Teleradioeshittirishda uzatish va qabul qilish qurilmalari

signallar turkumi 
deyildi, 
signallarning o‘zi esa 
signallar turkumi nuqtalari
deyiladi. Signallar 
turkumining shakli modulyatsiyalash turiga mos keladi, signallar turkumi nuqtalari 
orasidagi masofa esa signali qabul qilishda halaqitbardoshlikni xarakterlaydi. 
Oddiy amplitudaviy manipulyatsiyalash (AMn) ham signllar turkumi 
diagrammasi yordamida berilishi mumkin. Ma’lumotlar faqat amplitudada 
bo‘lganligi bois bitning birlik qiymati 
E
radiusli aylananing istalgan nuqtasida 
bo‘lishi mumkin (6.8- rasm). 

---

93
6.8- rasm. 
QPSK
va AMn modulyatsiyalash turlari uchun signallar turkumlarini 
taqqoslash: AMda faza ixtiyoriy hisoblanadi 
Misol sifatida 6.9- rasmda amplitudaviy modulyatsiyalash (AM) uchun bir 
o‘lchamli va fazaviy modulyatsiyalash (FM) uchun ikki o‘lchamli bir necha oddiy 
signallar turkumlari keltirilgan bo‘lib, ularning geometrik joylashish nuqtalari mos 
ravishda to‘g‘ri chiziq va aylana hisoblanadi. 
6.9- rasm. Amplitudaviy modulyatsiyalash (AM) uchun bir o‘lchamli va
fazaviy modulyatsiyalash (FM) uchun ikki o‘lchamli bir necha oddiy signallar 
turkumlari 
Bu yerda ta’kidlash kerakki, ko‘rsatilgan AM signallar turkumi 
modulyatsiyalovchi signal sifatida qiymatli sathlari nolinchi sathga nisbatan 
simmetrik bo‘lgan bipolyar impulslar ishlatilganida olinadi. Manfiy impulslar 

---

94
bilan modulyatsiyalashda bir vaqtda signal fazasi ham qarama-qarshisiga 
o‘zgaradi. Shuning uchun bunday AMga FMning bir turi sifatida qarash mumkin. 
Garmonik signalning signallar turkumi bilan aloqasi 6.10- rasmda keltirilgan. 
6.10- rasm. Garmonik signalning signallar turkumi bilan aloqasi 
Sinusoidal signalni foydali past chastotali signal bilan amplituda, chastota va 
faza bo‘yicha modulyatsiyalash mumkin. XX asr davomida bir-birlaridan 
sxemalari va sifat xarakteristikalari orqali farqlanadigan juda ko‘plab 
amplitudaviy, chastotaviy va fazaviy modulyatorlar ishlab chiqildi. Bu xilma-xillik 
bu 
modulyatorlarni 
o‘zaro 
taqqoslashga 
imkon 
bermaydi, 
barcha 
modulyatorlarning xarakteristikalarini bir vaqtda yaxshilashga imkon bermaydi va 
eng asosiysi raqamli shaklda qiyin bajariladi. Signalni ikkita kvadraturali 
ko‘rinishlarda berilishi 
I 
va 
Q
past chastotali kvadraturali signallarning o‘zaro 
nisbatiga bog‘liq ravishda bir vaqtda ham amplitudaviy, ham chastotaviy, ham 
fazaviy modulyator bo‘lishi mumkin universal modulyatorni oson yig‘ishga imkon 
beradi. 
Tor polosali yuqori chastotali (yoki oraliq chastotali) radiosignalni olishga 
imkon beradigan modulyatorning sxemasi kvadraturali modulyator nomini oldi. 
Kvadraturali modulyatorning tuzilish sxemasi 6.12- rasmda keltirilgan. 

---

95
6.12- rasm. Kvadraturali modulyatorning tuzilish sxemasi
Bu sxemada asosiy tugun kvadraturali signalni yuqori chasttaga o‘tkazadigan 
analog ko‘paytirgichlar hisoblanadi. Natijaviy signal analog summatorda 
qo‘shilganidan keyin chiqishda berilgan qonun bo‘yicha modulyatsiyalangan 
yuqori chastotali jarayon qoladi. 
QAM
modulyatsiyalash mikroto‘lqinli raqamli aloqada, 
DVB-C
(kabelli keng 
polosali raqamli televideniye) va modemlarda ishlatiladi. 16–pozitsiyali 
QAM
da 
(16
QAM
da) 4 ta 
I 
qiymatlar va 4 ta 
Q
qiymatlar mavjud bo‘ladi (6.13- rasm). 
Natijada bu signalning 16 ta bo‘lishi mumkin qiymatlarini beradi. Vaqtning har bir 
momentida signal simvoli bir holatdan boshqasiga o‘tishi mumkin. 16 = 2
4 
bo‘lganligi sababli bitta simvolda 4 bit uzatilishi mumkin (6.1- jadval). 
QAM
I 
komponentlar uchun 2 bitga va 
Q
komponentlar uchun 2 bitga ega bo‘ladi. Bu 
modulyatsiyalash turi katta uzatish spektral samaradorligiga ega. U 
BPSK
, 
QPSK
yoki 
8PSK 
modulyatsiyalashga qaraganda samaradorroq.