil dövlət, arzu etdikdə, bildiriş yolu ilə, əvvəlki dövlətin hər hansı bir müqaviləsinin iştirakçısı ola bilər.
İki və ya daha artıq dövlət bir dövlətdə birləşdikdə, onların nər hansı birinin iştirakçısı olduğu istənidən müqavilə varis dövlət üçün qüvvədə olmamaqda davam edir.

3. 
   müvafiq tərəflər arasında başqa cür razılaşma olduqda;
   
4. 
   müqavilənin varis dövlətlə şamil olunması həmin müqavilənin obyekti və məqsədlərinə uyğun olmadıqda;
   
5. 
   müqavilənin bağlandığı dövrə nisbətən vəziyyət köklü dəyişmişsə (rebus sic stantibus prinsipinə), yuxarıda göstərilən norma tətbiq olunmur. Məhz bu şərtlərə əsaslanaraq, AFR 1990-cı Almaniyanın yenidən birləşməsindən sonra ADR – in müqavilələrindən imtina etmişdir.
   

Dövlətin ərazisi qismən və ya bütövlükdə parçalandqda və nəticədə bir və ya bir neçə yeni dövlət yarandıqdı:

1. 
   əvvəlki dövlətin bütün ərazisində qüvvüdə olmuş muqavilə hər bir yeni yaranmış varis dövlətlə münasibətdə qüvvədə qalır;
   
2. 
   bir varis dövlətin ərazisində qüvvədə olmuş müqavilə, yalnız həmin dövlət üçün qüvvədə qalmaqla davam edir.
   

1978-ci il Konvensiyasının 34-cü maddəsində əks olunmuş bu norma SSRİ dağılandan sonra sovet müqavilə irsrnə münasibətdə yeni yaranmış varis dövlətlər tərəfindən əsaə götürülməlidi. Məsələ burdadır ki, keçmiş sovet respublikaları bu zaman özlərini, buna hüquqi əsas olmasa da , «yeni müstəqil dövlət» kimi apardılar. Rusiyadan başqa, bütün digər varis dövlətlər, o cümlədən Azərbaycan Respublikası SSRİ- nin bütün çoxtərəfli müqavilələrindən, prinsip etibarilə, imtina etdilər. 6 iyul 1992-ci ildə imzalanmış «Keçmiş İttifaqın qarşılıqlı maraq kəsb edən müqavilələrinə münasibətdə qarşılıqlı anlaşma haqqında Memorandum»da göstərilirdi ki, hər bir dövlət bu müqavilələrədə iştirakı haqqında məsələni, «hər bir konkret halın spesifikasından məsələni, müqavilənin xarakter və məzmunundan asılı olaraq müstəqil həll edir».
Varislik faktı bir sıra müqavilələrə – dövlət sərhədini müəyyən edən müqavilələrə, habelə təşəkkül tapmaqda olan adət normasına görə, insan hüquqlarına dair beynəlxaq müqavilələrə heç bir təsir göstərmir.