Texnologiyalari kafedrasi «hayot faoliyati xavfsizligi»

 
Toi-
fa 
Xonada bajariladigan ishlar 
Tabiiy yoritish koef. me`yorlari. 
Aniqlik darajasi 
Ko‘rish 
ob`ektning eng 
kichik o‘lchami 
mm 
YUqoridan va 
aralash 
yoritishda 
o‘rtacha 
YOn 
tomondan 
yoritishda 
1 
Eng 
yuqori 
aniqlikdagi ishlar 
0.1 
va 
undan 
kam 
10 
3.5 
2 
yuqori aniqlikdagi 
ishlar 
0.1- 0.3 gacha 
7 
2 
3 
aniqlikdagi ishlar 
3-1 gacha 
5 
1.5 
4 
Kichik aniqlikdagi 
ishlar 
1-10 gacha 
3 
1 
5 
Dag‘al ishlar 
10 dan katta 
2 
0.5 
6 
Ayrim 
detallarni 
ajratmasdan 
bajariladigan 
ishlar 
1 
0.25 
7 
Ishlab 
chiqarish
1 
0.25 

---

196 
jarayonida kuzatib 
turiladigan ishlar 
8 
Omborxonada 
bajariladigan 
ishlar 
0.5 
0.1 
 
Sun`iy yoritish.
 
Ishlab chiqarish binolaridagi ish o‘rinlarini yoritishda tungi paytlarda tabiiy 
yorug‘lik bo‘lmaganligi uchun sun`iy yoritish tizimlaridan foydalaniladi. 
Ishlatilishiga ko‘ra sun`iy yoritish quyidagilarga bo‘linadi.
1)
Ishchi yoritish. 
2)
Buzilish ro‘y berganda (avariyali) yoritish. 
3)
Odamlar va moddiy boyliklarni evakuatsiya qilishda qo‘llaniladigan 
yoritish. 
4)
Qo‘riqlash uchun mo‘ljallangan yoritish. 
5)
Navbatchi yoritish. 
Sun`iy yoritishning quyidagi usullari mavjud. 
1)
Umumiy yoritish. 
2)
Murakkab yoritish. 
3)
Mahalliy yoritish. 
Ishlab chiqarish binolarini 
umumiy yoritishda
chiroqlar binoning yuqori 
qismiga o‘rnatilib, binoning ichki qismi bir tekisda yoki uskunalar-ni 
joylashtirishni hisobga olgan holda yoritiladi. 
Ishlab chiqarish binolarini 
murakkab yoritishda
, 
umumiy yoritishga
qo‘shimcha ravishda ish joylarini 
mahalliy yoritish
manbalaridan foydalaniladi. 
Murakkab yoritishdan
foydalanilganda biror bir ishni bajarish uchun 
mo‘ljallangan yoritish me`yorini 10 % 
umumiy chiroqlar
, qolgan 90 % 
mahalliy 
chiroqlar
yordamida amalga oshiriladi. 
Mahalliy yoritishda
yoritgichning yorug‘lik oqimi o‘ta aniqlik talab qiladigan 
ishni bajarayotgan uskunaga yo‘naltiriladi. 
Murakkab yoritish
usuli o‘ta aniqlikdagi 1-4 toifa ishlarini bajarishda 
qo‘llaniladi. Sun`iy yoritish manbalari sifatida 
cho‘g‘lanuvchi 
va gaz razryadli 
chiroqlar ya`ni
 lyuminestsent
chiroqlardan foydalaniladi.
CHo‘g‘lanma
chiroqlar hozirgi vaqtda eng ko‘p tarqalgan yorug‘lik manbai 
hisoblanadi. Buning asosiy sababi ularning tuzilishini oddiyligi, ishlatilishini 
qulayligi, yonish davrining tezligi, qo‘shimcha moslamalarsiz tok manbaiga ulash 
mumkinligi, kuchlanishni minamal miqdorda pasayganida ham ishlash qobiliyatini 
yo‘qotmasligi, atrof tabiiy muhit ta`siriga bog‘liq emasligidir. 

---

197 
SHu 
bilan 
birgalikda 
cho‘g‘lanuvchi 
chiroqlar 
ham 
ma`lum 
bir 
kamchiliklardan holi emas. Bulardan asosiylari: xizmat ko‘rsatish muddatini 
kamligi ya`ni 1000 soatni tashkil etadi, foydali ish koeffitsientini juda ham pastligi, 
umumiy qabul qilinadigan energiyani 4% gina ko‘rinadigan yorug‘lik nurni tashkil 
etib, qolgani qismi esa issiqlikka aylanadi, chiroqning ustki qismida haroratini 
yuqoriligi (ishlatilgandan keyin 3-5minut o‘tgandan keyin harorat 300-350 
0
S dan 
ortib ketadi), chiroqdan tarqalayotgan nurlar tarkibida qizg‘ish va sariq nurlarning 
mavjudligidir. Bu chiroqlarning nur berish darajasi juda past 20-25 LM/VT. 
Hozirgi vaqtda qo‘llaniladigan gaz razryadli chiroqlar cho‘g‘lanuvchi chiroqlarga 
nisbatan ma`lum bir ijobiy xususiyatlarga ega, jumladan bu chiroqlarning nurlanish 
darajasi ancha katta bo‘lib, 50 dan 100 LM/VT gacha, xizmat ko‘rsatish muddati 
8000-14000 soatgacha. Bu chiroqlarga to‘ldirilgan inert gazlar, metan bug‘lari 
miqdorini o‘zgarishi hisobiga xohlagan spektrdagi nurlarni olish mumkin. 
Ish joyini sifatli yoritish ko‘p jihatdan chiroqlarni to‘g‘ri tanlashda ularni 
o‘rnatish va yorug‘lik oqimini yo‘naltirishga bog‘liq bo‘ladi. CHiroqlar quyidagi 
ko‘rinishlarda bo‘ladi: yopiq, namdan va portlashdan muhofazalangan va 
hokazolar.
Sanoat korxonalaridagi ishlab chiqarish binolarini yoritish uchun PPD-200, 
PPR-200, BVG-200, NV-15, NG-200, LDTS-20, LD-20, LB-30, LBTS- 40, 
LDTS- 80 kunduzgi chiroqlardan foydalaniladi.