Тема : озбекстан республикасы пукаралык хукыкы тусиниги, принциплери хэм дизими

4. Absolyut huqiq tu`sinigi ha`m onin` mazmuni.
Puxaraliq huqiqi teoriyasinda absolyut hukiklar delingende usinday huqiqtin` iyeleri ha`r qiyli ha`reketler islegende do`retiwshilik xizmettin` jemisinen paydalaniw, og`an iyelik etiw ha`m t.b. boyinsha haq ekenligi, wa`killiginin` barlig`i ha`m bir waqittin` o`zinde basqa ha`r qanday shaxslarg`a usinday joqarida ko`rsetilgen ha`reketlerdi islewge qadag`an etiliwin ta`miyinlewshi sub`ektivlik absolyut huqiqti tu`sinemiz. /Qaran`iz, Grajdanskoe pravo, M.Bek, 1994, t.01. 314-bet/. Absolyut huqiklardin` huqiqiy mexanizmi a`dettegidey, iyelep turiw mu`mkin bolmag`an, bir waqittin` o`zinde belgili bolmag`an toparag`i shaxslar paydalana aliniwi mu`mkin bolg`an ob`ektlerge bola huqiq iyesi mu`lklik huqiklardin` a`melge asiriliwin ta`miyinlewdi a`hmiyetli qural, biraq, mu`lk huqiqi ha`m absolyut huqiqlar sonday bir tu`sinikler emes, olardin` ayirmashiliqlari haqkinda joqarida tolig`i menen toqtap o`tilgen edi.
Intellektual xizmet na`tiyjesinde yamasa jeke belgilerin sa`wlelendiriwshi quralg`a bola mu`lklik huqiqlar iyesine mine usi intellektual mu`lk ob`ektinen o`z qa`lewine bola ha`r qanday formada, ha`r qanday usilda sbsolyut, nizamli paydalaniw huqiqi tiyisli boladi.
Usi absolyut huqiklar o`z xarakteri ha`m mazmunina bola mu`lklik huqiq esaplanadi.
Intellektual mu`lk ob`ektinen o`z qa`lewine bola paydalaniw delingende huqiq iyesinin` o`z erki, iqrari menen heshqanday ma`jbu`rlewsiz qisim jasalmay paydalaniwdi tu`sinemiz.
Ob`ektlerden ha`r qanday formada ha`m ha`r qanday usilda paydalaniw delingende onnan ha`r qiyli ob`ektiv formada- qoljazba, baspa shig`armalari, apparat, Kurilma, etiketka, ha`r qiyli yarliklar, maket, kompleksler, mu`sinler ha`m sol siyaqli ja`ne de basqa ha`r qiyli qurallar ja`rdeminde qoljazba tu`rinde tarqatiw, basip shig`ariw, awizeki oqiw, reklama prospektlerine jaylastiriw, qurilislarda ja`mlestiriw ha`m basqa da usillarda ekspluatatsiyalaw,paydalaniwdi tu`sinemiz.
Ob`ektten paydalaniw formalari ha`m usillari nizam jol qoyg`an tiykarg`a toliq muwapiq boliwi sha`rt. Misali, jan`a oylap tabiw tiykarinda avtomabil` jasag`an oylap tabiwshi usi avtomobil`di tiyisli ma`mleketlik mekemelerde/ misali, ma`mleketlik avtomobil` inspektsiyasinda/ esaptan o`tkergen boliwi sha`rt. Spirtli ishimlikler, temeki o`nimlerine bola tovar belgileri balalar mekemelerinde reklama prospektleri arqali jaylastiriliwi mu`mkin emes. Jan`a da`ri-da`rmaqlar jaratqan shipaker onnan paydalaniwda nizamda belgilengen talaplarg`a a`mel etiwi sha`rt. Olay bolmag`anda intellektual mu`lk ob`ektinen paydalaniw nizamli paydalaniw bolip esaplanbaydi.
Huqiq iyesine absolyut huqiq tiykarinda tiyisli bolsa, misali avtorlarg`a u`shinshi shaxslar absolyut ob`ektten paydalaniw ushin barliq huqiq iyelerinen ruxsat aliwi sha`rt. Absolyut huqiq iyesinen alinatug`in u`shinshi shaxslardin` ob`ektten paydalaniwg`a kelisimi ayqin sa`wlelengen, tiyisli huqiqiy normada ra`smiylestirilgen boliwi sha`rt. Juwap bermewi, u`nsizlik kelisimnin` belgisi bola almaydi.
Ko`p g`ana intellektual mu`lk ob`ektlerinen bir waqittin` o`zinde sheksiz da`rejede u`shinshi shaxslardin` paydalaniw imkaniyati bar boladi, biraq u`shinshi shaxslar usi imkaniyattan ba`rhama tekte obsolyut huqiq iyesinin` kelisimi tiykarinda g`ana paydalaniwlari sha`rt.
Intellektual mu`lk ob`ektinen ab`solyut huqiq iyesinin` kelisimin almastan paydalang`an u`shinshi shaxslar tiyisli puxaraliq- huqiqiy ta`rtipte juwapker boladi. Huqiq iyesi o`z huqiqlarin sud ta`rtibinde qorg`awg`a u`shinshi shaxslardan; huqiq buziwi ha`reketlerin toqtatiwg`a, keltirilgen barliq ziyandi, sonin` ishinde, ruwxiy ziyannin` o`teliwin u`shinshi shaxslardin` huqiqti buziwi na`tiyjesinde alg`an barliq da`ramat ha`m paydalarin o`zine o`ndirip beriliwin talap etiwge haqili.
Intellektual mu`lk ob`ektine bola absolyut hukiq iyesi usi huqiqtin` basqa shaxsqa toliq yamasa bir bo`legin o`tkeriwge, intellektual mu`lk ob`etlerinen basqa shaxstin` paydalaniwina ruxsat beriwge haqili ha`m eger PK ja`ne de basqa nizamlardin` ta`rtiplerine qiyin kelmese, olardi basqasha formada iyelewge haqili.
Uliwma ta`rtipke bola, intellektual mu`lk ob`ektine bola absolyut huqiq: Mu`lklik huqiq sipatinda puxaraliq qatnasiqlarda belsene ha`rekette boladi. Ol ha`r qiyli kelisimler ha`m sha`rtnamalardin` predmeti boliwi mu`mkin. Intellektual mu`lk ob`ektine bolg`an absolyut huqiq iyesi usi huqiqtin` haqi esabinan yamasa biypul jag`dayda basqa shaxslarg`a toliq yamasa bir bo`legin o`tkeriw /satiw, sawg`a etiw, belgilengen ta`rtipte paydalaniwga ruxsat beriw ha`m basqalar/ g`a haqili.
Absolyut huqiq toliq o`tkerilgende huqiq iyesi absolyut hukiqti toliq ko`lemde u`shinshi shaxsqa o`tkeredi, demek bul hukiqti toliq o`zinen alip taslaydi. Na`tiyjede u`shinshi shaxs absolyut huqiq iyesi bolip esaplanadi.
Absolyut huqiqtin` bir bo`legi o`tkerilgende hukiq iyesi o`z huqiqinin` bir bo`legin o`zinde saqlap qalg`an tu`rinde qalg`an bo`legin u`shinshi shaxslarg`a o`tkeredi.
Absolyut huqiqlardi basqa shaxslarg`a toliq yamasa bir bo`legin o`tkeriwde huqiqiy ra`smiylestiriw sha`rtleri ha`m ta`rtibi PK nin` 1035 stat`yasinda belgilep qoyilg`an.
Intellektual mu`lk ob`ektinen basqa shaxslardin` paydalaniwina ruxsat beriw usi ob`ektke bolai absolyut huqiq iyesinin` wa`killigine kiredi. Ob`ektten paydalaniwg`a ruxsat beriwde absolyut huqiq usi huqiq iyesinin` o`zinde qaladi, onnan shetletilmeydi, bunda u`shinshi shaxslar da ob`ektten paydalaniw huqiqi g`ana payda boladi. Paydalaniw sha`rtleri ha`m ta`rtibi absolyut hukiq ha`m paydalaniwshi arasindag`i kelisim tiykarinda belgilenedi.
Intellektual mu`lk ob`ektine bola absolyut huqiqlar iyesi o`z huqiqi PK ha`m a`meldegi nizamlarg`a qayshi kelmegen ha`r qanday formada iyelik etiwge haqili. Misali, absolyut huqiqlar iyesi bul huqiqlardi o`z minnetlemesi yamasa u`shinshi shaxslardin` minnetlemesin orinlawdi ta`miyinlew usili sipatinda girewge qoyiwi mu`mkin.
Intellektual mu`lk ob`ektine bola absolyut huqiq iyesi o`z huqiqin nizamda qadag`an etilgen tu`rinde iyelewge haqili emes. Huqiqti iyelewdin` nizam qadag`an etken usili PK da yamasa a`meldegi nizamlarda tikkeley na`zerde tutiladi. Misali, Konstitutsiyaliq du`zimge qarsi uris, milletler araliq alawizliq, uyatsizliqti u`gitlewshi shig`armalardi tarqatiw /haqi to`lew esabinan yamasa biypul/ nizam tiykarinda qadag`an etiledi. PK nin` 1101 stat`yasina tiykarlanip yuridikaliq shaxs qayta sho`lkemlestirilmegen yamasa basqa shaxsqa o`tkerilmegen jag`daylardan tisqari, yuridikaliq shaxstin` firmanin` atina bolg`an absolyut huqiqi basqalarg`a o`tkeriliwge ruxsat berilmeydi.
Absolyut huqiqlar sheklewge, sonin` ishinde intellektual mulik ob`ektinen basqa shaxslardin` paydalaniwina imkaniyat beriw joli menen sheklewge, usi huqiqlardi haqiyqiy emes dep tabiwg`a ha`m olardi saplastiriwg`a/biykarlawg`a/ PK da ha`m basqa nizamlarda belgilengen jag`daylarda, qolemlerde ha`m ta`rtipte jol qoyiladi.
To`mendegi intellektual mu`lk ob`ektlerine bola huqiq iyesinin` absolyut huqiqlarin sheklew jag`daylari, ta`rtibi nizamlarda na`zerde tutilg`an:
oylap tabiwshiliq, paydali model`, sanaat u`lgilerine bola /“Oylap tabiwlar, paydali model`ler, ha`m sanaat u`lgileri haqkinda”g`i Nizamnin` 12 stat`yasi:
selektsiya jetiskenliklerinen “Selektsiya jetiskenshilikleri haqqinda”g`i Nizamnin` 32 stat`yasi:
EEM ushin bag`darlamalar ha`m mag`liwmatlar bazalarinan /“EEM ushin bag`darlamalar ha`m mag`liwmatlar bazalarin huqiqiy qorg`aw haqqinda”g`i Nizamnin` 12 stat`yasi/;
Avtorliq huqiqi ob`ektlerinen /PK nin` 1058-1061 stat`yalari/. Absolyut hukiqlar intellektual mu`lk ob`ektinen basqa shaxslardin` paydalaniwina imkaniyat beriw arqali nizamlarda na`zerde tutilg`an jag`daylarda shekleniwi mu`mkin. Usinday halatlar to`mendegi ob`ektlerge bola qollaniladi: sanaat mu`lkiy ob`ektlerinen “oylap tabiwlar, paydali model`ler ha`m sanaat haqkinda”g`i Nizamnin` II stat`yasinda belgilengen jag`daylarda ha`m ta`rtipte u`shinshi shaxslardin` paydalaniwi ushin ma`jbu`riy litsenziya beriw ta`rtibinde;
Sanaat mu`lki ob`ektlerinen burinnan paydalanip kelgen shaxslarg`a /”Oylap tabiwlar, paydali model`ler ha`m sanat u`lgileri haqqinda”g`i Nizamnin` 30 stat`yasi;
ja`riyalanbag`an ma`limlemelerden paydalaniw /PK nin` 1096-stat`yasi 4-ba`ntinde belgilengen jag`daylarda/;
avtorliq huqiqi ob`ektlerinen /“Avtorliq huqiqi ha`m sin`ar huqiqlar haqqinda”g`i Nizamnin` 27-33 stat`yalari/;
Firmanin` ati, tovar /xizmet ko`rsetiw/ belgisine qa`ray absolyut huqiqlardi sheklew nizamlarda na`zerde tutilmag`an;
Intellektual mu`lk ob`ektlerine bola abslyut huqiqlardi haqiyqiy emes dep tabiw tiykarlari da a`meldegi nizamlarda ayqin belgilep qoyilg`an;
Sanaat mu`lki ob`ektlerine bola berilgen huqiqiy qorg`aw jarliqlari huqiqiy qorg`aw talaplarina juwap bermeytug`in ob`ektlerge bola yamasa huqiqiy qorg`aw jarlig`in aliwg`a haqili bolmag`an shaxslardin` atina berilgen jag`daylarda; selektsiya jetiskenshiliklerine bola absolyut huqiqi “Selektsiya jetiskenshilikleri haqkindag`i Nizamnin` 35 stat`yasinda ko`rsetilgen jag`daylarda;
Tovar /xizmet ko`rsetiw/ belgisine bola “O`nim /xizmet/ belgileri haqkinda”g`i nizamnin` 27 stat`yasinda belgilengen jag`daylarda ha`m ta`rtipte;
Basqalardin` shig`armalarin o`zlestiriw arqali usi ıigarmalarg`a bola absolyut huqiqqa iye bolg`an shaxslardin` usinday o`zlestiriw na`tiyjesinde alg`an huqiqi da haqiyqiy esaplanbaydi.
Intellektual mu`lk ob`ektlerine bola absolyut hukiklardi haqiyqiy emes dep tabiw hukiqlardin` payda boliwi ushin tiykar bolg`an huqiqiy qorg`aw jarlig`in bergen wa`killigi bar ma`mleketlik uyimi, Appelyatsiya ken`esleri yamasa sud ta`repinen /avtorliq huqiqi ob`ektlerine bola/ a`melge asiriladi. Onda absolyut huqiq a`zelbastan/ qarar shig`arilg`an waqittan emes/ haqiyqiy esaplanbaydi. O`ytkeni, absolyut hukiq haqiyqiy emes dep tabilg`an shaxstin` usinday huqiqtan paydalaniwi na`tiyjesinde alg`an barliq da`ramatlari absolyut haqiyqiy iyesinin` paydasina o`ndiriliwi mu`mkin.
Ayirim intellektual mu`lk ob`ektlerine bola absolyut huqiqlar basqa tiykarlarda mu`ddetinen burin biykar etiliwi de mu`mkin: Misali, selektsiya jetiskenshiliklerine bola /“Selektsiya jetiskenshilikleri haqqinda” g`i Nizamnin` 37 stat`yasinin` 1-bo`limi, 2-4 ba`ntleri:
Oylap tabiwshiliq, paydali model`, sanaat u`lgilerine bola/ “Oylap tabiwlar, paydali model`ler ha`m sanaat u`lgileri haqkinda”g`i Nizamnin` 28 stat`yasi, 1-bo`limi, 2-3 ba`ntleri:
Tovar/ xizmet/ belgilerine bola “O`nim/xizmet/ belgileri haqqinda”g`i Nizamnin` 28-stat`yasi 1-bo`limi, 2-ba`ntinin`, 2-4,5,6 ba`ntleri:
Avtorliq huqiqlari ob`ektlerine bola absolyut huqiqtin` iyesi usi huqiqtan o`z erki menen bas tartqan halatlarda:
ja`riyalanbag`an malimlemeler, olardin` huqiqiy qorg`aliw ıartlerinen /PK nin` 98-stat`yasi/ birewi bolmay qalg`an halatlarda og`an bola absolyut hukiqlar da biykar etiledi.
Absolyut huqiqti haqiyqiy emes dep tabiwda absolyut huqiq burinnan bolmag`an dep esaplanadi. Absolyut huqiq mu`ddetinen burin biykar etilgende, ol biykar etilgenge shekemgi bolg`anlig`i ta`n alinadi ha`m tek g`ana son`g`i da`wir ushin huqiqiy aqibetler ju`zege aspaydi.
Absolyut hukiqlardi sheklewde usinday sheklew intellektual mu`lk ob`ektinen normal` paydalaniwg`a ziyan keltirmegen ha`m mu`lk iyelerinin` nizamli ma`plerin kemsitpegen jag`daylarda jol qoyiladi.
Nizamlar intellektual mu`lk ob`ektlerine bola absolyut huqiqlar sheklew, en` aldi menen sotsialliq ha`m ma`mleketlik ma`plerdi na`zerde tutiw belgilenedi. Biraq bul sheklewler nizamda qatan` belgilengen halatlarda, sha`rlerde ha`m ta`rtipte a`melge asiriladi. Usinday sheklewlerdin` na`tiyjesinde u`shinshi shaxslar intellektual mu`lk ob`ektinen waqitsha, bir bo`leginen ha`m belgili bir maqsetlerde g`ana paydalaniwg`a haqili boladi / ayirim jag`daylarda tek g`ana haqi to`lew esabinan/. Usinday sheklewler tiykarinda u`shinshi shaxslar da absolyut huqiq heshqanday payda bolmaydi.
Intellektual mulik ob`ektinen normal` paydalaniwg`a ziyan keltiriw, en` aldi menen absolyut huqiq iyesinin` usi ob`ektten paydalaniw imkaniyatlari shekleniwde, ha`r qiyli tosqinliqlarda ko`rinis beredi. Intellektual mu`lk ob`ektine bola, absolyut huqiqlar iyesinin` ma`plerinin` kemeytiliwi, onin` ob`ektten kelip tu`sip yamasa alatug`in da`ramatlarinin` kemeytiwinde, shaxsiy huqiqlardin` buziliwinda ko`rinis beredi.
Eger absolyut hukiq sheklewler joqaridag`i aqibetlerge alip ketse, huqiq iyesi o`z hukiqinin` sud arqali qorg`aliwin talap etiwge haqili.
Intellektual mu`lk ob`ektine bola absolyut huqiqlardin` iyesine tiyisli mu`lklik huqiqlar, eger PK da yamasa basqa nizamda basqasha ta`rtip na`zerde tutilmag`an bolsa, hukiq iyesi ta`repinen sha`rtnama boyinsha basqa shaxsqa toliq yamasa bir bo`legin o`tkeriwi mu`mkin. Sonday-aq, usi absolyut huqiqlar miyras bolip ha`m yuridikaliq shaxs huqiqi iyesi qayta sho`lkemlestirilgende huqiqiy miyrasxorliq ta`rtibinde o`tedi.
Usi belgilengen ta`rtpte intellektual mu`lk ob`ektine bola absolyut hukiqlardin` iyesine tiyisli mu`lklik huqiqlar huqiq iyesi ta`repinen sha`rtnama boyinsha basqa shaxsqa toliq yamasa bir bo`legi o`tkeriliwi mu`mkin. Bunda na`zerde tutilg`an huqiqlar tek g`ana mu`lklik xarakterge iye boladi, shaxsiy huqiqlarg`a bola bul ta`rtip tiyisli emes. O`tkerilip atirg`an huqiqlar absolyut huqiqlardan kelip shig`iwi ha`m tekte huqiq iyesine tiyisli boliwi sha`rt. Mu`lklik huqiqlar degende intellektual mu`lk ob`ektinen jeke paydalaniw yamasa oni haqi to`lew esabinan paydalaniwg`a beriw boyinsha huqiq iyesine tiyisli wa`killiklerin tu`sinemiz.
Mu`lklik huqiq toliq o`tkerilgende huqiq iyesi bul huqiqlardan ayriladi ha`m bunday huqiq u`shinshi shaxslarda payda boladi. Mu`lklik huqiqtin` bir bo`legi o`tkerilgende huqiq iyesi onin` belgili bir bo`legin o`zinde saqlap qalip, qalg`an bo`legin o`tkeredi. Mu`lklik huqiqlar tekg`ana sha`rtnama tiykarinda o`tkeriledi. Sha`rtnama mu`lklik huqiq iyesi ha`m huqiq toliq yamasa bir bo`legi o`n`kerilip atirg`an shaxs ortasinda du`ziledi. Bunday sha`rtnamalarg`a bola egerde nizamlarda basqasha ta`rtip na`zerde tutilmag`an bolsa, PK nin` 26 babi Sha`rtnama tu`sinigi ha`m sha`rtleri, 23-bap. Sha`rtnama sha`rtlerin o`zgertiw ha`m sha`rtnamanin` biykar etiliwi ta belgilengen ta`rtipler qollaniladi.
Sha`rtnama du`ziwshi ta`repler-intellektual mu`lk ob`ektine bola absolyut mu`lk iyesi ha`m absolyut huqiqdan kelip shig`atug`in mu`lk huqiqlarin o`zine o`tkerilip atirg`an shaxstin` ati, eger absolyut huqiq wa`killigi bar ma`mleketlik uyim ta`repinen intellektual mu`lk b`ektine bola berilgen huqiqiy qorg`aw jarlig`i tiykarinda payda bolg`an bolsa, usi jarliq ha`m esapqa aliw sani, onin` a`mel etiw mu`ddeti, o`n`kerilip atirg`an mu`lklik huqiqtin` mazmuni ha`m ko`lemi onnan paydalaniw sha`rtleri, mu`ddeti, eger sha`rtnama haqi to`lew esabinan mdu`zilip atirg`an bolsa, to`lenetug`in huqiqinin` mug`dari ha`m to`lem ta`rtibi mu`lklik huqiqtin` bir bo`legi o`tkerilgende onnan paydalaniwi u`stinen huqiq iyesinin` qadag`alaw ju`rgiziw boyinsha wa`killigi, ta`replerdin` basqa huqiq ha`m minnetlemeleri, sha`rtnama sha`rtlerin buzg`anlig`i ushin ta`rtiplerdin` juwapkershiligi ha`m basqalar ko`rsetiliwm tiyis. Sha`rtnama ta`repler ta`repinen qol qoyilip, tiyisli formada ra`smiylestiriliwi sha`rt. Sha`rnamanin` formasi tu`rinde intellektual mu`lk huqiq i ob`ektleri ushin tu`rlishe boliwi nizamlarda belgilep qoyiladi. Avtorliq huqiqi ob`ektlerine bola mu`lklik huqiqlar o`tkerilgende, sha`rtnama jazba tu`rde du`zilip, notarial tastiyiqlawi tiyis. Absolyut huqiq wa`killigi bar ma`mleketlik uyim ta`repinen intellektual mu`lk huqiqi ob`ektine bola berilgen huqiqiy qorg`aw jarlig`i /patent, gu`waliq/ tiykarinda ju`zege kelgen bolsa, ol jag`dayda mu`lk huqiqin o`tkeriw haqqindag`i sha`rtnama jazba tu`rinde du`zilip, notarial tastiyiqlap, wa`killigi bar ma`mleket mekemesinin` diziminen o`tkeriliwi tiyis. Bul ta`rtip nou-xoug`a bola da a`mel etedi. Olay bolmag`an jag`dayda sha`rnama haqiyqiy esaplanbaydi.
PK da ha`m a`meldegi nizamlarda ayirim intellektual mu`lk ob`ektlerine bola absolyut huqiqlardan kelip shig`iwi mu`lklik huqiqlardin` huqiq iyesi ta`repinen basqa shaxslarg`a o`tkeriw ma`selesi de joqaridag`i ta`rtiplerden artiqmashilig`i bar. Misali, PK 1110 stat`yasi, 2-bo`limine tiykarlanip, tovar shig`arilg`an jerdin` atinan paydalanip, huqiqtin` huqiq iyesi ta`repinen basqa shaxsqa o`tkeriwge jol qoyilmaydi ha`m nabada usinday sha`rtnama du`zilgen bolsa, ol haqiyqiy esaplanbaydi. PK nin` 1101 stat`yasinda firmanin` atina bolg`an huqiqti basqa shaxsqa o`tkeriw ta`rtibi ha`m sha`rtleri belgilengen bolip, ol joqaridag`i uliwma ta`rtiplerden ajiralip turadi. PK nin` 1105 stat`yasinin` 2-bo`limine tiykarlanip tovar belgisine bolg`an huqiqti egerd, ol tovar yamasa onin` tayarlawshisi haqqinda aljasiqqa sebepshi boliwi mu`mkin bolsa, basqa shaxsqa beriliwge jol qoyilmaydi.
Intellektual mu`lk ob`ektine bola absolyut huqiqlar huqiq iyesi qaytis bolg`annan keyin, miyras ta`rtibinde nizamli miyrasxorlarg`a yamasa wa`siyat tiykarinda basqa shaxslarg`a o`tkeriw. Onda ju`zege keletug`in mu`na`sibetlerge bola PK nin` M-bo`liminde miyrasxorliq haqqindag`i belgilengen normalar qollaniladi. Intellektual mu`lk ob`ektilerine absolyut huqiqlardin` iyesi yuridikaliq shaxs bolsa, usinday yuridikaliq shaxs qayta sho`lkemlesken jag`daylarda /oni basqa bir yuridikaliq shaxs penen qosip jiberiw, qosip aliw, bo`liw, ajiratiw, o`zgertiw PK nin` 49-stat`yasi/ absolyut huqiq miyrasxorliq ta`rtibinde jan`a sho`lkemlesken yuridikaliq shaxsqa o`tedi. Qayta sho`lkemlestiriwdin` bo`liw, ayirip aliw, o`zgertiw halatlarinda jan`adan payda bolg`an yuridikaliq shaxslardin` qay birinde absolyut huqiqtin` o`tiwi olardin` o`z-ara kelisimi tiykarinda, usinday kelisimge kelmegen jag`dayda sud ta`repinen belgilenedi.
Miyras ta`rtibinde ha`m huqiqiy miyrasxorliq ta`rtibinde absolyut huqiqlardin` o`tiw fakti notarius ta`repinen berilgen miyras gu`walig`i, huqiqiy qorg`aw jarlig`i bar bolsa, usi jarliqti absolyut huqiqtin` jan`a iyesinin` atina ra`smiylestiriw haqkinda wa`killik berilgen ma`mleketlik mekemesinin` tiyisli hu`jjeti aliniwi ha`m ol ma`mleketlik diziminen o`tkeriliwi sha`rt.
Mu`lklik huqiqlardin` sha`rtnama boyinsha o`tkeriliwi yamasa olardin` universal huqiqiy miyrasxorliq ta`rtibinde o`tiw avtorliq huqiqlardin` ha`m basqa shetletilmeytug`in ja`nede o`zgege o`tkerilmeytug`in absolyut huqiqlardin` o`tkeriliwine yamasa shekleniwine sebepshi bolmayi. Usinday huqiqlardin` o`tkeriliwi yamasa shekleniwi haqkindag`i sha`rtnama, sha`rtleri haqiyqiy emes.
Usi ta`rtip do`retiwshilik xizmettin` na`tiyjesinin` jaratiwshisi bolg`an avtordin` usi na`tiyjelerge bola absolyut huqiqlarg`a iye bolg`an halatina tiyisli. Usinday jag`dayda egerde avtor absolyut huqiqtan kelip shig`atug`in mu`lklik huqiqlardi sha`rtnama tiykarinda basqa, u`shinshi shaxslarg`a o`tkerse, yamasa avtordin` qaytis boliwina baylanisli usinday mu`lklik huqiqlar universal miyrasxorliq ta`rtibinde huqiqlar miyrasxorlarg`a o`tse, avtordin` shaxsiy huqiqlari, basqa absolyut huqiqlar/ onin` o`zinen intellektuallig`in ha`m basqa birewge o`tkerilmeytug`in/ biykar etilmeydi, sheklenbeydi yamasa olardin` da sha`rtnama tiykarinda u`shinshi shaxslarg`a yamasa miyrasxorlarg`a o`tiwine alip kelmeydi. Ha`tteki absolyut huqiqlar iyesi avtordin` o`zi bolmay, basqa shaxs bolg`an jag`dayda da, absolyut huqiqlardan kelip shig`atug`in basqa mu`lklik huqiqlar bul huqiqlardin` iyesi ta`repinen sha`rtnama tiykarinda u`shinshi shaxsqa yamasa universal miyrasxorliq ta`rtibinde miyrasxorlarg`a o`tken jag`dayda da usi halat avtordin` huqiqiin ja`ne de basqa o`tkerilmeytug`in haqi shetletilmeydi huqiqliranin` o`tiwine, biykar boliwina yamasa shekleniwine alip kelmeydi.
Do`retiwshilik xizmet na`tiyjesinin` jaratiwshisi bolg`an avtordin` tek g`ana o`zine tiyisli bolg`an, basqa birewge o`tkerilmeytug`in absolyut huqiqlarinin` ko`lemi, tu`rleri ha`m mazmuni PK nin` 1033 stat`yasinda belgilep qoyilg`an.
Usinday huqiqlardin` o`tkeriliwi yamasa shekleniwi haqkindag`i sha`rtler n`a`zerde tutilg`an sha`rtnama avtorinin` o`zi menen u`shinshi shaxs arasinda intellektual mu`lk ob`ektinin` jaratiwshisi bolmag`an bolmag`an absolyut huqiq iyesi ha`m u`shinshi shaxs arasinda du`zilgenliginen biyg`a`rez, sha`rtnamanin` sol sha`rtleri na`zerde tutilg`an bo`legi haqiyqiy sanalmaydi ha`m heshqanday huqiqiy ob`ektti payda etpeydi. Usinday sha`rtnama o`z o`zinen haqiyqiy esaplanbaydi ha`m og`an bola PK nin` 113 stat`yasi 3-bo`limi ta`rtipleri qollaniladi.
Sha`rtnamanin` joqaridag`i sha`rtlerin haqiyqiy emes dep tabiw haqqinda bul ta`repinen qarardin` shig`ariliwi talap etilmeydi.
Intellektiual mu`lk ob`ektine bola avtorliq huqiqlari bul ob`ektke bola absolyut huqiqlar puxaraliq qatnasiqlarda qansha shaxslarg`a o`tkeriliw arqali ha`reketke bolg`anlig`inan biyg`a`rez, avtordin` o`zinde saqlanip qaladi. Basqasha aytqanda ob`ektke bola: absolyut huqiqlar bir neshe ret basqa u`shinshi shaxslarg`a o`tiw fakti avtordin` o`zine tiyisli bolg`an ha`m onnan shetletiliwi mu`mkin bolmag`an huqiqlarinin` a`mel etiliwine heshqanday da`rejede tosqinliq etpeydi.
Sha`rtnama boyinsha o`tkeriletug`in absolyut huqiqlar onda belgilep qoyiliwi tiyis. Sha`rtnamalarda basqa shaxsqa o`tkeriletug`in huqiq sipatinda ko`rsetilmegen huqiqlar. Eger basqasha jag`day tastiyiqlanbag`an bolsa, o`tkerilmegen esaplanadi.
Belgili bolg`aninday-aq, absolyut huqiq mu`lklik huqiqlardin` kompleks sipatinda huqiq iyesi intellektual mu`lk ob`ekti boyinsha o`zi a`melge asiriwg`a haqili bolg`an, basqalardin` iske asiriwina ruxsat beriletug`in yamasa a`melge asiriwdi qadag`an etip qoyiwg`a haqili bolg`an ha`r qiyli wa`killiklerdi o`z ishine aladi. Sol sebepli absolyut huqiqlar sha`rtnama tiykarinda huqiq iyesi ta`repinen basqa shaxsqa o`tkerilgende qanday huqiq /misali, belgili bir aymaq ko`leminde shaxsiy jeke paydalaniw, basqa paydalaniwshilar da bar bolg`an tyikarlarda paydalaniw, basqa aymaqlar ko`leminde usi huqiqti a`melge asiriwg`a tiyisli ekenligi yamasa tiyisli emesligi/ o`tkerilip atirg`anlig`i ha`m bul huqiqtan kelip shig`atug`in wa`killikleri ayqin belgilenip, sha`rtnamada sa`wleleniwi tiyis. Sha`rtnamada na`zerde tutilg`an barliq huqiqlar /absolyut huqiqqa baylanisli/ onin` kerisinshesi da`liyllenbegenge shekem sha`rtnama boyinsha o`tkerilmegen dep esaplanadi, degen prezumitsiya a`mel etedi. Bunin` ma`nisi sonnan ibarat, egerde sha`rtnama tiykarinda absolyut huqiqlardin` bir bo`legin o`zine alg`an shaxs usi huqiqlarg`a baylanisli qosimsha basqa huqiqlardi da a`melge asirsa, bul jag`dayda sol qosimsha huqiqlardan absolyut huqiqar iyesinin` kelisimi yamasa ruxsati tiykarinda a`melge asirg`anlig`i tiyisli da`liyller menen tastiyiqlap beriliwi sha`rt. Olay bolmag`anda, ol qosimsha huqiqlardi o`zlestirip alg`an bolip esaplanadi. Qosimsha huqiqlar absolyut huqiqlardin` iyesinin` kelisimi yamasa ruxsati tiykarinda alg`anlig`in da`liyllew minnetlemesi tek g`ana u`shinshi shaxstin` moyninda boladi. Misali, oylap tabiwg`a baylanisli absolyut huqiqlardin` iyesi jen`il mashinani islep shig`ariwshi ka`rxanag`a belgili bir markadag`i jen`il mashinani islep shig`ariwda paydalaniw ushin sha`rtnama tiykarinda oylap tabiwdan paydalaniw huqiqin o`tkergen bolsa, ka`rxana basqa markadag`i jen`il mashinag`a bola usi oylap tabiwdi qollana almaydi /egerde bul haqqinda absolyut huqiqlar iyesinin` arnawli ruxsatin almag`an bolsa/.
Absolyut huqiqti onin` ha`reket etiw mu`ddeti boyinsha sheklengen mu`ddetlerde paydalaniw ushin basqa shaxsqa beriwdi na`zerde tutatug`in sha`rtnamag`a bola litsienziya sha`rtnamasi haqkindag`i ta`rtipler qollaniladi. Bunin` ma`nisi sonnan ibarati, PK nin` 1035 stat`yasi 1-3 ba`ntlerinde na`zere tutilg`an ta`rtipler absolyut huqiqlar sha`rtnama tiykarinda yamasa universal miyrasxorliq ta`rtibinde usinday absolyut huqiqlardin` a`mel etiwinin` qalg`an barliq mu`ddeti u`shinshi shaxsqa o`tiwi na`zerde tutilg`an jag`dayarg`a tiyisli boladi. Eger absolyut huqiqlardin` iyesi usi huqiqlardi basqa shaxslarg`a waqitsha o`tkerse, belgili shegaralang`an mu`ddet dawaminda ol jag`dayda bul sha`rtnama litsenziya sha`rtnamasi bolip esaplanbaydi.