Texnologiya umumiy о‘rta ta’lim maktablarining 6-sinfi uchun darslik

Rezinalar. 
hozirgi zamon texnikasida yuqori elastiklikka ega bo‘lgan
materiallar juda katta ahamiyatga ega. bunday materiallardan zarbli

---

51
kuch ta’sirini yumshatadigan vositalar (amortizatorlar) hamda tebranishni
pasay tiruvchi yoki yutuvchi asbob va qurilma (dempfer)lar yasaladi.
Bun dan tashqari, ulardan jipslovchi vositalar tayyorlashda, uskunalarni
tash qi muhit ta’siridan saqlashda ham foydalaniladi. yuqori elastik mate-
rial lar ga tabiiy va sintetik polimerlarni misol qilib ko‘rsatish mumkin. Bun
-
day materiallar, odatda, juda katta qaytar deformatsiyaga ega bo‘ladi.
kauchuklar muhim tabiiy yuqori elastik xususiyatga ega bo‘lgan 
materiallarga kiradi. Hozirgi vaqtda juda ko‘p xilma-xil sun’iy kauchuklar
ishlab chiqarilmoqda. bunday materiallar rezina ishlab chiqarishning
aso sini tashkil qiladi. 
hozirgi zamon mashinasozligida rezinadan tayyorlangan vositalar juda 
keng qo‘llaniladi. Bulardan eng muhimi avtomobil shinalari, har xil
jipslovchi vositalar, amortizatorlar, harakat o‘tkazuvchi vositalar, shlanglar 
va hokazolar.
rezinalardan uskuna va qurilmalarni tashqi muhitdan muhofaza qi-
lish da, elektr simlarining sirtini qoplash (kabellar tayyorlash)da foyda la-
niladi.
Kauchuk vulkanizatsiyalanib, rezina mahsulotlari olinadi. Kauchuklar
-
ga turli qo‘shimchalarni qo‘shish bilan yorug‘lik va radiatsiya nuriga
chidamli arzon rezinasimon mahsulotlar olinadi. bu yo‘l bilan maxsus
sharoitlarga chidamli rezinalarni ham olish mumkin. keyingi vaqtda 
sin tetik kauchuk ishlab chiqarish juda keng rivojlangan.
To‘ldirgichlar va plastifikatorlar. 
To‘ldirgichlar.
to‘ldirgichlar tarkibi jihatidan organik va anorganik 
to‘ldirgichlarga, strukturasi jihatidan esa tolali va donador (ba’zan kukun) 
to‘ldirgichlarga bo‘linadi. plastmassalar ishlab chiqarishda to‘ldirgichlar 
sifatida organik to‘ldirgichlardan – yog‘och kukuni, yog‘och selluloza
-
si, yog‘och shponi (yupqa taxtalar), paxta taramlari, ip-gazlama, sintetik 
tolalardan to‘qilgan mato; anorganik to‘ldirgichlardan – asbest tolasi va 
to‘qimasi, shisha tolasi, shisha tolasidan to‘qilgan mato, qisqa tolali as
-
best (kukun to‘ldirgich sifatida), kaolin, kvars kukuni, ohak va boshqalar 
ishlatiladi. plastmassalar tarkibiga kirgan to‘ldirgichlar ularning xossalarini 
yaxshilaydi, bundan tashqari, nisbatan arzon bo‘lgani uchun buyumlarni ar
-
zonlashtiradi.

---

52
Organik to‘ldirgichlar polimerlarni yaxshi singdiradi. Tolali to‘ldir-
gichlar buyumlarning uzilishdagi va egilishdagi mustahkamligini oshiradi. 
anorganik kukun to‘ldirgichlar buyumlarning suvga va issiqqa chidam-
liligini va qattiqligini oshiradi, ularning g‘ovakliligini va gidroskopikligini 
pasaytiradi.
Termoplastik smolalarga qo‘shiladigan